‌

مقررات ملی ساختمانی ایران
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
‌فهرست:
------
‌بخش اول - کلیات
‌بخش دوم - ضوابط قانونی
‌بخش سوم - مقررات کلی
‌بخش چهارم - توزیع آب آشامیدنی در ساختمان
‌بخش پنجم - لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان
‌بخش ششم - لوله‌کشی هواکش فاضل آب
‌بخش هفتم - لوازم بهداشتی
‌بخش هشتم - لوله‌کشی آب‌باران
‌بخش نهم - تکیه‌گاه
-----------------------------------------------------------------------
‌مقررات ملی ساختمانی ایران
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
‌بخش اول - کلیات
‌بخش دوم - ضوابط قانونی
‌بخش سوم - مقررات کلی
‌فهرست:
------
‌بخش اول - کلیات صفحه 1
16 - 1 - 1 حدود و دامنه کار
16 - 1 - 2 تعاریف
16 - 1 - 3 اصول پایه در تأسیسات بهداشتی
‌بخش دوم - ضوابط قانونی صفحه 5
16 - 2 - 1 کلیات
16 - 2 - 2 لوله‌کشی‌های خارج از این مبحث
16 - 2 - 3 ایمنی و بهداشت
16 - 2 - 4 استانداردها
16 - 2 - 5 تغییر مقررات
16 - 2 - 6 ساختمان‌های موجود
16 - 2 - 7 نگهداری
16 - 2 - 8 تخریب
16 - 2 - 9 مصالح
16 - 2 - 10 نقشه‌ها و مشخصات فنی
16 - 2 - 11 بازرسی
16 - 2 - 12 نظامات اداری و اجرایی
‌بخش سوم - مقررات کلی صفحه 10
16 - 3 - 1 کلیات
16 - 3 - 2 ایمنی
-------------------------------------------------------------------
16 - 3 - 3 شبکه‌های لوله‌کشی آب و فاضل‌آب ساختمان
16 - 3 - 4 فضاهای نصب لوازم بهداشتی
16 - 3 - 5 حفاظت لوله‌کشی
16 - 3 - 6 نصب لوله فاضل‌آب و آب‌باران در زیر خاک
16 - 3 - 7 حفاظت پی‌ها و دیوارهای خارجی
16 - 3 - 8 چاه آسانسور
-------------------------------------------------------------------
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
16 - 1 کلیات
16 - 1 - 1 حدود دامنه کار
16 - 1 - 1 - 1 "‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی" ضوابط حداقل را، که رعایت آنها
مشمول اجبار قانونی است، در مورد کارهای زیر مقرر می‌دارد:
‌بخش 16 - 4 توزیع آب آشامیدنی در ساختمان
‌بخش 16 - 5 لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان
‌بخش 16 - 6 لوله‌کشی هواکش فاضل‌آب
‌بخش 16 - 7 لوازم بهداشتی
‌بخش 16 - 8 لوله‌کشی آب باران ساختمان
‌بخش 16 - 9 تکیه‌گاه
16 - 1 - 1 - 2 "‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی" به تأسیسات بهداشتی ساختمان
اختصاص دارد. حدود و دامنه کار، در هر یک از بخش‌ها، تعریف شده‌است.
16 - 1 - 2 تعاریف
16 - 1 - 2 - 1 واژه‌های فنی، که در هر یک از بخش‌های این مبحث (‌مبحث شانزدهم -
تأسیسات بهداشتی) مورد استفاده قرار گرفته، در آن بخش تعریف شده‌است.
16 - 1 - 3 اول پایه در تأسیسات بهداشتی ساختمان
16 - 1 - 3 - 1 اصول زیر، هر چند به خودی خود قسمتی از مقررات نیست، پایه‌های
اساسی بخش‌ها مختلف مقررات را تشکیل می‌دهد:
‌الف) هر ساختمان یا ملک، که انسان در آن سکونت، اقامت یا کار می‌کند، باید آب پاک
و سالم و قابل آشامیدن، و به اندازه کافی، داشته باشد، که از طریق شبکه‌سالم و
بهداشتی، همه لوازم بهداشتی و دیگر مصرف‌کننده‌ها را تغذیه کند. این شبکه لوله‌کشی
توزیع آب آشامیدنی نباید در هیچ نقطه‌ای به منبع آب غیر‌آشامیدنی متصل باشد، و
نباید در معرض آلوده شدن، از طریق برگشت جریان، قرار گیرد.
ب) لوازم بهداشتی و دیگر مصرف‌کننده‌ها، که با آب آشامیدنی تغذیه می‌شوند باید آب
را به مقدار و فشار کافی دریافت کنند، در شرایط عادی، به طور‌رضایت‌بخش و بدون
ایجاد سر و صدای مزاحم، کار کنند.
پ) همه لوازم بهداشتی، که برای کار در شرایط عادی به آب گرم مصرفی نیاز دارند،
باید آب گرم مصرفی دریافت کنند.
ت) لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی باید طوری طرح و تنظیم شود که لوازم بهداشتی از نظر
صرفه جویی، حداقل آب لازم را دریافت کنند.
ث) دستگاه‌های تهیه و ذخیره آب گرم مصرفی باید طوری طرح و نصب شوند که خطر انفجار،
ناشی از بالا رفتن دما، نداشته باشند.
ج) هر ساختمان یا ملک، که انسان در آن سکونت، اقامت، یا کار کند و در آن لوازم
بهداشتی نصب شده باشد، و در جایی واقع شده باشد که شبکه آب شهری یا‌شبکه فاضل
آب‌شهری وجود داشته باشد، باید به این شبکه‌ها متصل شود.
چ) واحد مسکونی هر خانواده باید دست کم یک توالت، یک دستشویی، یک سینک آشپزخانه و
یک وان یا دوش، برای تأمین نیاز اساسی بهداشت شخصی و‌خانوادگی، داشته باشد. انواع
دیگر ساختمان یا ملک، که به نحوی مورد استفاده انسان قرار می‌گیرد، باید به تعداد
لازم لوازم بهداشتی، و دست کم یک توالت و‌یک دستشویی، داشته باشد.
ح) لوازم بهداشتی باید از مصالح صاف، با دوام، مقاوم در برابر نفوذ و اثر رطوبت و
خوردگی ساخته شوند و سطوح تو کار غیر قابل دسترسی و کثیف نداشته‌باشند.
خ) لوله‌کشی فاضل آب بهداشتی ساختمان باید طوری طرح، نصب و نگهداری شود که از رسوب
مواد جامد و مسدود شدن مصوب باشد و در نقاط مناسب‌دریچه بازدید داشته باشد، تا هر
وقت لازم شود، به آسانی بتوان آن را تمیز و رفع گرفتگی کرد.
‌د) لوله‌کشی‌های تأسیسات بهداشتی ساختمان باید با مصالح با دوام و بی‌عیب طرح و
اجرا شود، به طوری که در مدت عمر منطقی آن به طور رضایت بخش قابل‌استفاده باشد.
‌ذ) هر یک از لوازم بهداشتی، که مستقیماً به شبکه فاضل آب بهداشتی ساختمان متصل
باشد، باید یک سیفون (WATER SEALED TRAP) مجهز باشد.
‌ر) لوله‌کشی فاضل‌آب بهداشتی ساختمان باید طوری طراحی شود که، در شرایط عادی کار،
به مقدار کافی هوا در همه لوله‌ها جریان داشته باشد و هیچ نوع فشار‌معکوس یا مکش
سیفونی، آب هوا بند سیفون (TRAP SEAL) را نشکند.
‌ز) انتهای هر خط لوله هواکش فاضل‌آب باید تا هوای خارج از ساختمان ادامه یابد، و
طوری نصب شود که احتمال مسدود شدن این لوله و یا نفوذ هوای آلوده آن‌به داخل
ساختمان، وجود نداشته باشد.
‌ژ) از شبکه‌های لوله‌کشی تأسیسات بهداشتی باید به ترتیبی آزمایش به عمل آید که
همه نقاط نشت و اجزای معیوب را به خوبی نشان بدهد.
س) آب باران، آب سطحی یا هر چیز دیگری که ممکن است لوله را مسدود کند، مخلوط قابل
انفجاری پدید آورد، لوله یا اتصالات را خراب کند و یا در کار‌سیستم تصفیه فاضل‌آب
اختلالی ایجاد نماید، نباید وارد شبکه لوله‌کشی فاضل آب بهداشتی ساختمان شود.
ش) برای جلوگیری از آلوده شدن مواد خوراکی، آب آشامیدنی و لوازم تمیز و استریل و
مواد مشابه دیگر، از طریق برگشت جریان (BACK FLOW) فاضل‌آب، باید حفاظت‌های لازم
به عمل آید. هر جا لازم است، لوازم بهداشتی و دیگر مصرف‌کننده‌ها باید با روش
اتصال غیر مستقیم (INDIRECT) سه شبکه‌فاضل آب متصل شوند.
ص) توالت، پیسوار، دستشویی، سینک، وان یا دوش نباید در اتاق یا کاسینی نصب شود که،
در حد قابل قبول، روشنایی، گرما، و تعویض هوا نداشته باشد.
ض) اگر توالت یا لوازم بهداشتی دیگر در ساختمانی قرار گیرد که در فاصله منطقه‌ای
آن شبکه فاضل آب شهری وجود نداشته باشد، باید برای دفع فاضل‌آب آن، با‌یکی از
روشهای قابل قبول، پیش‌بینی‌های لازم به عمل آید.
ط) اگر شبکه لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان در معرض بازگشت و سرریز فاضلاب از
شبکه فاضلاب شهری باشد، باید پیش‌بینی‌های لازم برای جلوگیری‌از این برگشت جریان
به عمل آید.
ظ) سیستم تأسیسات بهداشتی ساختمان باید، از نظر مکانیکی و بهداشتی، در شرایط سالم
و ایمن و قابل سرویس، نگهداری شود.
ع) طرح و نصب لوازم بهداشتی باید با رعایت فواصل لازم در اطراف هر یک، به منظور
دسترسی، سرویس و سهولت کار مورد نظر، صورت گیرد.
غ) لوازم بهداشتی و لوله‌کشی‌های تأسیسات بهداشتی باید به ترتیبی طراحی و نصب شوند
که مقاومت اجزای سازه ساختمان کاهش نیابد و هیچ آسیبی به‌دیوارها و سطوح دیگر
ساختمان وارد نشود.
ف) فاضل‌آب بهداشتی ساختمان نباید به آبهای سطحی یا آبهای زیرزمینی دفع شود، مگر
آن که قبلاً، با یکی از روشهای قابل قبول، تصفیه شده باشد.
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
16 - 2 ضوابط قانونی
16 - 2 - 1 کلیات
16 - 2 - 1 - 1 طرح و نصب لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی در ساختمان (‌آب سرد و آب
گرم مصرفی)، لوله‌کشی فاضل‌آب بهداشتی در ساختمان، لوله‌کشی‌هواکش فاضل‌آب، لوازم
بهداشتی و لوله‌کشی آب باران ساختمان، باید طبق ضوابط مندرج در این مبحث از مقررات
(‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی)‌انجام گیرد.
16 - 2 - 2 لوله‌کشی‌های خارج از این مبحث
16 - 2 - 2 - 1 طرح و نصب لوله‌کشی‌های زیر خارج از حدود این مبحث می‌باشد:
- گازرسانی
- لوله‌کشی آب سردکننده مربوط به تأسیسات سرمایی و ؟؟
- لوله‌کشی آب‌گرم‌کننده مربوط به تأسیسات گرمایی
- لوله‌کشی آب آتش نشانی و سیستم اسپرنیکلر (SPRINKLER)
16 - 2 - 2 - 2 لوله‌کشی تغذیه آب و دفع فاضل‌آب مربوط به تأسیسات سرمایی، تأسیسات
گرمایی و آتش‌نشانی در ساختمان، باید بر طبق ضوابط این مبحث‌از مقررات انجام شود.
16 - 2 - 3 ایمنی و بهداشت
16 - 2 - 3 - 1 این مقررات باید، با هدف طرح، نصب و نگهداری تأسیسات آب آشامیدنی
دفع فاضل‌آب بهداشتی و آب باران ساختمان، در جهت ایمنی،‌بهداشت و رفاه عمومی، و
توسط مسئول امور ساختمان و دیگر مقامات قانونی، تعبیر و تفسیر شود.
16 - 2 - 3 - 2 نکاتی از تأسیسات بهداشتی در ساختمان‌های موجود، که از نظر ایمنی،
بهداشت و رفاه عمومی اهمیت اساسی داشته باشد ولی در این مبحث‌از مقررات مشخصاً به
آنها اشاره نشده باشد، توسط مقامات قانون مقرر می‌شود.
16 - 2 - 4 استانداردها
16 - 2 - 4 - 1 استانداردهایی، که در این مبحث از مقررات به آنها اشاره شده، جزیی
از این مقررات محسوب می‌شوند.
16 - 2 - 3 - 2 اگر بین مطالب این استاندارها با مطالبی از متن این مقررات تناقض
وجود داشته باشد، مطالب متن مقررات معتبر است و باید، در آن مورد،‌رعایت شود.
16 - 2 - 5 تغییر مقررات
16 - 2 - 5 - 1 ادامه استفاده از ساختمان یا قسمتی از آن، که تأسیسات بهداشتی آن
با ضوابط این مقررات مغایرت داشته باشد، خلاف محسوب می‌شود و‌مستوجب تعقیب قانونی
خواهد بود، مگر ساختمان‌هایی که پیش از انتشار رسمی این مقررات مورد بهره‌برداری
قرار گرفته باشند.
16 - 2 - 5 - 2 هر قسمت از این مقررات خلاف یا غیر قانونی اعلام شود، موجب خلاف یا
بی‌اعتبار شدن سمت‌های دیگر آن نمی‌شود.
16 - 2 - 5 - 3 تأسیسات بهداشتی ساختمان موجود، که طبق قسمت حذف شده قبلاً اجرا شده
باشد، می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد ولی ادامه کار در‌ساختمان‌های نیمه تمام، و
یا توسعه ساختمان‌های موجود، نباید طبق قسمت حذف شده باشد و باید طبق مقررات جدید
صورت بگیرد.
16 - 2 - 6 ساختمان‌های موجود
16 - 2 - 6 - 1 ساختمان‌های موجود مشمول اجبار قانونی رعایت ضوابط این مقررات
نمی‌شود.
16 - 2 - 6 - 2 هر تغییر، توسعه یا نوسازی، که در ساختمان‌های موجود صورت می‌گیرد،
باید با رعایت ضوابط این مقررات باشد.
16 - 2 - 6 - 3 اگر این تغییر، توسعه یا نوسازی، که در ساختمان‌های موجود صورت
می‌گیرد، موجب افزایش مقدار آب یا فاضلاب یا آب باران شود، این‌مقادیر، برابر
ضوابط این مقررات، باید تصحیح شود.
16 - 2 - 6 - 4 تغییرات کوچک در تأسیسات بهداشتی ساختمان‌های موجود ممکن است بدون
رعایت ضوابط این مقررات، و طبق وضعیت موجود، صورت‌بگیرد، به شرطی که با رعایت
شرایط ایمنی و بهداشت، و در مورد تأیید، باشد.
16 - 2 - 7 نگهداری
16 - 2 - 7 - 1 نگهداری و استفاده از تأسیسات بهداشتی ساختمان‌های جدید، یا
ساختمان‌های موجود، باید طبق ضوابط این مقررات انجام گیرد.
16 - 2 - 7 - 2 صاحب ملک یا ساختمان، یا نماینده قانونی او، مسئول است که نگهداری
و استفاده از تأسیسات بهداشتی ساختمان، با رعایت نکات ایمنی و‌بهداشتی، صورت
بگیرد.
16 - 2 - 8 تخریب
16 - 2 - 8 - 1 پیش از اقدام به تخریب هر ساختمان، که اتصال شبکه آب یا فاصل آب
شهری دارد، باید قبلاً به سازمان مسئول آن شبکه شهری اطلاع داده‌شود.
16 - 2 - 8 - 2 پیش از آن که اتصال لوله‌کشی آب ساختمان یا اتصال لوله‌کشی فاضلاب
ساختمان از شبکه آب یا فاضل آب شهری به کلی جدا و کنتورها‌برداشته شود نباید اجازه
تخریب صادر شود.
16 - 2 - 9 مصالح
16 - 2 - 9 - 1 مصالحی که در تأسیسات بهداشتی ساختمان یا ملک به کار می‌رود باید،
طبق استانداردها و مشخصات مندرج در این مقررات، و مورد تأیید‌باشد.
16 - 2 - 9 - 2 مسئول امور ساختمان می‌تواند، در موارد ضروری، مصالح مشابه را
تأیید کند، به شرطی که اهداف مندرج در این مقررات، از نظر کیفیت،‌مقاومت، کارآیی،
مقاومت در برابر حریق، دوام و ایمنی، در مورد مصالح جانشین، هم ارز مصالحی باشد که
در این مقررات تعیین شده است.
16 - 2 - 9 - 3 مصالح کار کرده، با تأیید، می‌تواند در تأسیسات بهداشتی ساختمان
مورد استفاده قرار گیرد، به شرطی که این مصالح دوباره مورد آزمایش و‌کنترل قرار
گیرد و برای کار در شرایط مورد نظر قابل قبول تشخیص داده شود.
16 - 2 - 9 - 4 مسئول امور ساختمان باید از صاحب ساختمان، یا نماینده قانونی او،
مدارک فنی کافی درباره کیفیت فنی و آزمایش هر قلم از مصالح طلب کند‌و نسبت به
مناسب بودن آن برای کار مورد نظر اطمینان بدست آورد. هزینه لازم برای آزمایش کیفیت
و تهیه مدارک فنی لازم به عهده صاحب ساختمان است.
16 - 2 - 10 نقشه‌ها و مشخصات فنی
16 - 2 - 10 - 1 صاحب ساختمان، یا نماینده قانونی او باید، پیش از صدور پروانه،
نقشه‌ها و مشخصات فنی لازم را، که در آن نوع، طبیعت و حدود کار مورد‌نظر نشان داده
شده است، در دو نسخه، برای تأیید، به مسئول امور ساختمان تحویل دهد.
‌الف) اگر در جریان طراحی یا اجرای کار تغییراتی در نقشه‌های مشخصات فنی پیش‌آید
باید، پیش از اقدام به این تغییرات، نوع و علت این تغییرات به اطلاع‌مسئول امور
ساختمان برسد و نقشه‌ها یا مشخصات فنی تغییر یافته مورد تأیید قرار گیرد.
16 - 2 - 10 - 2 نقشه‌ها و مشخصات، که برای تأیید ارائه می‌شود، باید شامل
پلان‌ها، دیاگرام‌های لوله‌کشی، جهت جریان سیال در لوله‌ها، قطر
لوله‌ها،‌شیب‌بندی، برش‌های لازم، مقدار جریان در لوله‌های قائم و لوله‌های افقی
لوله‌کشی‌های توزیع آب آشامیدنی، فاضلاب بهداشتی، هواکش فاضل‌آب و آب‌باران
و‌شاخه‌های انشعاب، که برای بیش از یکی از لوازم بهداشتی نصب می‌شوند، باشد.
‌الف) نقشه‌ها باید شامل پلان محوطه باشد، که در آن محل اتصال شبکه آب شهر و شبکه
فاضل آب شهری، که به لوله‌کشی ساختمان متصل می‌شوند، مشخص‌شده باشد.
ب) همراه با نقشه‌ها و مشخصات فنی، نقشه‌های جزییات فنی اجرای کار نیز باید، برای
تأیید، تحویل شود.
16 - 2 - 11 بازرسی
16 - 2 - 11 - 1 مسئول امور ساختمان باید، در جریان پیشرفت کارهای اجرایی، و نیز
در پایان کار، از چگونگی اجرای هر قسمت از کار بازرسی به عمل آورد‌و از نتیجه
بازرسی مدارک لازم را تهیه نماید.
‌الف) در هر مرحله از بازرسی باید، در صورت اجرای درست کار، تأییدیه صادر شود.
16 - 2 - 11 - 2 برای اجزایی پیش ساخته تأسیسات بهداشتی، لوازم بهداشتی و اجزای
لوله‌کشی و مصالح، صاحب کار یا نماینده قانونی او باید، پیش از نصب‌مدارک کافی
درباره استاندارد نوع ساخت، شرح کار، جزییات دستگاه، نتیجه آزمایش در کارخانه
سازنده، و دیگر اطلاعاتی که مطابقت آن را با مقررات مندرج در‌این مبحث نشان دهد،
برای تأیید ارائه دهد.
16 - 2 - 11 - 3 جز مواردی که کلیه اجزای لوله‌کشی و لوازم بهداشتی به طور آشکار و
روکار (READILY ACCESSIBLE) در ساختمان نصب می‌شود،‌بازرسی از لوله‌کشی و قطعات و
دستگاه‌ها باید قسمت به قسمت و در جریان پیشرفت اجرای تأسیسات بهداشتی صورت بگیرد.
‌الف) بازرسی، آزمایش و صدور تأییدیه هر قسمت از تأسیسات بهداشتی باید، قبل از آن
که آن سمت با مصالح ساختمانی پوشانده شود و توکار قرار گیرد، انجام‌گیرد.
16 - 2 - 11 - 4 در پایان عملیات تهیه و نصب تأسیسات بهداشتی ساختمان باید از طرف
مسئول امور ساختمان، بازرسی نهایی صورت گیرد و، پیش از صدور‌گواهی تأیید کل کار،
همه مواردی که با مقررات این مبحث مغایرت دارد صورت‌برداری و یک به یک تصحیح شود.
‌الف) روشهای آزمایشی لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی، لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی،
لوله‌کشی هواکش، لوله‌کشی آب‌باران باید طبق ضوابطی باشد که در هر یک‌از این
رشته‌های کار مقرر شده است.
16 - 2 - 12 نظامات اداری و اجرایی
16 - 2 - 12 - 1 ضوابطی که در "‌مبحث دوم - نظامات اداری و اجرایی" مقرر شده است
به این مبحث (‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی) نیز حاکم‌می‌باشد.
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
16 - 3 مقررات کلی
16 - 3 - 1 کلیات
16 - 3 - 1 - 1 طرح و نصب تأسیسات بهداشتی ساختمان باید با رعایت ضوابط مندرج در
این بخش از مقررات (16 - 3) مقررات کلی)، که شامل نکات کلی‌مربوط به ایمنی و
بهداشت عمومی است، انجام شود.
16 - 3 - 2 ایمنی و بهداشت
16 - 3 - 2 - 1 اگر در یک ساختمان (‌یا ملک)، به سبب وجود تأسیسات بهداشتی موجود و
یا فقدان آن، از نظر بهداشتی یا ایمنی وضعیت خطرناکی بوجود‌آید، صاحب ساختمان یا
نماینده قانونی او باید برای برطرف کردن این وضعیت خطرناک، از طریق ایجاد تغییرات
لازم در تأسیسات بهداشتی موجود، تا زمانی که‌وضعیت سالم و بهداشتی و ایمن پدید
آید، اقدام کند.
16 - 3 - 2 - 2 هر قسمت از ساختمان (‌یا ملک)، که در نتیجه نصب، تغییر یا نوسازی
تأسیسات بهداشتی دستخوش تخریب، تغییر یا جا به‌جایی شود باید،‌پس از اتمام کارها
مربوط به تأسیسات بهداشتی، مجدداً به حالت قابل قبول، بی‌خطر و ایمن بازسازی شود.
16 - 3 - 2 - 3 هر قسمت از سازه ساختمان، که بر اثر بریدن، شکافتن یا سوراخ کردن
به منظور نصب تأسیسات بهداشتی، که بر اثر بریدن، شکافتن یا سوراخ‌کردن به منظور
نصب تأسیسات بهداشتی، ضعیف شود یا آسیب ببیند باید، پس از انجام کارهای مربوط به
تأسیسات بهداشتی، مجدداً تعمیر و تقویت شود و به‌حالت بی‌خطر و ایمن‌سازی گردد.
16 - 3 - 2 - 4 ترنج‌هایی، که برای لوله‌گذاری به موازات پی ساختمان حفر می‌شوند،
نباید زیر خط 45 درجه، که از سطح باربر پی رسم شده باشد، قرار گیرد.
16 - 3 - 3 شبکه‌های لوله‌کشی آب و فاضل آب ساختمان
16 - 3 - 3 - 1 فاضل آب (LIDUID WASTE, SEWAGE) خروجی از هر یک از لوازم بهداشتی،
کفشوها، لوله‌های خروجی تخلیه لوازم و دستگاه‌هایی‌که در ساختمان آب دریافت
می‌کنند، باید به شبکه لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان، بر طبق ضوابط مندرج در
این مبحث از مقررات (‌مبحث شانزدهم -‌تأسیسات بهداشتی) تخلیه و هدایت شود.
16 - 3 - 3 - 2 لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی هر ساختمان، در صورت موجود و در دسترس
بودن شبکه لوله‌کشی آب شهری، باید به این شبکه متصل شود و‌آب مصرفی خود را از آن
دریافت کند.
‌الف) موجود و در دسترس بودن شبکه لوله‌کشی آب شهری به این معنی است که سازمان
مسئول آب شهری آمادگی خود را برای دادن انشعاب اعلام کرده باشد.
ب) اگر شبکه آب شهری برای ساختمان موجود و در دسترس نیست باید برای تأمین آب
آشامیدنی ساختمان، از یک منبع خصوصی، با رعایت مقررات مربوط‌به آن، اقدام شود.
16 - 3 - 3 - 3 لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی هر ساختمان، در صورت موجود و در دسترس
بودن شبکه لوله‌کشی فاضلاب شهری، باید به این شبکه متصل‌شود و فاضلاب بهداشتی خود
را به آن هدایت کند.
‌الف) موجود و در دسترس بودن شبکه فاضل آب شهری به این معنی است که سازمان مسئول
فاضلاب شهری آمادگی خود را برای گرفتن انشعاب اعلام کرده‌باشد.
ب) اگر شبکه فاضلاب شهری برای ساختمان موجود و در دسترس نیست باید برای دفع فاضلاب
بهداشتی ساختمان، با یکی از روشهای تصفیه فاضل آب‌خصوصی، طبق مقررات مربوط به آن،
اقدام شود.
16 - 3 - 3 - 4 وارد کردن و ریختن هر گونه خاکستر، مواد نیمه سوخته (‌زغال و مانند
آن)، مواد پارچه‌ای (‌مانند کهنه و قاب دستمال)، مواد قابل اشتعال، سمی‌یا قابل
انفجار، گاز، مواد نفتی و چربی، و هر گونه مواد غیر قابل انحلال دیگری، که ممکن
است باعث گرفتگی مسدود شدن، خراب شدن و آسیب‌دیدن یا ایجاد‌اضافه بار شود، به
لوله‌کشی فاضل آب بهداشتی ساختمان و شبکه لوله‌کشی فاضلاب شهری، ممنوع است.
‌الف) فاضلاب خروجی از سیستم‌های صنعتی و تولیدی نباید وارد لوله‌کشی فاضلاب
بهداشتی ساختمان شود. ورود این قبیل فاضلاب صنعتی به شبکه‌فاضلاب شهری به شرطی
مجاز است که سازمان مسئول فاضلاب شهری تأیید کند قبلاً تصفیه‌های لازم روی این
فاضلاب صنعتی انجام گرفته است
16 - 3 - 4 فضای نصب لوازم بهداشتی
16 - 3 - 4 - 1 فضای نصب توالت، دوش، دستشویی و سینک باید، طبق مقررات، روشنایی و
تعویض هوا داشته باشد.
16 - 3 - 4 - 2 لوازم بهداشتی و لوله‌کشی‌های مربوط به آنها باید طوری نصب شوند که
مانع باز و بسته شدن عادی پنجره‌ها و درها نشوند.
16 - 3 - 4 - 3 سطوح داخلی (‌کف، دیوار، سقف) در فضایی که توالت نصب می‌شود باید
صاف، قابل شستشو و غیر قابل نفوذ آب، و برابر مقررات باشد.
16 - 3 - 4 - 4 هر توالت، که در ساختمانهای عمومی، برای استفاده عمومی کارکنان با
مراجعان نصب می‌شود، باید با دیوار، تیغه و در، به صورت کابین‌جداگانه‌ای، از
فضاهای مجاور جدا شود.
16 - 3 - 5 حفاظت لوله‌کشی
16 - 3 - 5 - 1 لوله‌هایی که از زیر یا داخل دیوار ساختمان عبور می‌کنند باید در
برابر شکسته شدن حفاظت شوند. اگر لوله از زیر یا داخل پی دیوار عبور می‌کند‌باید
روی لوله سقف طاقی‌شکل ساخت و یا لوله را از داخل غلاف لوله، با قطر نامی دست کم
دو اندازه بزرگتر از آن چه برای عبور لوله از دیوار لازم است، عبور‌داد تا بار
دیوار یا پی مستقیماً روی لوله وارد نشود.
16 - 3 - 5 - 2 اگر لوله از داخل مصالح خورنده، که ممکن است بر سطح خارج لوله اثر
خوردگی داشته باشند، عبور می‌کند باید سطح خارجی لوله در برابر‌خوردگی با پوشش‌ها
یا روکش‌های مقاوم در برابر خوردگی، محافظت شود.
16 - 3 - 5 - 3 لوله‌هایی که در خارج از ساختمان زیرزمین نصب می‌شوند باید، با
توجه به دمای هوای محل استقرار ساختمان، زیر خط تراز یخ‌بندان در عمق‌مناسب قرار
گیرند. لوله‌های آب و فاضلاب که در دیوارهای خارجی ساختمان یا هر جای دیگر، در
معرض یخ‌زدن هستند باید با پوشش عایق، یا گرم کردن لوله،‌در برابر یخ‌زدن محافظت
شوند.
16 - 3 - 6 نصب لوله فاضلاب و آب باران زیر خاک
16 - 3 - 6 - 1 کف بستری که برای نصب لوله‌های فاضلاب و آب باران حفر شده است،
باید به فرم لوله باشد به طوری که تکیه‌گاه یک دست و یک نواختی،‌در سرتاسر طول
لوله بین دو اتصال (JOINT)، برای تحمل وزن لوله، پدید آید. کف بستر لوله‌گذاری
باید محکم و مقاوم باشد و در محل اتصال‌ها (‌مثلاً‌سرکاسه‌ها) در آن جاسازی شود.
16 - 3 - 6 - 2 اگر کف بستر لوله‌گذاری مناسب نیست باید آن را با لایه‌های 15
سانتیمتری یا ماسه و شن نرم کرد و هر لایه را جداگانه باید کوبید تا زیر
لوله‌تکیه‌گاه یک دست و یکنواخت و مقاومی پدید آید.
16 - 3 - 6 - 3 اگر کف بستر لوله‌گذاری سنگ مشاهده شود باید قسمت سنگی را دست کم
تا 7.5 سانتیمتر تراشید و کف بستر را، با ماسه و شن نرم پر کرد و‌کوبید تا
تکیه‌گاه یک دست و یکنواخت و مقاومی پدید آید. لوله نباید مستقیماً روی بستر سنگی
قرار گیرد.
16 - 3 - 6 - 4 تکیه‌گاه زیر لوله، در طول بین دو اتصال، باید پیوسته باشد و وزن
لوله به طور یکنواخت به این تکیه‌گاه منتقل شود. قرار گرفتن لوله روی تکیه‌گاه
منقطع، در زیر نقاط اتصال یا در فاصله بین دو اتصال، به طوری که زیر قسمتی از لوله
خالی بماند، مجاز نیست.
16 - 3 - 5 اگر خاک کف بستر لوله‌گذاری ضعیف و غیر مقاوم باشد و نتواند مستقیماً به
عنوان تکیه‌گاه لوله مورد استفاده قرار گیرد باید، کف بستر را به عمق‌دست کم دو
برابر قطر لوله بیشتر حفر کرد و با لایحه‌های ماسه و شن نرم تا تراز لوله‌گذاری آن
را پر کرد و کوبید تا تکیه‌گاه مناسبی برای لوله‌گذاری پدید آید.
16 - 3 - 6 - 6 پس از لوله‌گذاری، اطراف و روی لوله را باید با خاک نرم، بدون سنگ
شکسته، قلوه سنگ، نخاله و تکه‌های بتنی، پر کرد. پر کردن باید با‌لایه‌های 15
سانتیمتری باشد و هر لایه جداگانه کوبیده شد. پر کردن دو طرف لوله باید یکنواخت و
متعادل باشد تا لوله را در راستای محور خود ثابت و ساکن‌نگهدارد.
16 - 3 - 7 حفاظت پی‌ها و دیوارهای خارجی
16 - 3 - 7 - 1 غلاف لوله، که برای عبور لوله از دیوارهای یا پی‌های خارجی ساختمان
نصب می‌شود، باید طوری کار گذاشته شود که فاصله بین سطح‌خارجی لوله و سطح داخلی
غلاف، با مواد مقاوم در برابر نفوذ آب، کاملاً مسدود شود.
16 - 3 - 7 - 2 شبکه‌هایی (STRAINER PLATE) که روی دهانه‌های خروج و تخلیه آب و
فاضلاب در داخل یا خارج ساختمان روی کف نصب می‌شوند(‌مانند شبکه روی کفشوهای آب
باران سطوح بام یا محوطه) باید سوراخ‌ها بزرگتر از 12 میلی‌متر نداشته باشند تا از
عبور موش جلوگیری شود.
16 - 3 - 7 - 3 اگر لوله انشعاب آب شهر از زیر کف وارد ساختمان می‌شود باید اطراف
آن طوری با مصالح ساختمانی بسته شود که از ورود موش به داخل‌ساختمان جلوگیری شود.
16 - 3 - 7 - 4 اگر لوله انشعاب آب شهر از سقف، کف یا دیوار وارد ساختمان می‌شود
باید در محل عبور لوله از سقف، کف یا دیوار یک فلنج فولادی یا چدنی(COLLAR METAL)
نصب شود. فلنج باید به طور محکم و پایدار به اجزای سازه ساختمان متصل شود.
16 - 3 - 8 چاه آسانسور
16 - 3 - 8 - 1 هیچ یک از لوله‌کشی‌های تأسیسات بهداشتی نباید در داخل چاه آسانسور
یا اتاق ماشین‌های آن نصب شود، جز کفشوی کف چاه آسانسور.
‌مقررات ملی ساختمانی ایران
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
‌بخش چهارم - توزیع آب آشامیدنی در ساختمان
‌فهرست:
16 - 4 - 1 کلیات صفحه 1
16 - 4 - 1 - 1 حدود و دامنه کار
16 - 4 - 1 - 2 رعایت استاندارد
16 - 4 - 2 تعاریف صفحه 4
16 - 4 - 2 - 1 کلیات
16 - 4 - 2 - 2 تعاریف
16 - 4 - 3 آب مورد نیاز صفحه 10
16 - 4 - 4 طراحی لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی صفحه 11
16 - 4 - 4 - 1 کلیات
16 - 4 - 4 - 2 نقشه‌ها
16 - 4 - 4 - 3 مسیر لوله‌ها
16 - 4 - 4 - 4 اندازه لوله‌هایی که به لوازم بهداشتی آب می‌رسانند
16 - 4 - 4 - 5 فشار آب لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی
16 - 4 - 4 - 6 فشار متغیر در شبکه آب شهری
16 - 4 - 4 - 7 ضربه قوچ
16 - 4 - 4 - 8 حداکثر مقدار جریان آب
16 - 4 - 5 انتخاب مصالح صفحه 17
16 - 4 - 5 - 1 کلیات
16 - 4 - 5 - 2 اثر آب
16 - 4 - 5 - 3 مصالح بدون سرب
16 - 4 - 5 - 4 حداکثر فشار کار مجاز
16 - 4 - 5 - 5 انتخاب لوله
16 - 4 - 5 - 6 انتخاب فتینگ
16 - 4 - 5 - 7 انتخاب فلنچ
16 - 4 - 5 - 8 انتخاب شیر
16 - 4 - 5 - 9 اتصال
16 - 4 - 6 اجرای کار لوله‌کشی صفحه 25
16 - 4 - 6 - 1 کلیات
16 - 4 - 6 - 2 اجرای کار لوله‌کشی
16 - 4 - 6 - 3 محل نصب شیرها
16 - 4 - 6 - 4 دسترسی به شیرها
16 - 4 - 7 ذخیره‌سازی و تنظیم فشار آب صفحه 28
16 - 4 - 7 - 1 ذخیره‌سازی
16 - 4 - 7 - 2 تنظیم فشار آب
16 - 4 - 8 حفاظت آب آشامیدنی صفحه 32
16 - 4 - 8 - 1 کلیات
16 - 4 - 8 - 2 اتصال مستقیم
16 - 4 - 8 - 3 لوازم جلوگیری از برگشت جریان
16 - 4 - 8 - 4 حفاظت دهانه‌های خروج آب
16 - 4 - 8 - 5 اتصال به لوازم بهداشتی
16 - 4 - 8 - 6 انشعاب از لوله آب آشامیدنی برای مصارف دیگر
16 - 4 - 8 - 7 محل نصب مانع برگشت جریان
16 - 4 - 8 - 8 لوله‌های زیرزمین
16 - 4 - 9 لوله‌کشی توزیع آب گرم مصرفی صفحه 39
16 - 4 - 9 - 1 لزوم آبگرم مصرفی
16 - 4 - 9 - 2 طراحی لوله‌کشی توزیع آب گرم مصرفی
16 - 4 - 9 - 3 آبگرم‌کن
16 - 4 - 9 - 4 لوازم ایمنی
16 - 4 - 9 - 5 کنترل دمای آبگرم مصرفی
16 - 4 - 10 ضد عفونی، آزمایش، نگهداری صفحه 44
16 - 4 - 10 - 1 ضد عفونی
16 - 4 - 10 - 2 آزمایش
16 - 4 - 10 - 3 نگهداری
‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها
‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
16 - 4 توزیع آب آشامیدنی در ساختمان
16 - 4 - 1 کلیات
‌الف) طراحی و نصب و بازرسی لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی (POTABLE WATER) داخل
ساختمان (‌یا ملک) باید طبق ضوابط این بخش از مقررات(16 - 4 توزیع آب آشامیدنی در
ساختمان) انجام گیرد.
(1) منظور از ساختمان (‌یا ملک)، در این مقررات، محل‌های سکونت، اقامت یا کار
انسان است.
(2) منظور از توزیع آب آشامیدنی لوله‌کشی توزیع آب سرد و آب گرم مصرفی در داخل
ساختمان (‌یا ملک) است.
(3) ضوابط لوله‌کشی توزیع آب سرد و آب گرم مصرفی، مخصوص لوازم بهداشتی دستگاه‌های
مصرف‌کننده ویژه در ساختمان‌های بهداشتی و درمانی، خارج از‌حدود این بخش از مقررات
(16 - 4 توزیع آب آشامیدنی در ساختمان) می‌باشد.
ب) این بخش از مقررات به لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی در ساختمان‌هایی اختصاص دارد
که آب مورد نیاز مصارف بهداشتی خود را از شبکه‌های آبرسانی‌شهری دریافت می‌کنند.
(1) ضوابط لوله‌کشی توزیع آب‌آشامیدنی، در ساختمان‌هایی که آب مورد نیاز مصارف
بهداشتی خود را از منابع خصوصی دریافت می‌کنند، خارج از حدود این‌بخش از مقررات
(16 - 4 توزیع آب آشامیدنی در ساختمان) می‌باشد.
ب) لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی در ساختمان (‌یا ملک) از نقطه خروج لوله آب از
کنتور (METER) به داخل ساختمان (‌یا ملک) آغاز می‌شود و تا نقاط‌مصرف ادامه
می‌یابد.
(1) توزیع آب آشامیدنی در ساختمان (‌یا ملک) شامل لوله‌کشی توزیع آب سرد آب گرم
مصرفی، ذخیره‌سازی آب و سیستم‌های افزایش و کنترل فشار آب‌می‌باشد.
(2) ضوابط تولید آب گرم مصرفی خارج از حدود این بخش از مقررات می‌باشد.
(3) لوله‌کشی آب آشامیدنی در حیاط یا محوطه خصوصی ساختمان (‌یا ملک) باید طبق
ضوابط این بخش (16 - 4 توزیع آب آشامیدنی در ساختمان) انجام‌گیرد.
(4) لوله انشعاب آب از شبکه آبرسانی شهری تا کنتور آب ساختمان (‌با ملک) و نصب
کنتور خارج از حدود این بخش از مقررات (16 - 4 توزیع آب آشامیدنی‌در ساختمان)
می‌باشد.
(5) اتصال لوله آب ساختمان به لوله خروجی آب از کنتور (METER) باید طبق
دستورالعمل‌های سازمان آب شهر انجام شود.
ت) آتش‌نشانی
(1) لوله‌کشی آب آتش‌نشانی خارج از حدود ضوابط این بخش از مقررات (16 - 4 توزیع آب
آشامیدنی در ساختمان) می‌باشد.
16 - 4 - 1 - 2 رعایت استاندارد
‌الف) در توزیع آب آشامیدنی در ساختمان، مشخصات مصالح اجزای لوله‌کشی (‌لوله،
فتینگ، فلنچ، شیر و دیگر لوازم) و نیز ضوابط نصب اجزای لوله‌کشی باید،‌در هر مورد،
با استانداردهای منتشر شده یکی از مؤسسات زیر مطابقت داشته باشد.
- مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ISIRI
- سازمان جهانی استانداردها ISO
- مؤسسه استانداردهای آلمان DIN
- مؤسسه بریتانیایی استانداردها BS
- مؤسسه ملی آمریکایی استانداردها ANSI
- استانداردهای صنعتی ژاپن JIS
(1) مصالح ساخت ایران باید با ضوابط مندرج در آخرین چاپ استاندارد منتشر شده از
طرف مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، برای هر یک از اقلام‌مصالح، مطابقت
داشته باشد.
(2) در صورتی که از طرف مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، برای یک یا چند
قلم از مصالح ساخت ایران، جزوه استاندارد رسماً منتشر نشده باشد،‌استفاده از این
مصالح به شرطی مجاز است که با ضوابط ساخت و آزمون یکی از استانداردهای مندرج در
(16 - 4 - 1 - 2) "‌الف" مطابقت داشته باشد و مورد‌تأیید قرار گیرد.
(3) در صورتی که مصالح انتخابی طبق استاندار دو کشور دیگری ساخته شده باشد باید،
در هر مورد، قبل از کاربرد، با ضوابط ساخت و آزمون یکی از‌استانداردهای مندرج در
(16 - 4 - 1 - 2) "‌الف" مطابقت داده شود و، پس از تأیید، مورد استفاده قرار گیرد.
------------------------------------------------------------------------------
16 - 4 - 2 تعاریف
16 - 4 - 2 - 1 کلیات
‌الف) تعاریف این فصل اختصاص به واژه‌های فنی دارد که در "(16 - 4) توزیع آب
آشامیدنی در ساختمان" به کار می‌رود.
ب) واژه‌های فنی رایج، که در این فصل تعریف نشده است، باید به همان معنای معمول و
متداول به کار رود.
پ) برای تعریف واژه‌های فنی دیگر، که در این فصل تعریف نشده است، می‌توان از
کتاب‌های فنی، پس از تأیید، استفاده کرد.
16 - 4 - 2 - 2 تعاریف
‌الف) فهرست تعاریف به ترتیب حروف الفبا
(1) اتصال موجب برگشت جریان (BACK FLOW CONNECTION)
‌هر اتصالی در لوله‌کشی که موجب برگشت جریان شود.
(2) اتصال مستقیم (CROSS _ CONNECTION)
‌هر اتصال فیزیکی بین دو شبکه لوله‌کشی جداگانه، کد یکی از این دو شبکه "‌لوله‌کشی
توزیع آب آشامیدنی" باشد و دیگری لوله‌کشی آب، بخار، گاز، محلول‌های‌شیمیایی یا هر
سیال دیگر، مشکوک از نظر بهداشتی و ایمنی، باشد و این اتصال فیزیکی، در اثر اختلاف
فشار، موجب جریان سیال از یک شبکه به شبکه دیگر‌گردد.
(3) آلوده شدن (COCTAMINATION)
‌وارد شدن هر گونه مواد شیمیایی، فاضلاب، ذرات جامد یا سیال‌های دیگر به داخل شبکه
توزیع آب آشامیدنی، به طوری که آن را برای کاربرد مورد نظر نامناسب‌سازد.
(4) آب آشامیدنی (POTABLE WATER)
‌آبی که از مواد خارجی، به مقداری که ممکن است سبب بیماری شود یا اثر زیان‌آور
بیولوژیک داشته باشد، پاک باشد و از نظر ترکیب شیمیایی و میکروبی با‌ضوابط
استانداردهای آب آشامیدنی، که از طرف مقامات مسئول و قانونی بهداشتی تعیین شده،
مطابقت داشته باشد.
(5) آب غیر آشامیدنی (NON POTABLE WATER)
‌آبی که برای آشامیدن، مصارف شخصی و پخت و پز، بهداشتی و مناسب نباشد.
(6) آب‌گرم (HAT WATER)
‌آبی که دمای آب بیش از 43 درجه سانتیگراد (110 درجه فارنهایت) باشد.
(7) آب ولرم (TEMPERED WATER)
‌آبی که دمای آن بین 29 تا 43 درجه سانتیگراد (85 تا 110 درجه فارنهایت) باشد.
(8) برگشت جریان (BACK FLOW)
‌جریان آب، مایعات، مواد یا محلول‌های دیگر به داخل شبکه لوله‌کشی توزیع آب
آشامیدنی، از هر شبکه دیگر یا از هر منبع دیگر.
(9) تأمین آب از منبع خصوصی (INDIVIDUAL WATER SUPPLY)
‌تأمین آب آشامیدنی ساختمان از هزار منبع دیگری غیر از شبکه آبرسانی شهری، که مورد
تأیید مقامات قانون و مسئول قرار گرفته است.
(10) خلاء‌شکن (VACUUM BREAKER)
‌شیری که روی لوله نصب می‌شود تا اگر فشار آب داخل لوله از فشار آتمسفر کمتر شود
از این شیر هوا وارد شود و فشار داخلی را به فشار آتمسفر برساند و از‌برگشت جریان
جلوگیری نماید.
(11) در دسترس (READY ACCESSIBLE)
‌لوازم بهداشتی، دستگاه‌های مصرف‌کننده، و اجزای لوله‌کشی وقتی "‌در دسترس‌اند" که
دسترسی مستقیم باشد و نیازی به باز کردن، برداشتن یا جابجا کردن هیچ‌مانعی نباشد.
(12) سطح موثر دهانه (EFFECTIVE OPENING)
‌کوچکترین سطح مقطع دهانه خروجی آب از شیر یا لوله
(13) سطح تراز بحرانی (CRITICAL LEVEL)
‌سطح تراز بحرانی در خلاء‌شکن (VACUUM BREAKER) ترازی است که اگر خلاء‌شکن در آب
غرق شود و سطح آب از آن تراز بالاتر رود برگشت جریان‌اتفاق می‌افتد. بنابر این
خلاء‌شکن نباید تا بالاتر از این خط در آب قرار گیرد. اگر سازنده روی شیر این خط
را مشخص نکرده باشد باید زیر خلاء‌شکن را سطح تراز‌بحرانی گرفت.
(14) شیر یک طرفه مورد تأیید (APROVED CHECK VALVE)
‌شیر یک طرفه فنردار، که وقتی می‌بندد، هیچ جریان معکوس به نشست آب نتواند از آن
عبور کند و به داخل شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی وارد شود.
(15) شیر یک طرفه دوگانه (DOUBLE CHECH VALVE ASSEMBLY)
‌شامل دو عدد شیر یک طرفه فنردار، با نشمین آب‌بند، که پشت سر هم روی لوله نصب
می‌شوند و بین این دو شیر یک اتصال تخلیه با شیر قطع و وصل قرار‌می‌گیرد. دو طرف
این مجموعه باید شیرهای قطع و وصل نصب شود.
(16) شیر فلوتوری یا شناور (BALL COCK)
‌شیر ورودی آب به مخزن، که توسط یک گوی شناور باز یا بسته می‌شود. در این بخش از
مقررات هر جا عبارت "‌شیر فلوتوری ضد سیفون (ANTI -SIPHON BALL COCK" آمده منظور
شیر فلوتوری است که پس از شیر قطع و وصل نصب می‌شود و با یک فاصله هوایی، یا به
کمک یک خلاء‌شکن، از‌برگشت جریان جلوگیری می‌کند.
(17) شیر خروجی آب (FAVCET)
‌شیر انتهایی لوله آب، که از کردن آن باعث خروج آب از لوله می‌شود، و در صورت بستن
آن آب در لوله باقی می‌ماند.
(18) شیر اطمینان فشار (PRESSURE RELIEF VALVE)
‌شیری که در فشار معینی باز می‌کند و آب را خارج می‌کند.
(19) شیر اطمینان دما (TEMPRATUR RELIEF VALVE)
‌شیری که در دمای معینی باز می‌کند و آب را خارج می‌کند.
(20) شیر اطمینان فشار - دما (PRESSURE AND TEMPERATURE RELIEF VALVE) شیر ترکیبی
که همزمان از دما یا فشار آب داخل شبکه‌فرمان می‌گیرد و باز می‌کند و آب را خارج
می‌کند.
(21) ضد ضربه قوچ (WATER HAMMER ARRESTOR)
‌شیری که امواج فشار ضربه قوچ (PRESSURE SURGE) را، که بر اثر قطع ناگهانی جریان
آب در لوله ایجاد می‌شوند، جذب می‌کند.
(22) ضد سیفون (ANTI - SIPHON)
‌هر شیر یا وسیله مکانیک دیگری که عمل مکش سیفونی (SIPHONGE) را حذف می‌کند و از
بین می‌برد.
(23) لوازم بهداشتی عمومی (PUBLIC USE)
‌در طبقه‌بندی لوازم بهداشتی، آن لوازمی که در توالت‌های عمومی مدارس، ورزشگاه‌ها،
هتل‌ها، ایستگاه‌های راه‌آهن، ساختمان‌های عمومی، گردشگاه‌ها‌عمومی، و در جاهای
مشابه، که تعدادی لوازم بهداشتی طوری نصب شده‌اند که استفاده از آنها آزاد و عمومی
است، لوازم بهداشتی عمومی محسوب می‌شوند.
(24) لوازم بهداشتی غیر عمومی (‌خصوصی) - (NON PUBLIC)
‌در طبقه‌بندی لوازم بهداشتی، آن لوازمی که در خانه‌ها (RESIDENCES)، آپارتمان،
حمام و توالت اتاق خصوصی هتل و متل، و در جاهای مشابه، که لوازم‌بهداشتی به منظور
استفاده یک شخص یا یک خانواده نصب می‌شوند، لوازم بهداشتی غیر عمومی (‌خصوصی)
محسوب می‌شوند.
(25) فاصله هوایی (AIR GAP)
‌هر فاصله قائم، در فضای آزاد و بدون مانع، بین لبه پایین دهانه‌های خروجی آب از
لوله یا شیر، که به تانک، لوازم بهداشتی و یا هر مصرف‌کننده دیگری آب‌می‌رساند، تا
لبه سرریز (FLOOD LEVEL RIM) دستگاه دریافت‌کننده آب، در این بخش از مقررات، فاصله
هوایی نامیده می‌شود. فاصله هوایی باید حداقل‌دو برابر قطر نامی دهانه لوله یا
شیری باشد که آب از آن خارج می‌شود.
(26) فشار معکوس (BACK PRESSURE)
‌در مواردی که در پمپ، مخزن مرتفع، دیگ آب گرم یا بخار و مانند این‌ها، فشاری بیش
از فشار شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی ایجاد شود و احتمال برگشت‌جریان پیش آید.
(27) ((S.F.U.) SUPPLY FIXTURE UNIT)
‌در لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی، S.F.U. واحدی است برای اندازه‌گیری و محاسبات
احتمال ئیدرولیکی مصرف آب در لوازم بهداشتی مختلف. در هر یک از‌لوازم بهداشتی،
مقدار S.F.U.، تابع حجم آب مصرفی، طول مدت زمان یک بار مصرف (‌بازماندن شیر)، و
فاصله زمانی متوسط بین دو بار بازشدن پیاپی شیر،‌می‌باشد.
(28) فشار جریان (FLOW PRESSURE)
‌فشار آب در لوله نزدیک شیر یا در خروجی شیر، در زمانی که شیر کاملاً باز است و آب
جریان دارد.
(29) فلاش‌تانک (FLASH TANK)
‌وسیله‌ای است شامل یک مخزن و شیر فلوتوری (‌شناور) ورود آب، که هر بار با متراکم
کردن هوا مقدر پیش‌بینی شده‌ای آب، به منظور شستشو، وارد لوازم‌بهداشتی می‌کند.
(30) فلاش والو (FLUSH VALVE)
‌شیری است، که هر بار مقدار پیش‌بینی شده‌ای آب، به منظور شستشو، وارد لوازم
بهداشتی می‌کند و با فشار آب، یا مکانیسم دیگری، به طور خودکار بسته‌می‌شود.
(31) قابل دسترسی (ACCESSIBLE)
‌لوازم بهداشتی، دستگاه‌ها مصرف‌کننده و اجزای لوله‌کشی وقتی قابل دسترسی است که
برای دسترسی باز کردن یک دریچه یا برداشتن مانعی لازم باشد.
(32) لبه سرریز (FLOOD LEVEL RIM)
‌لبه سرریز، در لوازم بهداشتی و هر دریافت‌کننده آب، تراز افقی لبه سطح بالای آن
دستگاه است به طوری که وقتی آب از شیر یا لوله در آن دستگاه می‌ریزد‌نمی‌تواند از
تراز آن بالاتر رود و از آن لبه سرریز می‌کند.
(33) مورد تأیید (APPRVED)
‌مورد تأیید مسئول امور ساختمان در شهرداری، یا هر مقام قانونی دیگر.
(34) مانع برگشت جریان (BACK FLOW PREVENTER)
(35) مکش سیفونی (BACK SIPHONAGE)
‌حالتی که برگشت جریان به داخل شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی در نتیجه فشار
منفی، یا کمتر از آتمسفر، در این شبکه، ایجاد می‌شود
(36) مانع برگشت جریان از نوع شیر اطمینان بین دو شیر یک طرفه (REDUCED PRESSURE
PRINCIPLE BACK FLOW PREVENTER)‌این وسیله شامل دو عدد شیر یک طرفه مورد تأیید است
که در فاصله بین آنها یک شیر اطمینان فشار روی لوله نصب شده است. دو طرف این وسیله
شیر قطع و‌وصل نصب می‌شود. بین دو شیر یک طرفه یک شیر تخلیه آب (TEST COCK) برای
آزمایش، نصب می‌شود. وقتی فشار بین دو شیر یک طرفه کمتر از فشار‌آب بالادست (‌ورود
آب) باشد شیر اطمینان فنر بسته باقی می‌ماند.
‌وقتی فشار بین دو شیر یک طرفه بیش از فشار آب بالادست باشد شیر اطمینان باز
می‌کند و مقداری آب خارج می‌شود و فشار کاهش می‌یابد و مانع از برگشت‌جریان آب به
شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی می‌گردد.
16 - 4 - 3 آب مورد نیاز
‌الف) هر ساختمان (‌یا ملک)، که به لوازم بهداشتی مجهز، و محل سکونت، اقامت یا کار
انسان است باید لوله‌کشی توزیع آب سرد مصرفی، به مقدار و با فشاری‌که در این بخش
از مقررات مشخص شده است، داشته باشد.
ب) هر ساختمان (‌یا ملک)، که محل سکونت یا کار دائمی باشد باید لوله‌کشی توزیع
آب‌گرم مصرفی هم داشته باشد.
پ) منظور از لوله‌کشی توزیع آب سرد و آب گرم مصرفی، در این بخش از مقررات، منحصراً
توزیع آب آشامیدنی در داخل ساختمان 1 یا ملک) است.
(1) لوازم بهداشتی، که از آب آنها برای آشامیدن، حمام کردن، پخت و پز یا در تولید
مواد غذایی، پزشکی و دارویی استفاده می‌شود، باید منحصراً با آب‌آشامیدنی تغذیه
شوند.
(2) شبکه لوله‌کشی آب داخل ساختمان (‌یا ملک)، که به لوازم بهداشتی آب می‌رساند،
لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی محسوب می‌شود، حتی اگر به مصارف‌غیر آشامیدنی، مانند
تأسیسات گرمایی سرمایی، تأسیسات بخار، آبیاری و مانند اینها، نیز انشعاب آب بدهد.
پ) لوله‌کشی توزیع آب غیر آشامیدنی در داخل ساختمان (‌یا ملک) خارج از حدود ضوابط
این بخش (16 - 4 توزیع آب آشامیدنی در ساختمان) می‌باشد.
(1) اتصال مستقیم بین شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی و شبکه لوله‌کشی توزیع آب
غیر آشامیدنی، در داخل ساختمان (‌یا ملک)، مجاز نیست.
ب) اگر در ساختمان (‌یا ملک)، علاوه بر شبکه توزیع آب آشامیدنی که از شبکه آب شهری
تغذیه می‌شود، شبکه لوله‌کشی آب آشامیدنی دیگری که از منابع‌خصوصی تغذیه می‌شود
نیز وجود داشته باشد، در هیچ نقطه‌ای نباید بین این دو شبکه لوله‌کشی اتصال مستقیم
ایجاد شود.
(1) در صورتی که اتصال این دو شبکه لوله‌کشی لازم شود این کار باید در مخزن ذخیره
آب صورت گیرد تا امکان جریان آب از شبکه لوله‌کشی آب خصوصی به‌داخل شبکه لوله‌کشی
آب، که از شبکه آب شهری تغذیه می‌شود، وجود نداشته باشد.
16 - 4 - 4 طراحی لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی
16 - 4 - 4 - 1 کلیات
‌الف) طراحی لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی داخل ساختمان (‌یا ملک) باید طبق روش‌های
مهندسی مورد تأیید انجام گیرد. روش‌های محاسباتی مهندسی، برای‌اندازه‌گیر لوله‌ها،
و دیگر اجزای لوله‌کشی، باید مورد تأیید قرار گیرد.
ب) روش‌هایی برای طراحی محاسبات لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی، به عنوان راهنما، در
پیوست شماره 1 پیشنهاد شده است و می‌تواند مورد استفاده قرار‌گیرد.
(1) روش‌های پیشنهاد شده در پیوست شماره 1 به هیچوجه استفاده از روش‌های مهندسی
دیگر را، به شرط تأیید، منتفی نمی‌کند.
پ) در نقاط اتصال و تقاطع شبکه لوله‌کشی توزیع آب سرد مصرفی با شبکه لوله‌کشی
توزیع آب گرم مصرفی، و نیز در نقاط مصرف آب سرد و آب گرم مصرفی،‌مانند لوازم
بهداشتی و دستگاه‌های مصرف‌کننده دیگر، باید پیش‌بینی‌های لازم به عمل آید تا آب
از شبکه لوله‌کشی آب گرم مصرفی به داخل شبکه لوله‌کشی آب‌سرد مصرفی جریان پیدا
نکند.
16 - 4 - 4 - 2 نقشه‌ها
‌الف) نقشه‌های اجرایی لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی باید، پیش از اقدام به اجرای
کار، برای بررسی و تصویب، به مقام مسئول امور ساختمان، ارائه شود.
ب) نقشه‌های اجرایی لوله‌کشی باید شامل لوازم بهداشتی و دیگر مصرف‌کننده‌ها، مسیر
و قطرنامی لوله‌ها و دیگر اجزای لوله‌کشی باشد.
(1) روش‌های نصب و حفاظت و نگهداری لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی نیز باید در مدارک
پیوست نقشه‌ها ارائه شود.
(2) پلان طبقه (‌یا طبقات) سختمان، پلان محوطه ساختمان (‌یا ملک) باید در نقشه‌ها
نشان داده شود.
(3) نقشه‌ها باید شامل دیاگرام لوله‌کشی، طول تقریبی خطوط لوله و نقاط مصرف آب
باشد.
(4) فشار کار طراحی و مشخصات مصالح انتخابی باید در نقشه‌ها و مدارک پیوست آن معین
شده باشد.
پ) مقیاس نقشه‌ها نباید از 10:1 کوچکتر باشد.
ت) علائم نقشه‌کشی باید طبق یکی از استانداردهای مورد تأیید باشد.
16 - 4 - 4 - 3 مسیر لوله‌ها
‌الف) لوله‌کشی باید در مسیرهایی انجام شود که بدون آشکار بودن در محلهای نامناسب،
همه جا در اطراف لوله‌ها و دیگر اجزای لوله‌کشی فضای لازم برای‌تعمیر، تعویض و کار
با ابزار عادی وجود داشته باشد.
(1) لوله‌های عمومی ممکن است روکار و یا در داخل شافت قرار گیرند، به شرطی که
دسترسی و تعمیر آسان باشد.
(2) لوله‌های افقی ممکن است روکار، در داخل سقف کاذب و یا در داخل آدم‌رو،
خزیده‌رو یا در داخل ترنج قرار گیرند، به شرطی که دسترسی و تعمیر آسان‌باشد.
ب) لوله و دیگر اجزای لوله‌کشی نباید در دیوار یا کف دفن شود.
(1) در صورتی که قسمتی از لوله یا دیگر اجزای لوله‌کشی ناگزیر باید در داخل اجزای
ساختمان یا زیر کف دفن شود باید ضرورت این کار مورد تأیید قرار گیرد.
(2) در صورت دفن قسمتی از لوله یا دیگر اجزای لوله‌کشی باید حفاظت‌های لازم برای
جلوگیری از یخ‌زدن و خوردگی به عمل آید و امکان انقباض و انبساط‌لوله‌ها فراهم
شود.
(3) محل اتصال (JOINT) لوله به لوله، لوله به فتینگ یا فتینگ به فتینگ مطلقاً نباید
در اجزای ساختمان یا زیر کف دفن شود.
(4) هیچ یک از شیرها مطلقاً نباید در اجزای ساختمان یا زیر کف دفن شود.
پ) لوله‌کشی باید در مسیرهایی انجام شود که در معرض آسیب‌دیدن نباشد، رسوب و مواد
زاید در آن متمرکز نشود و قابل تخلیه باشد، به اجزای ساختمان‌آسیب وارد نکند.
(1) عبور لوله از دیوار، تیغه، سقف یا کف باشد از داخل غلاف لوله صورت بگیرد.
ت) لوله‌کشی در محوطه یا حیاط ساختمان (‌یا ملک) باید در داخل ترنچ زیر کفر یا به
طور آشکار و روکار انجام شود.
(1) لوله داخل ترنچ باید زیر تراز یخ‌بندان نصب شود.
(2) هیچ ساختمان یا مانعی، که خاکبرداری و دسترسی به لوله و دیگر اجزای لوله‌کشی
را مشکل کند، نباید روی مسیر لوله‌کشی در محوطه یا حیاط ساختمان (‌یا‌ملک) ایجاد
شود.
16 - 4 - 4 - 4 اندازه لوله‌هایی که به لوازم بهداشتی آب می‌رسانند.
‌الف) حداقل قطرنامی لوله‌هایی که به لوازم بهداشتی آب می‌رسانند باید برابر جدول
شماره (16 - 4 - 4 - 4) "‌ الف" باشد.
(1) لوله‌ای که به هر یک از لوازم بهداشتی آب می‌رساند (SUPPLY PIPE) باید تا
نزدیک به نقطه اتصال آن، و تا دیوار یا کف نزدیک به آن، ادامه یابد ولی‌نباید به
آن متصل شود. فاصله انتهای این لوله تا نقطه اتصال نباید بیش از 75 سانتیمتر (30
اینچ) باشد.
(2) اتصال بین انتهای این لوله و هر یک از لوازم بهداشتی باید توسط یک لوله قابل
انحناء (FLEXIBLE)، با قطر کمتر، از نوع مورد تأیید، صورت گیرد.
ب) اندازه‌گذاری لوله‌ها باید طوری باشد که سرعت زیاد آب در لوله‌ها موجب ایجاد سر
و صدای مزاحم، یا سبب خوردگی و کاهش عمر لوله و دیگر اجزای‌لوله‌کشی نشود.
‌جدول شماره (16 - 4 - 4 - 4) "‌الف"
‌حداقل قطرنامی لوله‌هایی که آب به لوازم بهداشتی می‌رسانند (‌اینچ)
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 479<
16 - 4 - 4 - 5 فشار آب لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی
‌الف) حداکثر فشار آب شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی، پشت شیرهای آب لوازم
بهداشتی، در وضعیت بدون جریان (NO FLOW PRESSURE)،‌نباید از 4 بار (40 متر ستون آب
= 60 پوند بر اینچ مربع) بیشتر باشد.
(1) اگر فشار شبکه آب شهری، که به ساختمان انشعاب می‌دهد، در نقطه ورود به ساختمان
(‌یا ملک)، بیش از 4 بار (40 متر ستون آب = 60 پوند بر اینچ مربع)‌باشد، باید با
نصب شیر فشارشکن مورد تأیید فشار آن را تا 4 بار، یا بر حسب نیاز کمتر از آن، کاهش
داد.
ب) حداقل فشار آب شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی، پشت شیرهای آب لوازم بهداشتی،
در وضعیت بدون جریان (NO FLOW PRESSURE)، نباید‌از ارقام جدول شماره (16 - 4 - 4 -
5) "ب" کمتر باشد.
(1) اگر فشار شبکه آب شهری، که به ساختمان انشعاب می‌دهد، در نقطه ورود به ساختمان
(‌یا ملک)، برای ایجاد حداقل فشار پشت شیرهای آب لوازم بهداشتی‌برابر جدول شماره
(16 - 4 - 4 - 5) "ب" کافی نباشد، باید با نصب سیستم‌های افزایش فشار (‌بوستر پمپ،
تانک فشار یا هر سیستم مورد تأیید دیگر) فشار آب‌را تا حدی افزایش داد که فشار پشت
شیرهای آب لوازم بهداشتی کمتر از ارقام جدول نباشد.
‌جدول شماره (16 - 4 - 4 - 5) "ب"
‌مقدار جریان و فشار آب مورد نیاز شیرهای لوازم بهداشتی
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 480<
ب) در ساختمان‌های بلند، برای تأمین حداقل فشار آب پشت شیرهای آب لوازم بهداشتی
طبق جدول شماره (16 - 4 - 4 - 5) "ب"، و رعایت حداکثر فشار‌آب پشت شیرهای آب لوازم
بهداشتی، 4 بار (40 متر ستون آب = 60 پوند بر اینچ مربع)، در صورت لوازم و با
تأیید، باید ساختمان در ارتفاع به دو یا چند منطقه‌تقسیم شود و با طرح سیستم‌های
زیر، شرایط حداکثر و حداقل فشار در شبکه مستقل لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی
(‌لوله‌کشی توزیع آب سرد و آب‌گرم‌مصرفی)، در هر منطقه برقرار شود:
(1) بوستر پمپ
(2) تانک فشار
(3) شیر فشار شکن
(4) پمپ و مخزن ذخیره
ت) طراحی شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی و اندازه‌گذاری لوله‌ها و دیگر اجزای
لوله‌کشی باید به ترتیبی صورت گیرد که مقدار جریان آب در خروجی‌شیرهای لوازم
بهداشتی، در زمان حداکثر مصرف (PEAK DEMAND)، حداقل برابر ارقام جدول شماره (16 -
4 - 4 - 5) "ب" باشد.
16 - 4 - 4 - 7 ضربه قوچ
‌الف) برای کاهش احتمالی ایجاد ضربه قوچ (WATER HAMMER) سرعت جریان آب در لوله‌کشی
توزیع آب آشامیدنی باید کنترل شود.
ب) در جایی که شیر قطع سریع (QUICK CLOSING) قرار داشته باشد باید وسیله حذف ضربه
قوچ، (WATER HAMMER ARRESTOR)، از نوع‌مورد تأیید، نصب شود.
(1) وسیله حذف ضربه قوچ باید در محل مناسب و قابل دسترسی و در فاصله مناسب و مؤثر
از شیر قطع سریع نصب شود.
16 - 4 - 4 - 8 حداکثر مقدار جریان آب
‌الف) حداکثر مقدار جریان آب خروجی از شیرهای لوازم بهداشتی باید محدود و کنترل
شود که از ارقام داده شده در این بخش از مقررات بیشتر نشود.
(1) مقدار جریان آب در لوله ورودی به شیرهای دوش، دستشویی، سینک آشپزخانه و
سینک‌های دیگر، در فشار 4 بار (40 متر ستون آب = 60 پوند بر اینچ‌مربع) نباید بیش
از 12 لیتر در دقیقه (4 گالن در دقیقه) باشد.
(2) مقدار آب شستشوی توالت‌ها، با فلاش تانک یا فلاش والو، در هر بار ریزش
(FLUSHING CYCLE) نباید بیش از 12 لیتر (4 گالن) باشد.
(3) مقدار آب شستشوی پیسوارها (URINALS)، با فلاش تانک یا فلاش والو، در هر بار
ریزش نباید بیش از 6 لیتر (1.5 گالن) باشد.
16 - 4 - 5 انتخاب مصالح
16 - 4 - 5 - 1 کلیات
‌الف) مصالح لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی (‌لوله‌کشی آب سرد و آب گرم مصرفی) در
داخل ساختمان (‌یا ملک) باید با رعایت ضوابط مندرج در "(16 - 4 - 5)"‌انتخاب
مصالح" انتخاب و کنترل شود.
ب) روی هر قطعه از لوله، فتینگ، اتصال، شیر و دیگر اجزای لوله‌کشی توزیع آب
آشامیدنی باید مارک کارخانه سازنده، کیفیت ساخت یا استاندارد مورد تأیید، که‌آن
قطعه بر طبق آن ساخته شده است، به صورت ریختگی، برجسته و یا مهر پاک نشدنی، نقش
شده باشد.
پ) مصالح کار کرده و دست دوم، که قبلاً در مصارف دیگری غیر از توزیع آب آشامیدنی به
کار رفته باشد، نباید در لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی مورد استفاده‌قرار گیرد.
16 - 4 - 5 - 2 اثر آب
‌الف) مصالح لوله‌کشی توزیع آب سرد و آب گرم مصرفی باید در برابر اثر خورندگی و
تغییر کیفیت ناشی از آب آشامیدنی، که از شبکه آب شهری به ساختمان (‌یا‌ملک) انشعاب
می‌دهد، مقاوم باشند.
16 - 4 - 5 - 3 مصالح بدون سرب
‌الف) مصالح لوله‌کشی توزیع آب سرد آب گرم مصرفی نباید بیش از 8 درصد سرب داشته
باشد.
ب) مواد آب‌بندی، که در اتصال دنده‌ای روی دنده‌ها اضافه می‌شود، نباید سرب داشته
باشد.
16 - 4 - 5 - 4 حداکثر فشار کار مجاز
‌الف) حداکثر فشار کار مجاز همه قطعات و اجرای شبکه لوله‌کشی توزیع آب سرد و آب
گرم مصرفی، در دمای کار 65 درجه سانتیگراد (15 درجه فارنهایت) نباید‌از 10 بار
(150 پوند بر اینچ مربع) کمتر باشد.
16 - 4 - 5 - 5 انتخاب لوله
‌الف) لوله‌های فولادی باید از نوع گالوانیزه، دو سر دنده با بوشن فولادی
گالوانیزه، برابر یکی از استانداردهای زیر باشد:
ISIRI 423
DIN 2440,2441
BD 1387
ANSI A 53
ISO 65
(1) انتخاب لوله فولادی گالوانیزه از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز است که، از
نظر جنس، ضخامت جدار، اندازه و نوع دنده، مشابه استانداردهای مشخص‌شده بالا، و
مورد تأیید، باشد.
(2) در صورتی که لوله فولادی گالوانیزه برای شرایط سخت انتخاب می‌شود باید از نوع
لوله فولادی گالوانیزه وزن سنگین و بی‌درز باشد.
(3) وقتی لوله فولادی گالوانیزه در "‌شرایط سخت" تلقی می‌شود که لوله در وضعیت‌ها
زیر، یا حالات مشابه، به کار رود:
- نصب لوله به هنگام نصب، یا در دوره بهره‌بردار در معرض ضربات فیزیکی قرار گیرد.
- اگر لوله در محیط‌هایی که خورندگی شدید است، نصب شود.
- در صورتی که خم کردن لوله، با تأیید، اجتناب‌ناپذیر باشد.
ب) لوله‌های مسی باید از نوع کلاف (‌نرم) یا از نوع شاخه‌ای (‌سخت)، مناسب برای
اتصال لحیمی موئینگی (CAPILLARY SOLDERING)، یا اتصال‌فتینگ فشاری (COMPRESSION
FITTING)، برابری یکی از استانداردهای زیر باشد:
din 1786
BS 2871 PART 1
ANSI B 88
ISO 274
(1) انتخاب لوله مسی از استانداردهای دیگر به شطری مجاز است که، از نظر جنسی،
ضخامت جدار، اندازه و دیگر مشخصات، مشابه استانداردهای مشخص‌شده بالا، و مورد
تأیید، باشد.
(2) در لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی، از لوله‌های مسی، حداکثر تا قطر خارجی 54
میلیمتر (‌قطرنامی 2 اینچ) می‌توان استفاده کرد. استفاده از لوله مسی
در‌اندازه‌های بزرگتر مجاز نیست.
(3) در صورتی که اتصال از نوع اتصال فتینگ فشاری باشد لوله مسی باید از نوع کلاف
(‌نرم) انتخاب شود.
16 - 4 - 5 - 6 انتخاب فتینگ
(1) انتخاب لوله مسی از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز است که، از نظر جنس، ضخامت
جدار، اندازه و دیگر مشخصات، مشابه استانداردهای مشخص‌شده بالا، و مورد تأیید،
باشد.
(2) در لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی، از لوله‌های مسی، حداکثر تا قطر خارجی 54
میلیمتر (‌قطرنامی 2 اینچ) می‌توان استفاده کرد. استفاده از لوله مسی
در‌اندازه‌های بزرگتر مجاز نیست.
(3) در صورتی که اتصال از نوع اتصال فتینگ فشاری باشد لوله مسی باید از نوع کلاف
(‌نرم) انتخاب شود.
16 - 4 - 5 - 6 انتخاب فتینگ
‌الف) فتینگ‌هایی که در لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی به کار می‌رود باید، از نظر
استانداردهای جنس، اندازه، ضخامت جدار، نوع دنده، و دیگر مشخصات، با‌لوله‌ها
مطابقت داشته باشد و برای کار با لوله‌های انتخاب شده مناسب باشد.
ب) سطح داخلی فتینگ‌ها نباید برآمدگی، لبه، یا تغییر سطح مقطع، که ممکن است مانعی
در برابر جریان آب ایجاد کند، داشته باشد.
(1) در صورت استفاده از مهره ماسوره (UNION) انتخاب مهره ماسوره باید از نوعی باشد
که سطح آب‌بند بین دو قطعه آن مخروطی یا تخم مرغی باشد. کاربرد‌مهره ماسوره از
نوعی که سطح آب‌بند آن صفحه صاف عمود بر محور باشد مجاز نیست.
پ) فتینگ‌هایی که در لوله‌کشی فولادی گالوانیزه به کار می‌رود باید از نوع چدنی
چکش (MALLEABLE CAST IRON) گالوانیزه، یا از نوع فولادی دنده‌ای‌گالوانیزه، برابر
یکی از استانداردهای زیر باشد:
‌فتینگ‌های ساخته شده از چدن چکش‌خوار فتینگ‌های فولادی دنده‌ای
DIN 2950 DIN 2980
BS 143,1256 BS 1740
ISO 49 ISO 4145
(1) انتخاب فتینگ‌های ساخته شده از چدن چکش‌خوار، یا فتینگ‌های فولادی دنده‌ای، از
نظر جنس، ضخامت جدار، اندازه و نوع دنده، مشابه استانداردهای‌مشخص شده بالا، و
مورد تأیید، باشد.
ت) فتینگ‌هایی که دل لوله‌کشی مسی به کار می‌رود باید از نوع مسی، یا آلیاژ مس،
مناسب برای اتصال لحیمی موئینگی (CAPILLARY SOLDERING)،‌یا اتصال فتینگ فشاری
(COMPRESSION FITTING)، برابر یکی از استانداردهای زیر باشد:
2872 تا DIN 2856
BS 864
ANSI B 16.22, B16.26
ISO 2016
(1) انتخاب فتینگ‌های مسی، یا آلیاژ مس، از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز است
که، از نظر جنس، ضخامت جدار، اندازه و دیگر مشخصات، مشابه‌استاندارهای مشخص شده
بالا، و مورد تأیید، باشد.
(2) در لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی، از فتینگ‌های مسی، یا آلیاژ مس، حداکثر تا قطر
خارجی 54 میلیمتر (‌ قطرنامی 2 اینچ) می‌توان استفاده کرد. استفاده از‌فتینگ‌های
مسی در اندازه‌های بزرگتر مجاز نیست.
16 - 4 - 5 - 7 انتخاب فلنچ
‌الف) فلنچ‌هایی که در لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی به کار می‌رود باید از نوع چدنی
گالوانیزه، مخصوص اتصال دنده‌ای به لوله، برابر یکی از استانداردهای زیر‌باشد:
DIN 2532 , 2533
BS 10, 4504 PART 1
ANSI B 16.1
ISO 7005 PART 2
(1) انتخاب فلنچ چدنی، مخصوص اتصال دنده‌ای، نوع گالوانیزه، از استانداردهای دیگر
به شرطی مجاز است که، از نظر جنس، اندازه، نوع ساخت و نوع دنده،‌مشابه
استانداردهای مشخص شده بالا، و مورد تأیید، باشد.
(2) کاربرد فلنچ چدنی گالوانیزه، از استاندارد ANSI B 16.1، با دنده‌های غیر از
ISIRI 1798 مجاز نیست.
16 - 4 - 5 - 8 انتخاب شیر
‌الف) شیرهایی که در لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی به کار می‌رود، باید از نظر
استانداردهای جنس، اندازه، ضخامت جدار، نوع دنده، و دیگر مشخصات برای‌کاربرد در
لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی مناسب باشد و با نوع لوله‌کشی مطابقت داشته باشد.
(1) در لوله‌کشی‌های فولادی گالوانیزه، تا قطرنامی 50 میلیمتر (2 اینچ) شیرها باید
از نوع برنجی یا برنزی، مخصوص اتصال دنده‌ای باشد. شیرهای به قطر نامی65 تا 100
میلیمتر ((2).(1)2 تا 4 اینچ) باید از نوع برنجی یا برنزی مخصوص اتصال دنده‌ای، یا
چدنی مخصوص اتصال فلنچی باشد. شیرهای به قطر نامی125 و 150 میلیمتر (5 و 6 اینچ)
باید از نوع چدنی و مخصوص اتصال چدنی باشد.
(2) در لوله‌کشی‌های مسی شیرها باید از نوع برنجی یا برنزی و مخصوص اتصال لحیمی
موئینگ یا اتصال فتینگ فشاری باشد. حداکثر قطرنامی این شیرها 50‌میلیمتر (2 اینچ)
است.
ب) شیرهای برنجی یا برنزی، مخصوص اتصال دنده‌ای، که در لوله‌کشی‌های فولادی
گالوانیزه به کار می‌رود، باید برابر یکی از استانداردهای زیر باشد.
‌شیرهای کشویی شیرهای کف فلزی شیرهای یک طرفه
(GATE VALVES) (GLOBE VALVES) (CHECH VALVES)
DIN DIN 3512 DIN 3352 PART 12
BS 5154 BS 5154 BS 5154
JIS B 2011 JIS B 2011 JIS B 2011
ANSI MSS ANSI MSS ANSI MSS
ISO ISO ISO
(1) انتخاب شیرهای برنجی یا برنزی، مخصوص اتصال دنده‌ای، از استانداردهای دیگر، به
شرطی مجاز است که، از نظر جنس، اندازه، نوع ساخت، نوع دنده و‌دیگر مشخصات، مشابه
استانداردهای مشخص شده بالا، و مورد تأیید، باشد.
ب) شیرهای چدنی، مخصوص اتصال فلنچی، که در لوله‌کشی‌های فولادی گالوانیزه به کار
می‌رود باید برابر یکی از استانداردهای زیر باشد:
‌شیرهای کشویی شیرهای کف فلزی شیرهای یک طرفه
(GATE VALVES) (GLOBE VALVES) (CHECK VALVES)
DIN 3352 PART 2 DIN 3356, PART 2 DIN
BS 5150, 5151 BS 5160 BS 5153
JIS 2031 JIS 2031 JIS 2031
ANSI B 16.10 ANSI B 16.10 ANSI B 16.10
ASO 5996 ISO 5752 ISO 5752
(1) انتخاب شیرهای چدنی، مخصوص اتصال فلنچی، از استانداردهای دیگر، به شرطی مجاز
است که، از نظر جنس، اندازه، نوع ساخت، نوع اتصال و دیگر‌مشخصات، مشابه
استانداردهای مشخص شده بالا، و مورد تأیید باشد.
ت) شیرهای برنجی، یا برنزی، مخصوص اتصال لحیمی موئینگی (CAPILLARY SOLDREING)، که
در لوله‌کشی‌های مسی به کار می‌رود باید برابر یکی‌از استانداردهای زیر باشد:
‌شیرهای کشویی شیرهای کف فلزی شیرهای یک طرفه
(GATE VALVES) (GLOBE VALVES) (CHECK VALVES)
DIN DIN DIN
BS BS BS
JIS JIS JIS
ISO ISO ISO
(1) انتخاب شیرهای برنجی، یا برنزی، مخصوص اتصال لحیمی موئینگی، از استانداردهای
دیگر به شرطی مجاز است که، از نظر جنس، اندازه، نوع ساخت،‌نوع اتصال و دیگر
مشخصات، مشابه استانداردهای مشخص شده بالا، و مورد تأیید، باشد.
16 - 4 - 5 - 9 اتصال (JOINT)
‌الف) کلیات
(1) اتصال لوله به لوله، لوله به فتینگ یا شیر، فتینگ به فتینگ یا شیر، در
لوله‌کشی‌های فولادی گالوانیزه و لوله‌کشی‌های مسی، که در توزیع آب آشامیدنی
در‌ساختمان (‌ملک) به کار می‌رود، باید طبق ضوابط این قسمت از مقررات "(16 - 4 - 5
- 9) اتصال (JOINT)" صورت گیرد.
(2) همه اتصالات، باید در زیر فشار آزمایش پس از نصب، به ترتیبی که در (16 - 4 -
10) مشخص شده، آب بند (WATER TIGHT) و گازبند (GASTIGHT) باشند.
(3) پیش از اتصال دهانه لوله باید در سطح عمود بر محور بریده شود، لبه‌های دهانه
برق و زده شود، براده‌ها و مواد اضافی جدا گردد و داخل لوله از هر گونه
مواد‌اضافی، که مانع جریان آب می‌شود، کاملاً پاک و تمیز شود. دهانه انتهای لوله
باید کاملاً باز باشد و سطح داخلی آن برابر سطح مقطع لوله باشد.
(4) در هر مورد نوع اتصال انتخابی باید مورد تأیید قرار گیرد.
ب) اتصال در لوله‌کشی فولادی گالوانیزه
(1) اتصال لوله به لوله، لوله به فتینگ یا شیر، فتینگ به فتینگ یا شیر، در
لوله‌کشی فولادی گالوانیزه، تا قطر نامی 100 میلیمتر (4 اینچ)، باید از نوع
اتصال‌دنده‌ای باشد.
(2) اتصال دنده‌ای باید برابر یکی از استانداردهای زیر باشد:
1798 ISIRI
2988 DIN
21 BS
7.1 ISO
(3) اتصال لوله به لوله، لوله به فتینگ یا شیر، فتینگ به فتینگ یا شیر، در
لوله‌کشی فولادی گالوانیزه، از قطر نامی 125 میلیمتر (5 اینچ) و بزرگتر از آن،
باید از نوع‌اتصال فلنچی باشد.
(4) در اتصال فلنچی نوع فلنچ باید چدنی دنده‌ای گالوانیزه، برابر "(16 - 4 - 5 -
7) انتخاب فلنچ" باشد. نوع دنده فلنچ باید برابر یکی از استانداردهای "(16 -4 - 5
- 9) اتصال (JOINT)" "ب" (2) انتخاب شود. و اثر آب‌بندی بین دو فلنچ مقابل باید
روی آب آشامیدنی اثر زیان‌آور نداشته باشد. پیچ و مهره‌هایی که دو‌فلنچ مقابل را
به هم متصل و آب‌بندی می‌کند باید از نوع فولادی گالوانیزه باشد.
(5) اتصال دنده‌ای که دنده‌های آن (‌لوله، فتینگ، شیر) طبق استانداردهای دیگر
باشد، به شرطی مجاز است که، از نظر اندازه‌های دنده، مشابه یکی از‌استانداردهای
مشخص شده بالا، و مورد تأیید باشد.
پ) اتصال در لوله‌کشی مسی
(1) در اتصال لحیمی موئینگی (CAPILLARY SOLDERING) سطوح اتصال دو قطعه را باید
کاملاً تمیز کرد و مفتول لحیم‌کاری را باید تا دمای ذوب گرم‌کرد، به طوری که فاصله
موئینه بین دو قطعه را در تمام سطوح اتصال (‌گیر) پر کند.
(2) در اتصال لحیمی موئینگی، در شرایط عادی، مفتول لحیم‌کاری باید از نوع نرم
(SOLDERING) باشد. در این حالت مفتول لحیم‌کاری از آلیاژ 50 درصد‌قلعه (TIN) و 50
درصد سرب (LEAD) است. دمای ذوب لحیم‌کاری نرم زیر 247 درجه سانتیگراد (800 درجه
فارنهایت) باید باشد.
(3) در اتصال لحیمی موئینگی، در شرایط سخت، طبق "(16 - 4 - 5 - 5)" الف (3)، مفتول
لحیم‌کاری، از آلیاژ 95 درصد قلعه (TIN) و 5 درصد آنتی‌موان(ANTIMONY)، یا
آلیاژهای مورد تأیید دیگر، است. دمای ذوب لحیم‌کاری سخت بالاتر از 247 درجه
سانتیگراد (800 درجه فارنهایت) باید باشد.
(4) در اتصال لحیمی موئینگی مفتول لحیم‌کاری باید برابر یکی از استانداردهای زیر
باشد:
‌لحیم‌کاری نرم لحیم‌کاری سخت
(SOLDERING) (BRAZING)
DIN 2856 DIN 2856
BS 864 BS
ANSI B 16.22 ANSI B 16.22
ISO 2016 ISO
(5) در اتصال فتینگ فشاری، فتینگ‌های انتخابی باید برابر (16 - 4 - 5 - 6) "ت"
باشد و اتصال فتینگ به لوله مسی برابر یکی از استانداردهای زیر صورت‌گیرد.
DIN
BS 864
ISO
(6) در اتصال لحیمی موئینگی و اتصال فتینگ فشاری، در لوله‌کشی مسی، استفاده از
استانداردهای دیگر به شرطی مجاز است که مفتول لحیم‌کاری و طول‌گیر(ENGAGEMENT) در
اتصال لحیمی، و نوع دنده و اندازه آن در اتصال فشاری مشابه استانداردهای مشخص شده
بالا، و مورد تأیید، باشد.
ت) اتصال دو فلز ناهم جنس
(1) اتصال لوله یا فتینگ فولادی به لوله یا فتینگ می‌باید با واسطه یک فتینگ
برنجی، یا فتینگ مورد تأیید دیگر، صورت گیرد.
(2) اتصال فتینگ برنجی واسطه به لوله مسی باید از نوع لحیمی موئینگی یا از نوع
فشاری باشد.
(3) اتصال فتینگ برنجی واسطه به لوله یا فتینگ فولادی گالوانیزه باید از نوع
دنده‌ای باشد.
16 - 4 - 6 اجرای کار لوله‌کشی
16 - 4 - 6 - 1 کلیات
‌الف) اجرای کار لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی در داخل ساختمان (‌لوله‌کشی توزیع آب
سرد و آب گرم مصرفی) باید با رعایت ضوابط مندرج در این قسمت از‌مقررات صورت گیرد.
ب) اجرای کار لوله‌کشی باید توسط کارگران ورزیده و ماهر صورت گیرد و از طرف
کارشناسان مؤسسات مسئول سرپرستی شود.
(1) لوله‌کشی باید با توجه به صرفه‌جویی در مصالح و دستمزد، حفاظت در برابر خرابی
و آسیب‌دیدگی، خوردگی، یخ‌بندان، جلوگیری از تراکم هوا در لوله‌ها(AIR LOCK)،
مزاحمت و سر و صدای جریان آب، اجرا شود.
16 - 4 - 6 - 2 اجرای کار لوله‌کشی
‌الف) در جریان نصب لوله و دیگر اجزای لوله‌کشی باید مواظب بود که داخل لوله‌ها و
فتینگ‌ها، از ذرات فلز، ماسه، خاک و مواد آب‌بندی و غیره، کاملاً پاک‌باشد.
ب) در نقاط بالای شبکه لوله‌کشی باید شیر تخلیه هوا نصب شود. در نقاط پایین شبکه
لوله‌کشی باید شیر تخلیه آب نصب شود.
(1) برای تخلیه آب شبکه لوله‌کشی ساختمان باید شیر تخلیه آب، بعد از کنتور آب
ساختمان و بلافاصله بعد از شیر قطع و وصل و شیر یک طرفه، نصب شود.
(2) در هر قسمت از لوله‌کشی، که تخلیه آب لوله‌ها از شیرهای مصرف‌کننده امکان‌پذیر
باید، نصب شیر تخلیه آب لازم نیست.
(3) لوله‌ها باید به سمت نقاط انشعاب شیب داشته باشند.
ب) انتخاب مصالح و روش‌های اتصال لوله به لوله، لوله به فتینگ یا شیر، فتینگ به
فتینگ یا شیر، باید طبق ضوابط مندرج در "(16 - 4 - 5) انتخاب مصالح" به‌عمل آید.
(1) در لوله‌کشی فولادی گالوانیزه خم کردن لوله مجاز نیست، باید از زانوهای
گالوانیزه (‌چدن چکش‌خوار یا فولادی) استفاده شود.
(2) در اتصال دنده‌ای، مواد آب‌بندی، فقط باید روی دنده‌های خارجی (‌دنده نر -
MALE THERAD) اضافه شود.
ب) لوله‌کشی باید در مسیرهایی که در "(16 - 4 - 4 - 3) مسیر لوله‌ها" مقرر شده،
اجرا شود.
(1) داخل شافت‌های عمودی، که لوله در آن نصب می‌شود، باید کاملاً ساخته شده و صاف
باشد.
(2) لوله‌ها، و دیگر اجزای لوله‌کشی، باید با بست، به ترتیبی که در این مقررات
تعیین شده، در مسیرهای مقرر شده، ثابت شوند.
(3) در لوله‌کشی توزیع آب گرم مصرفی باید برای امکان انبساط و انقباض لوله‌ها
پیش‌بینی‌های لازم صورت گیرد.
(4) لوله‌های روکار یا زیر کف و داخل ترنچ، در محوطه خارج ساختمان یا در فضای داخل
ساختمان که گرم نمی‌شود، اگر در معرض یخ زدن باشند، باید با عایق‌گرمایی حفاظت
شوند.
(5) عبور لوله از دیوار، تیغه، سقف و کف باید از داخل غلاف، که قطر داخلی آن دست
کم 20 میلیمتر از قطر خارجی لوله بزرگتر باشد، صورت گیرد. انتهای‌غلاف باید دست کم
10 میلیمتر از سطح خارجی دیوار یا کف یا سقف خارج شود. فاصله بین لوله و غلاف باید
با مواد پلاستیکی پر شود.
(6) هیچ نوع اتصال (JOINT) نباید در داخل اجزای ساختمان، و یا داخل غلاف لوله،
قرار گیرد.
ت) اتصال لوله به مخازن ذخیره آب، شیر فشارشکن، آب‌گرم‌کن، دستگاه‌های تصفیه آب و
موارد مشابه دیگر باید با مهره ماسوره باشد تا امکان باز کردن آن‌وجود داشته باشد.
(1) فاصله مهره ماسوره با دستگاه نباید بیش از 30 سانتیمتر باشد.
16 - 4 - 6 - 3 محل نصب شیرها
‌الف) در نقاط زیر باید شیر قطع و وصل، که در حالت تمام باز قطر داخلی آن برابر
قطر داخلی لوله و حداکثر یک سایز از آن کوچکتر باشد، نصب شود.
(1) در نقطه خروج لوله از کنتور آب ساختمان و روی لوله اصلی توزیع آب آشامیدنی
ساختمان باید یک عدد شیر قطع و وصل و یک عدد شیر یک طرفه نصب‌شود.
(2) در زیر هر خطر لوله عمومی (RISER) داخل ساختمان، که دست کم دو طبقه را از
پایین به بالا آبرسانی می‌کند، باید یک شیر قطع و وصل و یک عدد شیر‌تخلیه نصب شود.
(3) در روی هر خطر لوله عمومی (RISER) داخل ساختمان، کد دست کم دو طبقه را از بالا
به پایین آب‌رسانی می‌کند، باید یک عدد شیر قطع و وصل، و در‌زیر آن یک عدد شیر
تخلیه، تصویب شود.
(4) در نقطه ورود لوله آب به هر واحد آپارتمان یک عدد شیر قطع و وصل و یک عدد شیر
یک طرفه باید نصب شود.
(5) در نقطه ورود لوله آب به هر مخزن ذخیره آب و یا هر تانک آب تحت فشار.
(6) در نقطه ورود لوله آب به هر دستگاه آب‌گرم‌کن
ب) در نقاط زیر باید شر قطع و وصل، که در حالت تمام باز قطر داخلی آن از قطر داخلی
لوله کوچکتر است، نصب شود:
(1) روی لوله‌های ورود آب سرد یا آب گرم مصرفی به هر یک از لوازم بهداشتی باید شیر
قطع و وصل نصب شود، مگر در مواردی که روی لوله ورودی به یک‌گروه بهداشتی شیر قطع و
وصل نصب شده باشد.
(2) روی لوله ورودی آب به شیرهای شناور (‌فلوتوری) مخازن ذخیره آب یا فلاش تانک
(‌مخصوص شستشوی توالت یا لوازم بهداشتی دیگر) باید شیر قطع و‌وصل نصب شود.
(3) روی لوله ورود آب، از شبکه لوله‌کشی آب آشامیدنی، به شبکه لوله‌کشی آب غیر
آشامیدنی (‌تأسیسات گرمایی، تأسیسات سرمایی، بخاررسانی و موارد‌مشابه) ساختمان.
16 - 4 - 6 - 4 دسترسی به شیرها
‌الف) همه شیرهایی که در شبکه لوله‌کشی توزیع آب سرد و آب گرم نصب می‌شوند باید به
طور روکار و آشکار (EXPOSED) نصب شوند یا پس از نصب به‌آسانی قابل دسترسی باشند
(‌دسترسی پس از باز کردن یک دریچه = ACCESSIBLE)
(1) شیرهایی که روی لوله داخل ترنچ زیر کف ساختمان، یا زیر کف محوطه، نصب می‌شوند
باید، با بازکردن یک دریچه چدنی، قابل دسترسی باشند.
(2) شیرهایی که روی لوله عمودی داخل شافت‌های ساختمان نصب می‌شوند باید، با
بازکردن یک دریچه چدنی یا فولادی، قابل دسترسی باشند.
(3) شیرهایی که روی لوله افقی داخل سقف کاذب طبقات نصب می‌شوند باید، با باز کردن
دریچه‌ای که در سقف کاذب پیش‌بینی می‌شود، قابل دسترسی باشند.
16 - 4 - 7 ذخیره‌سازی و تنظیم فشار آب
16 - 4 - 7 - 1 ذخیره‌سازی آب
‌الف) ذخیره‌سازی آب، در صورت لزوم و با تأیید، به منظورهای زیر صورت می‌گیرد:
(1) به منظور جلوگیری از قطع آب در لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی ساختمان، در مواقعی
که آب ورودی از شبکه شهری به ساختمان، به علت تعمیر یا‌علت‌های دیگر، قطع شود.
(2) برای این که حداکثر مصرف ساختمان به شبکه آب شهری منتقل نشود و مقدار متوسط
مصرف آب ساختمان به شبکه آب شهری منتقل شود.
(3) برای کاهش فشار آب شبکه شهری و کنترل فشار آن در داخل ساختمان و کاستن از
مشکلات فشار زیاد آب (‌سر و صدای آب در لوله، اتلاف آب نشای از‌فشار، هزینه مصالح
لوله‌کشی مقاوم در برابر فشار زیاد)
ب) محل مخزن آب
(1) مخزن ذخیره آب نباید در محلی ساخته یا نصب شود که در معرض نفوذ سیل یا آب
زیرزمینی باشد و احتمال آلوده شدن آب آشامیدنی فراهم شود. مخزن‌ذخیره آب نباید در
محلی نصب شود که لوله فاضلاب از روی آن عبور کرده باشد.
(2) اگر احتمال نفوذ آب زیرزمینی باشد باید در اطراف مخزن به اندازه‌ای کافی فضای
باز پیش‌بینی شود تا بتوان به طور ادواری بازدید کرد و مطمئن شد که‌هیچگونه آب
آلوده‌ای به داخل مخزن نفوذ نمی‌کند.
(3) اگر مخزن ذخیره آب، در داخل ساختمان قرار می‌گیرد، باید طوری نصب شود که داخل
آن برای بازرسی و تعمیر قابل دسترسی باشد. در ظرفیت‌های بزرگ‌مخزن ذخیره آب باید
در داخل اتاق، با تأمین گرما و تعویض هوا، قرار گیرد. در اتاقی که مخزن ذخیره آب
نصب می‌شود باید کفشوی پیش‌بینی شود.
(4) اگر مخزن ذخیره آب روی بام نصب می‌شود باید، برای جلوگیری از یخ‌زدن، با عایق
گرمایی پوشانده شود. عایق سقف این مخازن، در قسمت سقف و دریچه‌آدم‌رو، باید قابل
برداشتن باشد تا بازرسی امکان‌پذیر گردد.
پ) حفاظت مخزن ذخیره آب
(1) مخزن ذخیره آب باید در برابر اثر آب مقاوم باشد.
(2) اگر مخزن ذخیره آب فولادی است باید از داخل و خارج، به طور کامل، گالوانیزه
باشد.
(3) اگر مخزن فولادی و غیر گالوانیزه، با غیر فولادی، باشد باید از داخل و خارج با
مواد مناسب، کد در رنگ و طعم، بو و گوارا بودن آب اثر نگذارد و ایجاد‌مسمومیت
نکند، اندود شود. اندود داخل مخزن نباید مواد سربی داشته باشد.
(4) مخزن ذخیره آب باید دریچه آدم‌رو داشته باشد تا بازرسی و تعمیر داخلی آن امکان
داشته باشد.
(5) دریچه آدم‌رو و مخزن ذخیره آب باید کاملاً بسته و دور از دسترس اشخاص غیر مسئول
باشد و نیز در برابر نفوذ و مواد آلوده و حشرات و کرم‌ها کاملاً‌حفاظت شود.
ت) اتصالات مخزن ذخیره آب
(1) مخزن ذخیره آب باید روی لوله ورودی آب یک عدد شیر قطع و وصل و یک شیر کنترل
شناور (‌فلوتوری)، یا شیرهای کنترل نوع دیگر، داشته باشد تا از‌سرریز و اتلاف آب
جلوگیری شود. شیر کنترل باید کاملاً به بدنه مخزن محکم و ثابت شود.
(2) لبه زیر دهانه لوله ورودی آب به مخزن باید دست کم 100 میلیمتر از لبه روی
دهانه سرریز آب مخزن بالاتر باشد تا فاصله هوایی لازم تأمین شود.
(3) قطرنامی لوله سرریز باید دست کم دو برابر لوله ورودی آب به مخزن ذخیره باشد.
لوله سرریز آب مخزن نباید از جنس قابل انحناء باشد. انتهای لوله سرریز‌باید دست کم
150 میلیمتر بالاتر و دور تراز کفشوی، یا هر نقطه تخلیه دیگر، باشد. انتهای لوله
سرریز آب مخزن نباید از جنس قابل انحناء باشد. انتهای لوله‌سرریز باید دست کم 150
میلیمتر بالاتر و دورتر از کفشوی، یا هر نقطه تخلیه دیگر، باشد انتهای لوله سرریز
نباید اتصال شلنگی داشته باشد و باید توری مقاوم‌در برابر خوردگی داشته باشد. لوله
سرریز باید در مسیری کشیده شود که احتمال یخ‌زدن نداشته باشد، یا آن که با عایق
گرمایی در باربر یخ‌زدن حفاظت شود.
(4) لبه زیر دهانه لوله سرریز باید دست کم 40 میلیمتر از سطح آب بالاتر باشد.
(5) مخزن ذخیره آب باید لوله هواکش داشته باشد، که فشار داخل مخزن را، آتمسفر یک
کند. قطرنامی لوله هواکش باید دست کم برابر قط لوله ورودی آب به‌مخزن باشد.
(6) مخزن ذخیره آب باید، در پایین‌ترین نقطه، لوله تخلیه آب و یک شیر قطع و وصل
داشته باشد، به طوری که با بازکردن شیر بتوان آب مخزن را کاملاً تخلیه‌کرد.
‌لوله تخلیه مخزن نباید از جنس قابل انحناء باشد. انتهای لوله تخلیه باید دست کم
150 میلیمتر بالاتر و دورتر از کفشوی، با هر نقطه تخلیه دیگر، باشد. انتهای‌لوله
تخلیه نباید اتصال شلنگی داشته باشد و باید با توری مقاوم در برابر خوردگی محافظت
شود. لوله تخلیه باید در مسیری کشیده شود که احتمال یخ‌زدن‌نداشته باشد. قطرنامی
لوله تخلیه مخزن باید دست کم دو برابر قطرنامی لوله ورودی آب به مخزن باشد.
(7) روی لوله خروجی آب از مخزن باید شیر قطع و وصل نصب شود. اگر حجم مخزن آب بزرگ
باشد دهانه خروجی و دهانه ورودی آب باید در دو سمت‌مقابل قرار گیرند تا از راکد
ماندن قسمتی از آب در مخزن جلوگیری شود.
(8) اگر گنجایش مخزن ذخیره آب بیش از 4000 لیتر باشد باید، به جای یک مخزن، دو یا
چند مخزن، به طوری موازی، نصب شود، تا هنگام تعمیر یا تمیز کردن‌مخزن آب قطع نشود.
هر مخزن باید به طور جداگانه و مستقل شیرهای ورودی و خروجی آب، شیر کنترل شناور
(‌فلوتوری)، شیر تخلیه و لوله سرریز مخصوص‌خود را داشته باشد.
16 - 4 - 7 - 2 تنظیم فشار آب
‌الف) برای تأمین یا تنظیم فشار در شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی ساختمان، در
موارد لزوم و با تأیید، باید یکی از سیستم‌های زیر، و یا ترکیب آنها، نصب‌شود.
- بوستر پمپ
- تانک تحت فشار
- شیر فشارشکن
- پمپ و مخزن ذخیره
ب) روی لوله ورودی آب به پمپ باید شیر قلعه خودکار (LOW PRESSURE CUT OFF) نصب شود
تا اگر در لوله ورودی فشار به کمتر از 6 بار برسد‌پمپ را به طور خودکار خاموش کند
و از پدیده آمدن خلاء یا فشار منفی در آن لوله جلوگیری نماید.
پ) در سیستم تانک تحت فشار، روی تانک باید شیر اطمینان نصب شود.
(1) شیر اطمینان را می‌توان روی لوله ورودی آب به تانک، یا روی بدنه تانک، نصب
کرد.
(2) شیر اطمینان باید طوری تنظیم شود که، در فشاری برابر حداکثر فشار کار مجاز
تانک، باز شود و آب را تخلیه کند.
(3) لوله تخلیه شیر اطمینان نباید از جنس قابل انحناء باشد. تخلیه آب در این لوله
باید به طور ثقلی (GRAVITY) صورت گیرد.
(4) انتهای دهانه لوله تخلیه آب شیر اطمینان باید تا نزدیک نقطه تخلیه مناسبی
(‌کفشوی یا یکی از لوازم بهداشتی) ادامه یابد. لوله تخلیه شیر اطمینان
نباید‌مستقیماً به لوله فاضلاب متصل شود.
ت) اگر فشار آب ورودی به شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی در ساختمان، یا قسمتی از
آن، بیش از ارقامی باشد که در این مقررات معنی شده است، باید با‌تأیید، شیر
فشارشکن روی لوله ورودی نصب شود.
(1) شیر فشارشکن باید قابل تنظیم، و مورد تأیید، باشد.
(2) شیر فشارشکن باید لوله دورزن (BYPASS) داشته باشد. روی لوله دورزن باید یک عدد
شیر کف فلزی نصب شود.
(3) روی لوله ورودی آب به شیر فشارشکن و روی لوله خروجی از آن باید شیر قطع و وصل
نصب شود.
(4) شیر فشارشکن باید در محلی نصب شود که قابل دسترسی باشد.
16 - 4 - 8 حفاظت آب آشامیدنی
16 - 4 - 8 - 1 کلیات
‌الف) لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی در ساختمان (‌ملک) باید به ترتیبی طرح، نصب و
نگهداری شود که از هر گونه آلوده شدن با آب غیر آشامیدنی و دیگر‌مایعات، مواد جامد
یا گازی، که ممکن است از طریق اتصال مستقیم (CROSS - CONNECTION)، یا از طریق هر
اتصال دیگری، به آن وارد شود یا در آن‌نفوذ پیدا کند، حفاظت شود.
ب) اگر در ساختمان، غیر از لوله‌کشی آب آشامیدنی، لوله‌کشی دیگری مخصوص آب یا دیگر
مایعات غیر آشامیدنی وجود داشته باشد، هر یک از این دو شبکه‌لوله‌کشی باید، با رنگ
یا برچسب‌های فلزی مورد تأیید، مشخص شود، به طوری که شناسایی هر یک از این دو شبکه
لوله‌کشی به آسانی امکان‌پذیر باشد.
(1) روی لوازم بهداشتی شیر آب سرد مصرفی باید سمت راست قرار گیرد و با علامت آبی
مشخص شود. شیر آب گرم مصرفی باید سمت چپ قرار گیرد و با‌علامت قرمز مشخص شود.
16 - 4 - 8 - 2 اتصال مستقیم
‌الف) هر گونه انتقال مستقیم (CROSS - CONNECTION)، بین لوله‌کشی آب آشامیدنی و
لوله‌کشی آب غیر آشامیدنی، یا معاینات دیگر، مجاز نیست.
ب) اتصال مستقیم بین لوله‌کشی آب آشامیدنی، که از منابع خصوصی توزیع می‌شود، مجاز
نیست.
پ) اتصال مستقیم بین شبکه لوله‌کشی آب سرد مصرفی و شبکه لوله‌کشی آب گرم مصرفی
مجاز نیست.
ت) اتصال مستقیم لوله‌کشی آب آشامیدنی به لوله‌کشی فاضلاب و آب باران مطلقاً ممنوع
است.
16 - 4 - 8 - 2 لوازم جلوگیری از برگشت جریان
‌الف) لوازم و شیرهایی که برای جلوگیری از برگشت جریان آب، ناشی از فشار معکوس
(BACK EPRESSURE) یا مکش سیفونی (CACKSIPHNAGE)، به کار می‌رود باید برابر ضوابط
این قسمت از مقررات (16 - 4 - 8 - 3) لوازم جلوگیری از برگشت جریان)، و از نظر
مشخصات ساخت و‌آزمون برابر یکی از استانداردهای معتبر، و مورد تأیید، باشد.
ب) فاصله هوایی (AIR GAP)
(1) حداقل فاصله هوایی عمودی، باید از زیر دهانه ورودی لوله آب آشامیدنی تا تراز
روی لبه سرریز آب (FLOOD LEVEL RIM) هر یک از لوازم بهداشتی،‌هر نوع مخزن آب، یا
هر نوع دهانه تخلیه دیگر (RECEPTACLE)، که آب آشامیدنی در آن ریخته می‌شود،
اندازه‌گیری شود.
پ) شیر یک طرفه (CHECK VALVE)
(1) شیر یک طرفه که برای جلوگیری از برگشت جریان آب به داخل لوله‌کشی آب آشامیدنی
نصب می‌شود، باید از نوع فنردار، با نشیمن آب‌بند (WATERTIGHT SEAT)، باشد و فقط
در یک جهت اجازه جریان آب بدهد و در جهت دیگر هیچ نشست نداشته باشد.
(2) شیر یک طرفه دوگانه (BOUBLE CHECK VALVE ASSEMBLY)، باید شامل دو عدد شیر یک
طرفه فنردار، با نشیمن آب‌بند، باشد که پشت سر‌هم روی لوله نصب شود و بین این دو
شیر یک طرفه، یک اتصال تخلیه با شیر قطع و وصل قرار گیرد. دو طرف این مجموعه باید
شیرهای قطع و وصل نصب‌شود.
(3) شیر اطمینان بین دو شیر یک طرف (REDUCED PRESSURE PRINCIPLE)، باید شامل دو
عدد شیر یک طرفه فنردار، با نشیمن آب‌بند باشد، که‌با فاصله پشت سر هم روی لوله
نصب شود و بین این دو شیر یک طرفه، یک اتصال تخلیه با شیر قطع و وصل، و نیز یک شیر
اطمینان فشار قرار گیرد. دو طرف‌این مجموعه باید شیرهای قطع و وصل نصب شود.
ت) خلاء‌شکن (VACUUM BREAKER)
(1) خلاء‌شکن آتمسفر یک یا فشاری (‌فنردار)، که برای جلوگیری از برگشت جریان ناشی
از مکش سیفونی نصب می‌شود، باید از نظر مشخصات ساخت و‌آزمون برابر یکی از
استانداردهای معتبر، و مورد تأیید، باشد.
(2) خلاء‌شکن باید، در شرایط متعارف فشار آتمسفریک، بتواند دهانه ورود هوای آزاد
را باز کند، خلاء داخل لوله را بشکند و فشار داخل را به فشار آتمسفر‌برساند. دهانه
ورود هوای خلاء‌شکن نباید زیر هوا، یا هر هوای آلوده دیگری، قرار گیرد.
(3)‌خلاء‌شکن باید طوری نصب شود که زیر آن دست کم 150 میلیمتر بالاتر از تراز لبه
سرریز (FLOOD LEVEL RIM) لوازم بهداشتی، یا هر مصرف‌کننده‌دیگر، قرار گیرد.
خلاء‌شکن باید طوری نصب شود که قطعه متحرک آن حرکت عمودی بالا و پایین داشته باشد.
(4) نصب خلاء‌شکن به تنهایی برای جلوگیری از برگشت جریان ناشی از فشار معکوس (BACK
PRESSURE) کافی نیست.
16 - 4 - 8 - 4 حفاظت دهانه‌های خروج آب
‌الف) دهانه‌های خروج آب از لوله‌ها و شیرها باید با فاصله هوایی حفاظت شوند.
‌فاصله هوایی عمودی بین لبه زیر دهانه خروج آب تا تراز روی لبه سرریز آب (FLOOD
LEVEL RIM) لوازم بهداشتی، مخازن آب، یا هر دستگاه‌دریافت‌کننده آب، باید دست کم
برابر ارقام جدول (16 - 4 - 8 - 4) "‌الف" باشد.
‌جدول شماره (16 - 4 - 8 - 4) "‌الف"
‌حداقل فاصله هوایی برای دهانه‌های خروج آب
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 500<
(1) دهانه‌های خروج آب از شیر یا لوله، که آب را به کفشوی، یا هر دهانه آزاد
فاضلاب یا آب باران، می‌ریزد باید دست کم 150 میلیمتر با دهانه فاضلاب یا آب‌باران
فاصله هوایی عمودی داشته باشد.
ب) شیرهای سرشلنگی
(1) شیر سرشلنگی، یا شبکه لوله‌کشی آبیاری که شیر سرشلنگی داشته باشد، نباید به
لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی اتصال مستقیم داشته باشد. این اتصال باید با‌فاصله
هوایی، یا یک عدد شیر یک طرفه و یک عدد خلاء‌شکن، یا شیر یک طرفه دوگانه، حفاظت
شود.
(2) شیر تخلیه آب، اگر از نوع سرشلنگی باشد، نباید به لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی
اتصال مستقیم داشته باشد. این اتصال باید با فاصله هوایی، یا یک عدد‌شیر یک طرفه
یک عدد خلاء شکن، یا شیر یک طرفه دوگانه، حفاظت شود.
(3) شیر تخلیه آب، اگر سرشلنگی هم نباشد، نباید زیر زمین قرار گیرد. این شیر باید
در حوضچه، مورد تأیید، نصب شود. کف حوضچه باید تخلیه داشته باشد و‌اطمینان حاصل
شود که آب در آن جمع نخواهد شد. دهانه خروجی شیر تخلیه باید نسبت به کف حوضچه دست
کم 150 میلیمتر فاصله هوایی عمودی داشته‌باشد.
(4) اتصال دوش شلنگی (‌دوش کمر تلفنی) به لوله آب سرد مصرفی یا لوله آب گرم مصرفی
باشد، با نصب شیر یک طرفه دوگانه، یا یک عدد شیر یک طرفه و‌یک عدد خلاء‌شکن، حفاظت
شود.
پ) شیر مخلوط
(1) نصب شیر مخلوط آب سرد و آب گرم مصرفی، روی لوازم بهداشتی، یا هر نوع
مصرف‌کننده دیگر، به شرطی مجاز است که روی اتصال آب سرد به شیر‌مخلوط یک عدد شیر
یک طرفه نصب شود و دهانه مشترک خروج آب از شیر مسدود نشود.
(2) در صورتی که دهانه خروج آب از شیر مخلوط اتصال سرشلنگی داشته باشد نصب یک شیر
یک طرفه کافی نیست و باید، طبق ضوابط مندرج در (16 - 4 -8 - 4) "ب"، لوله اتصال آب
سرد مصرفی و لوله اتصال آب گرم مصرفی، با لوازم مانع برگشت جریان حفاظت شود.
16 - 4 - 8 - 5 اتصال به لوازم بهداشتی
‌الف) فلاش‌تانک مخصوص شستشوی توالت یا پیسوار
(1) لبه زیر دهانه ورود آب به شیر شناور (‌فلوتوری) فلاش تانک باید دست کم 25
میلیمتر (1 اینچ) از لبه روی دهانه لوله سرریز آب از تانک بالاتر باشد.
(2) اتصال آب، از شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی به فلاش تانک، باید با نصب یک
عدد شیر قطع و وصل و یک عدد شیر شناور (‌فلوتوری)، مورد تأیید،‌حفاظت شود.
ب) فلاش والو مخصوص شستشوی توالت یا پیسوار
(1) اتصال آب، از شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی به فلاش والو، باید با فاصله
هوایی، نصب یک عدد شیر یک طرفه و یک عدد خلاء‌شکن، و یا با نصب‌شیر یک طرفه
دوگانه، حفاظت شود.
پ) بیده
(1) اتصال لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی به آن نوع بیده، که آبفشان مغروق دارد،
مطلقاً ممنوع است.
(2) تغذیه آب بیده تنها در صورتی مجاز است که آب مورد نیاز آن از تانک آب جداگانه
و مخصوص آن بیده، تأمین شود. این تانک آب، با فاصله هوایی، از شبکه‌لوله‌کشی توزیع
آب آشامیدنی باید جدا باشد.
16 - 4 - 8 - 6 انشعاب از لوله آب آشامیدنی برای مصارف دیگر
‌الف) انشعاب برای تغذیه تأسیسات گرمایی (‌با آب گرم یا بخار) و تأسیسات سرمایی
(1) انشعاب آب، از شبکه لوله‌کشی آب آشامیدنی، برای تغذیه تأسیسات گرمایی با آب
گرم کننده یا بخار، و نیز برای تغذیه تأسیسات سرمایه با آب سرکننده، باید‌با نصب
فاصله هوایی، یک عدد شیر یک طرفه و یک عدد خلاء‌شکن، یا شیر یک طرفه دوگانه، حفاظت
شود.
(2) اگر به داخل لوله‌کشی تأسیسات گرمایی، یا تأسیسات سرمایی، محلول‌های شیمیایی
تزریق شود، انشعاب آب باید با فاصله هوایی، یا نصب شیر اطمینان‌بین دو عدد شیر یک
طرفه، حفاظت شود.
ب) انشعاب آب برای تغذیه لوله‌کشی آب آتش‌نشانی
(1) روی لوله انشعاب، از شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی، برای تغذیه لوله‌کشی آب
آتش‌نشانی باید یک عدد شیر یک طرفه، مورد تأیید، نصب شود.
پ) انشعاب آب برای تغذیه ماشین رختشویی و ماشین ظرف‌شویی
(1) انشعاب آب، از شبکه لوله‌کشی آب آشامیدنی، برای تغذیه ماشین رختشویی، ماشین
ظرفشویی و دستگاه‌ها مشابه دیگر، باید با فاصله هوایی، با نصب یک‌عدد شیر یک طرفه
و یک عدد خلاء‌شکن، حفاظت شود.
ت) انشعاب آب برای تغذیه مصارف تحت فشار
(1) انشعاب آب، از لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی، برای تغذیه دستگاه‌ها و لوازمی که
مصرف‌کننده آب غیر آشامیدنی هستند (‌مانند لوازم بهداشتی مخصوص،‌تانک و ظرف‌های
آب، پمپ‌های آب، و هر گونه سیستم مصرف‌کننده دیگری که ممکن است تحت فشار داخلی
قرار گیرد)، باید با نصب فاصله هوایی، شیر‌اطمینان بین دو شیر یک طرفه، یا شیر یک
طرفه دوگانه، حفاظت شود.
ث) انشعاب آب برای تغذیه سختی‌گیر
(1)‌انشعاب آب، از لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی، برای تغذیه سختی گیر در
ساختمان‌های تجاری و صنعتی، باید با نصب فاصله هوایی، شیر یک طرفه و شیر‌خلاء‌شکن،
یا شیر یک طرفه دوگانه، حفاظت شود.
(2) نصب یک عدد شیر یک طرفه روی لوله ورودی به سختی گیر خانگی، برای حفاظت آب
آشامیدنی کافی است.
ج) انشعاب آب برای دستگاه‌های تصفیه آب
(1) انشعاب آب، از لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی، برای تغذیه دستگاه‌های تصفیه آب،
باید با فاصله هوایی، یا شیر اطمینان بین دو عدد شیر یک طرفه، حفاظت‌شود.
چ) انشعاب آب برای تغذیه لوله‌کشی توزیع آب گرم مصرفی
(1) انشعاب آب، از لوله‌کشی توزیع آب سرد مصرفی، برای تغذیه لوله‌کشی توزیع آب گرم
مصرفی، باید با نصب فاصله هوایی، یا یک عدد شیر یک طرفه،‌حفاظت شود.
16 - 4 - 8 - 7 محل نصب مانع برگشت جریان
‌الف) هر یک از انواع لوازم جلوگیری از برگشت جریان آب به داخل شبکه لوله‌کشی
توزیع آب آشامیدنی باید در محل قابل دسترس نصب شود، تا بازدید و تعمیر‌و تعویض آن
به سهولت انجام گیرد.
(1) مانع برگشت جریان، از نوع شیر اطمینان بین دو عدد شیر یک طرفه، باید به طور
ادواری آزمایش شود و نسبت به کار درست آن اطمینان حاصل شود.
16 - 4 - 8 - 8 لوله‌های زیرزمین
‌الف) لوله‌های توزیع آب آشامیدنی، در زیر زمین محوطه، باید از لوله‌های فاضلاب
دست کم دو متر فاصله افقی داشته باشد.
ب) اگر خط لوله توزیع آب آشامیدنی، در زیر زمین محوطه ساختمان، ناگزیر باید خط
لوله فاضلاب را قطع کند، در این صورت لوله آب آشامیدنی دست کم باید‌با فاصله عمودی
300 میلیمتر بالاتر از لوله فاضلاب، از روی آن، عبور کند.
16 - 4 - 9 لوله‌کشی توزیع آب گرم مصرفی
16 - 4 - 9 - 1 لزوم آب گرم مصرفی
‌الف) در هر ساختمان (‌یا ملک)، که محل سکونت، اقامت یا کار انسان است، همه لوازم
بهداشتی که برای حمام کردن، شستشو یا پخت و پز، تمیزکاری،‌رختشویی و نگهداری
ساختمان در آن نصب شده‌اند، باید با آب گرم مصرفی هم تغذیه شوند.
ب) در هر ساختمان (‌یا ملک)، که محل سکونت نباشد، در صورت تأیید، فقط لوازم
بهداشتی و دستگاه‌های مخصوص حمام کردن و شستشو، باید با آب گرم‌مصرفی تغذیه شوند.
16 - 4 - 9 - 2 طراحی لوله‌کشی توزیع آب گرم مصرفی
‌الف) دمای آب گرم مصرفی
(1) دمای آب گرم مصرفی در نقطه خروجی از شیر، جز در ساختمان‌های ویژه، باید برابر
ارقام زیر باشد.
‌وان 48 تا 60 درجه سانتیگراد
‌دوش 43 درجه سانتیگراد
‌دستشویی 43 تا 60 درجه سانتیگراد
‌سینگ آشپزخانه 60 درجه سانتیگراد
(2) در ساختمان‌های ویژه، مانند کودکستان، دبستان، خانه سالمندان، ساختمانهای
درمانی و موارد مشابه، دمای آب گرم مصرفی باید از ارقام بالا کمتر باشد و،‌طبق
مقررات جداگانه، تنظیم شود.
(3) حداکثر دمای کار طراحی 65 درجه سانتیگراد و حداکثر فشار کار طراحی 10 بار باید
باشد.
ب) عایق کاری
(1) برای جلوگیری از کاهش دمای آب و اتلاف انرژی، همه لوله‌ها و دیگر اجزای
لوله‌کشی آب گرم مصرفی باید با عایق گرمایی پوشانده شود.
(2) حداقل ضخامت عایق گرمایی باید برابر ارقام جدول شماره (16 - 4 - 9 - 2) "ب"
(2) باشد.
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 506<
(پ) لوله برگشت آب گرم مصرفی
(1) برای جلوگیری از اتلاف آب، لوله‌کشی توزیع آب گرم مصرفی باید لوله برگشت داشته
باشد تا آب گرم مصرفی همواره گردش داشته باشد و دمای آب گرم‌خروجی از شیرها، به
هنگام باز کردن، از ارقام مقرر شده کمتر نباشد.
(2) حداکثر طول لوله آب گرم مصرفی، که می‌تواند بدون لوله برگشت به شیر خروجی آب
برس، باید برابر ارقام زیر باشد:
قطر نامی لوله (‌میلیمتر) حداکثر طول لوله (‌متر)
----------------------------------------------------------------
تا 15 ((4).(3) اینچ) 12
15 تا 25 ((4).(3) تا 1 اینچ) 8
بیش از 25 (1 اینچ) 3
(3) گردش آب گرم (RECIRCULATION)، از لوله‌کشی توزیع آب گرم مصرفی، داخل لوله
برگشت تا آب‌گرم‌کن، اگر مسیر لوله‌کشی مناسب باشد و از نظر‌اقتصادی مقرون به صرفه
باشد، ترجیح دارد بودن نصب پمپ، و با استفاده از کاهش وزن مخصوص آب در درمای
بالاتر، که آب گرم را به سمت بالا می‌راند،‌صورت گیرد.
(4) در صورت لزوم، و با تأیید مسئول امور ساختمان، باید برای گردش آب در لوله
برگشت، روی این لوله، پمپ نصب شود.
(5) در صورت نصب پمپ برگشت آب گرم مصرفی باید برای پمپ کلید خودکار یا دستی
پیش‌بینی شود تا در مواقعی که آب گرم مصرفی لازم نیست بتوان پمپ‌را خاموش کرد.
16 - 4 - 9 - 3 آب‌گرم‌کن
‌الف) طراحی و نصب آب گرم کن باید برابر مقررات مندرج در "‌تأسیسات گرمایی، تعویض
هوا و تهویه مطبوع"، و مورد تأیید، باشد.
ب) حداقل ظرفیت
(1) ظرفیت آب‌گرم کن باید به اندازه‌ای باشد که بتواند مصرف روزانه و نیز حداکثر
مصرف ساعتی آب گرم مصرفی مورد نیاز جمعیت ساکن ساختمان را‌پاسخگویی کند.
(2) مخزن ذخیره آب گرم مصرفی برای یک واحد آپارتمان (‌یک خانواده) نباید کمتر از
100 لیتر باشد.
پ) فشار کار آب‌گرم کن
(1) حداکثر فشار کار طراحی آب‌گرم‌کن، اگر سیستم در فشار بالاتر از آتمسفر یک کار
می‌کند، باید حداقل 10 بار باشد.
(2) حداکثر فشار کار مجاز آب‌گرم‌کن باید، در محل مناسب و به صورت با دوام و
دائمی، روی آن برچسب زده شود.
ت) تخلیه آب‌گرم‌کن
(1) در پایین‌ترین نقطه آب‌گرم‌کن و مخزن ذخیره آب گرم مصرفی باید شیر تخلیه، از
نوع مورد تأیید، نصب شود.
ث) عایق گرمایی
(1) آب‌گرم‌کن و مخزن ذخیره آب گرم مصرفی باید با عایق گرمایی، در برابر اتلاف
گرما، حفاظت شود.
(2) آب‌گرم‌کن و مخزن ذخیره آب گرم مصرفی، از نوع بدون شعله مستقیم (‌بدون
سوخت‌پاش)، باید طوری عایق شود که مقدار گرمای تلف شده از سطوح‌خارجی آن حداکثر
47.5 وات بر متر مربع (15 بی‌تی‌یو بر فوت مربع) باشد. در محاسبه باید دمای محیط
اطراف آب‌گرم‌کن حداکثر 18 درجه سانتیگراد (65‌درجه فارنهایت) گرفته شود.
16 - 4 - 9 - 4 لوازم ایمنی
‌الف) شیر اطمینان
(1) آب‌گرم‌کن باید شیر اطمینان فشار و شیر اطمینان دما، یا شیر اطمینان ترکیبی
فشار - دما، از نوع مورد تأیید، داشته باشد.
(2) ظرفیت تخلیه شیر اطمینان باید با ظرفیت آب‌گرم‌کن مناسب باشد.
(3) شیر اطمینان دما باید حداکثر برای تخلیه در دمای 99 درجه سانتیگراد (210 درجه
فارنهایت) تنظیم شود.
(4) شیر اطمینان فشار باید حداکثر برای تخلیه در فشار 10 بار (150 پوند بر اینچ
مربع) تنظیم شود.
ب) نصب لوازم ایمنی
(1) شیر اطمینان باید در قسمت بالای آب‌گرم‌کن یا مخزن ذخیره آب گرم مصرفی، و در
ارتفاع 15 سانتیمتر پایین تر از تراز سطح بالای مخزن، نصب شود.
(2) بین آب‌گرم‌کن یا مخزن ذخیره آب گرم مصرفی و شیر اطمینان نباید شیر قطع و وصل
نصب شود.
پ) تخلیه آب از شیر اطمینان
(1) لوله تخلیه آب از شیر اطمینان باید از نوع غیر قابل انحناء، و مناسب برای کار
در دمای 99 درجه سانتیگراد (210 درجه فارنهایت) باشد، و مورد تأیید قرار‌گیرد.
(2) قطر نامی لوله تخلیه آب از شیر اطمینان باید حداقل برابر قطر دهانه خروجی شیر
اطمینان باشد.
(3) تخلیه آب در لوله تخلیه شیر اطمینان باید به طور ثقلی انجام گیرد و شیب لوله
از شیر همواره به طرف نقطه تخلیه باشد.
(4) روی لوله تخلیه شیر اطمینان نباید شیر قطع و وصل نصب شود.
(5) مسیر لوله تخلیه شیر اطمینان باید طوری انتخاب شود که خروج آب موجه خسارت و
خرابی نشود، ایجاد خطر نکند و سر و صدای آن مزاحمت فراهم‌نیاورد.
(6) انتهای لوله تخلیه شیر اطمینان باید با دهانه باز، بدون دنده، و با فشار
آتمسفریک به نزدیک نقطه تخلیه برسد.
(7) لوله تخلیه باید در برابر یخ‌زدن محافظت شود.
(8) اگر لوله تخلیه آب به شبکه لوله‌کشی فاضلاب متصل می‌شود، اتصال باید از نوع
غیر مستقیم و با فاصله هوایی باشد.
16 - 4 - 9 - 5 کنترل دمای آب گرم مصرفی
‌الف) آب‌گرم‌کن باید به کنترل خودکار دما مجهز باشد به طوری که به کمک آن بتوان
دمای آب گرم مصرفی را، از حداقل تا حداکثر مورد نیاز، تنظیم کرد.
ب) قطع و وصل انرژی
(1) اگر آب‌گرم‌کن از نوع برقی است باید برای قطع و وصل انرژی به دستگاه کلید
جداگانه و مستقل پیش‌بینی شود.
(2) اگر آب‌گرم‌کن با شعله مستقیم کار می‌کند (‌سوخت مایع یا گاز)، باید روی لوله
سوخت‌رسانی به سوخت پاش آن شیر جداگانه و مستقل، برای قطع و وصل،‌نصب شود.
(‌سوخت مایع یا گاز)
(3) اگر آب‌گرم‌کن انرژی گرمایی خود را از آب‌گرم‌کننده یا بخار می‌گیرد باید روی
لوله گرم‌کننده شیر جداگانه و مستقل، برای قطع و وصل، پیش‌بینی شود.
16 - 4 - 10 ضد عفونی، آزمایش، نگهداری
16 - 4 - 10 - 1 ضد عفونی
‌الف) کلیات
(1) لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی، پیش از بهره‌برداری، باید از مواد زاید و
زیان‌آور تخلیه شود.
(2) ضد عفونی باید طبق ضوابط مندرج در این قسمت از مقررات، "(16 - 4 - 10 - 1) ضد
غفونی"، انجام شود.
ب) روش انجام عمل ضد عفونی
(1) ابتدا باید لوله‌کشی با آب آشامیدنی کاملاً شستشو (FLUSHED) داده شود، تا زمانی
که آب خروجی از دهانه‌های باز کاملاً تمیز و عاری از مواد زاید و آلوده‌باشد.
(2) سپس لوله‌کشی با محلول کلر 50 میلی‌گرم در لیتر (50 PPM) پر شود و همه شیرها و
دهانه‌های باز به مدت 24 ساعت بسته شود. می‌توان مدت ضد‌عفونی را 3 ساعت و غلظت
محلول کلر را 200 میلی‌گرم در لیتر تعیین کرد.
(3) پس از آن باید لوله‌کشی را از محلول کلر خالی کرد و با آب آشامیدنی دوباره
شستشو داد، تا زمانی که آب خروجی از دهانه‌های باز بدون کلر باشد.
(4) پس از انجام کامل عمل ضد عفونی باید نمونه آب شبکه لوله‌کشی برای آزمایش
باکتریولوژیک برداشته شود. اگر نتیجه آزمایش نشان دهد که هنوز آلودگی در‌لوله‌ها،
و یا دیگر اجزای لوله‌کشی، باقی است باید، با تأیید مقام مسئول امور ساختمان، عمل
ضد عفونی، به ترتیب بالا، تکرار شود.
16 - 4 - 10 - 2 آزمایش
‌الف) کلیات
(1) آزمایش شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی باید طبق ضوابط مندرج در این قسمت از
مقررات، "(16 - 4 - 10 - 2) آزمایش"، انجام شود.
(2) آزمایش باید با آب آشامیدنی صورت گیرد.
(3) ممکن است آزمایش لوله‌کشی قسمت به قسمت و در جریان پیشرفت کار، و یا به طور
کامل پس از نصب کلیه لوله‌های اجزای لوله‌کشی، صورت بگیرد.
(4) پیش از انجام آزمایش و تأیید لوله‌کشی (‌یک قسمت یا کل لوله‌کشی)؛ هیچ یک از
اجزای لوله‌کشی نباید، با عایق و یا اجزای ساختمان پوشانده شود. به‌هنگام آزمایش
همه اجزای لوله‌کشی باید آشکار و قابل بازرسی باشد.
(5) علاوه بر آزمایش قیمت به قسمت لوله‌کشی، که ممکن است لازم شود، پس از خاتمه
کار نصب لوله‌کشی، و نیز پس از نصب لوازم بهداشتی، آزمایش فشار با‌آب، باید صورت
گیرد.
ب) روش انجام آزمایش
(1) پس از خاتمه نصب لوله‌کشی و پیش از نصب لوازم بهداشتی، باید دهانه‌های باز به
طور موقت بسته شود و لوله‌کشی با آب آشامیدنی به تدریج پر شود‌هواگیری به طور کامل
به عمل آید. پیش از اقدام به آزمایش شبکه لوله‌کشی باید آن را به مدت حداقل دو روز
پر از آب نگهداشت.
(2) آزمایش فشار باید با آب آشامیدنی، به کمک تلمبه دستی مخصوص آزمایش فشار آب و
مجهز به فشار سنج، با فشار 1.5 برابر فشار کار طراحی، و حداقل با‌فشار 10 بار،
انجام شود.
(3) مدت آزمایش باید حداقل یک ساعت باشد. در این مدت اگر شکستگی یا نشست آب مشاهده
شود، باید آزمایش فشار آب، پس از رفع عیب، تکرار شود.
(4) پس از نصب لوازم بهداشتی یک بار دیگر باید آزمایش فشار آب انجام گیرد. شبکه
لوله‌کشی، لوازم بهداشتی کلیه اجزای آن باید،‌از نظر مقداری جریان و‌فشار کار، در
وضعیت کار عادی قرار گیرد. همه شیرها باید یک به یک باز و بسته شود و نسبت به
آب‌بند بودن آن‌ها اطمینان حاصل شود. در این مرحله آزمایش‌در فشار کار طراحی و به
مدت یک ساعت باید انجام شود. در صورت مشاهده نشست، پس از رفع عیب، آزمایش باید
تکرار شود.
16 - 4 - 10 - 3 نگهداری
‌الف) کلیات
(1) صاحب ساختمان (‌یا ملک)، یا نماینده مجاز او، موظف است شبکه لوله‌کشی توزیع آب
آشامیدنی، در وضعیت بهداشتی و سالم، طبق این مقررات،‌نگهداری کند.
(2) لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی باید مورد بازرسی‌های ادواری قرار گیرد و، در صورت
مشاهده عیب، نسبت به رفع آن اقدام نماید.
ب) بازرسی‌های ادواری
(1) نمونه آب، از نظر خوردگی مصالح و از نظر آلودگی باکتریولوژیک، مورد آزمایش
قرار گیرد.
(2) مخازن ذخیره آب، دست کم سالی یک بار، تخلیه و تمیز گردد. اگر مخزن فلزی است،
در صورت نیاز، از داخل و خارج رنگ شود.
(3) لوازم حفاظت از لوله‌کشی آب آشامیدنی، دست کم ماهی یک بار، مورد بازرسی قرار
گیرد.
(4) شیرهای خروجی آب، از نظر خوردگی، نشست و کار سالم، به طور منظم بازرسی شود.
(5) سرریز مخازن آب، فلاش‌تانک و دستگاه‌های مشابه، از نظر مسدود نمودند، دست کم
سالی یک بار، بازرسی شود.
‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها
1 - 1 کلیات
1 - 1 - 1 "‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها" به عنوان راهنما، برای محاسبات
اندازه‌گذاری لوله‌ها، پیشنهاد می‌شود و نباید آن را به عنوان جزیی از‌مقررات، که
رعایت حداقل‌های مقرر شده در آن اجباری است، تلقی کرد.
1 - 1 - 2 روش پیشنهاد شده در "‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها "‌به هیچ
وجه استفاده از روش‌های مهندسی دیگر را، به شرط تأیید، منتفی نمی‌کند.
1 - 1 - 3 روش پیشنهادی برای اندازه‌گذاری لوله‌ها، در لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی
در ساختمان، شامل اجزای زیر است:
1 - 1 - 3 - 1 تعیین حداکثر مصرف لحظه‌ای آب
1 - 1 - 3 - 2 رعایت هم زمانی با توجه به احتمال استفاده از هر مصرف‌کننده و تعیین
حداکثر مصرف لحظه‌ای محتمل
1 - 1 - 3 - 3 تعیین مقدار افت فشار در طول لوله
1 - 1 - 3 - 4 تعیین قطر نامی لوله مورد نیاز
1 - 1 - 4 در جدول‌ها و منحنی‌ها، که در "‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها"
مورد استفاده قرار گرفته، برابری واحدها به ترتیب زیر است:
GPM گالن آمریکایی در دقیقه = 3.785 لیتر در دقیقه
FT فوت = 304.8 میلی‌متر
IB پوند = 0.454 کیلوگرم
IN اینچ = 25.4 میلی متر
(PSI)LBS/IN2 پوند بر اینچ مربع = 030689 بار
1 - 2 تعیین حداکثر مصرف لحظه‌ای آب
1 - 2 - 1 حداکثر مصرف لحظه‌ای هر یک از لوازم بهداشتی با واحد (S.F.U)SNPPLY
FIXTURE UNIT می‌شود واحد S.F.U. واحدی است برای‌اندازه‌گیری و محاسبات احتمال
ئیدورلیکی مصرف آب در لوازم بهداشتی مختلف.
‌در هر یک از لوازم بهداشتی، مقدار S.F.U تابع حجم آب مصرفی، طول مدت زمان یک بار
مصرف (‌یک بار بازشدن شیر)، فاصله زمانی متوسط بین دوبار‌بازشدن پیاپی شیر،
می‌باشد.
1 - 2 - 3 حداکثر مصرف لحظه‌ای هر یک از لوازم بهداشتی، بر حسب واحد S.F.U‌در جدول
شماره (1 - 2 - 3) نشان داده شده است.
‌جدول شماره (1 - 2 - 3)
‌مقدار S.F.U. برای لوازم بهداشتی مختلف
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 514<
1 - 3 تعیین حداکثر مصرف لحظه‌ای محتمل
1 - 3 - 1 با استفاده از جدول شماره (1 - 2 - 2 -) عدد S.F.U. برای هر قسمت از
لوله‌کشی، که به تعداد معینی از لوازم بهداشتی مختلف آب می‌رساند،‌بدست می‌آید.
ولی همه لوازم بهداشتی هم زمان مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و باید برای بدست
آوردن مقدار جریان آب در هر قسمت از لوله‌کشی، با توجه به‌احتمال هم زمانی استفاده
از لوازم بهداشتی مختلف، حداکثر محتمل مقدار جریان آب، محاسبه شود.
1 - 3 - 2 شکل شماره (1 - 3 - 2) حداکثر محتمل مقدار جریان آب را بر حسب GPM
(‌گالن آمریکایی در دقیقه) به دست می‌دهد.
‌شکل شماره (1 - 3 - 2)
‌منحنی. نمایش حداکثر محتمل مقدار جریان آب و مقدار S.F.U.
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 515<
1 - 3 - 3 با استفاده از منحنی شماره (1 - 3 - 2)، اگر مقدار S.F.U. برای هر قسمت
از لوله‌کشی، که به تعداد معینی از لوازم بهداشتی آب می‌رساند، در دست‌باشد،
حداکثر محتمل مقدار جریان آب، که احتمال دارد هم زمان به این لوازم بهداشتی برسد،
بر حسب GPM، به دست می‌آید.
1 - 3 - 4 در شکل شماره (1 - 3 - 2) منحنی پایین قسمت بزرگ شده منحنی بالا است، که
تا 240 واحد S.F.U. را نشان می‌دهد. منحنی شماره (1) برای‌حالتی است که توالت‌ها
با فلاش والو باشد. منحنی شماره (2) برای حالتی است که توالت‌ها با فلاش‌تانک
باشد. در مقادیر زیاد S.F.U. و در حدود S.F.U.1300 دو منحنی (1) و (2) به هم نزدیک
می‌شوند و حداکثر محتمل مقدار جریان یکی می‌شود.
1 - 4 افت فشار در طول لوله
1 - 4 - 1 فشار آب شبکه آب شهری، قبل از کنتور آب (WATER METER)، باید به ترتیب
زیر تقسیم شود:
- افت فشار در کنتور آب
- فشار استاتیک - اختلاف ارتفاع تراز نصب کنتور و بالاترین شیر خروجی آب ساختمان
- افت فشار در لوله‌ها
- افت فشار در فتینگ‌ها و شیرها و دیگر اجزای لوله‌کشی
1 - 4 - 2 افت فشار در کنتور آب، نوع دیسکی، در شکل شماره (1 - 4 - 2)، برای هر
قطر نامی کنتور، بر حسب LBS/IN2 (‌پوند بر اینچ مربع)، نشان داده‌شده است.
(1 - 4 - 2)
‌افت فشار در کنتور، نوع دیسکی، بر حسب پوند بر اینچ مربع
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 519<
1 - 4 - 2 - 1 شکل شماره (1 - 4 - 2) افت فشار کنتور آب، از نوع دیسکی DISK TYPE
را برای هر مقدار جریان آب با واحد GPM (‌گالن آمریکایی در‌دقیقه)، بر حسب پوند بر
اینچ (PSI=IBS/IN2) نشان می‌دهد، در صورتی که کشور از نوع دیگر باشد باید از منحنی
افت فشار مخصوص آن استفاده شود.
1 - 4 - 3 فشار استاتیک، ناشی از ارتفاع ساختمان، از اختلاف ارتفاع تراز نصب کنتور
آب، و بالاترین شیر خروجی آب ساختمان به دست می‌آید. این اختلاف‌ارتفاع را. در
صورتی که بر حسب متر در دست باشد، باید به پوند بر اینچ مربع (PSI=LBS/IN2) تبدیل
گرد.
1 - 4 - 4 حداقل فشار آب خروجی، که در دورترین و بالاترین شیر مورد نیاز است، بر
حسب نوع لوازم بهداشتی متفاوت است. جدول شماره (16 - 4 - 4 -5) "ب" (‌از متن این
مقررات) حداقل فشار آب مورد نیاز در خروج از شیر هر یک از لوازم بهداشتی مختلف را
نشان می‌دهد.
1 - 4 - 5 افت فشار در فتینگ‌ها و شیرها
1 - 4 - 5 - 1 برای ساده کردن محاسبات، افت فشار در فتینگ‌ها و شیرها به طول لوله
هم ارز آن فتینگ‌ها و شیرها تبدیل می‌شود.
1 - 4 - 5 - 2 جدول شماره (1 - 4 - 5 - 2) طول لوله هم ارز فتینگ‌ها و شیرها را،
در لوله‌کشی فولادی گالوانیزه، بر حسب فوت طول، نشان می‌دهد.
‌جدول شماره (1 - 4 - 5 - 2)
‌طول لوله هم ارز فتینگ‌ها و شیرها در لوله‌کشی فولادی گالوانیزه
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 517<
1 - 4 - 5 - 3 جدول شماره (1 - 4 - 5 - 3) طول لوله هم ارز فتینگ‌ها و شیرها را،
در لوله‌کشی فولادی گالوانیزه، بر حسب متر طول، نشان می‌دهد.
‌جدول شماره (1 - 4 - 5 - 3)
‌طول لوله هم ارز فتینگ‌ها و شیرها در لوله‌کشی فولادی گالوانیزه
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 518<
1 - 4 - 5 - 4 جدول شماره (1 - 4 - 5 - 4) طول لوله هم ارز فتینگ‌ها و شیرها را،
در لوله‌کشی مسی، بر حسب فوت طول، نشان می‌دهد
‌جدول شماره (1 - 4 - 5 - 4)
‌طول لوله هم ارز فتینگ‌ها و شیرها در لوله‌کشی مسی
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 518<
1 - 4 - 5 - 5 جدول شماره (1 - 4 - 5 - 5) طول لوله هم ارز فتینگ‌ها و شیرها را،
در لوله‌کشی مسی، بر حسب متر طول، نشان می‌دهد
(1 - 4 - 5 - 5)
‌طول لوله هم ارز فتینگ‌ها و شیرها در لوله‌کشی مسی
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 519<
1 - 4 - 6 افت فشار در لوله‌ها
1 - 4 - 6 - 1 از فشار آب شبکه آب شهری، در نقطه قبل از کنتور، باید افت فشارهای
زیر را کم کرد
- افت فشار در کنتور آب
- فشار استاتیک ناشی از ارتفاع ساختمان
- حداقل فشار خروجی در دورترین شیرآب
‌فشار که باقی می‌ماند فشاری است که در نتیجه سرعت جریان آب باید صرف افت فشار در
طول لوله‌ها، تا دورترین شیر خروجی، شود.
1 - 4 - 6 - 2 برای به دست آوردن حداکثر افت فشار در لوله‌ها باید طول خط لوله، از
نقطه خروجی از کنتور آب، تا بالاترین و دورترین شیر خروجی آب، بر‌حسب متر یا فوت،
اندازه‌گیری شود و طول هم ارز فتینگ‌ها و شیرها به آن اضافه شود تا طول نهایی
دورترین مسیر لوله‌کشی به دست آید. با داشتن طول نهایی‌دورترین مسیر لوله‌کشی و
افت فشار کل لوله‌ها می‌توان افت فشار آب در 100 فوت طول لوله را به دست آورد.
1 - 5 اندازه‌گذاری لوله‌ها
1 - 5 - 1 با در دست داشتن حداکثر محتمل مقدار جریان آب بر حسب GPM در هر قسمت از
لوله‌کشی و مقدار افت فشار در 100 فوت طول لوله و با استفاده‌از منحنی‌هایی که
برای هر مقدار جریان آب و افت فشار در طول لوله قطر نامی لوله را به دست می‌دهد،
می‌توان لوله‌ها را اندازه‌گذاری کرد.
1 - 5 - 2 شکل شماره (1 - 5 - 2) قطر نامی لوله بر حس اینچ، مقدار جریان آب بر
حسب، GPM افت فشار بر حسب پوند بر اینچ مربع (PSI - LBS/IN2)‌در 100 فوت طول لوله،
و سرعت جریان آب در داخل لوله را، برای لوله‌های فولادی گالوانیزه، که سطح داخلی
آن‌ها نسبتاً صاف است، نشان می‌دهد.
شکل شماره (1 - 5 - 2)
‌لوله‌های گالوانیزه فولادی با سطح داخلی نسبتاً صاف
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 520<
1 - 5 - 3 شکل شماره (1 - 5 - 3) قطر نامی لوله بر حسب اینچ، مقدار جریان آب بر
حسب GPM، افت فشار بر حسب پوند بر اینچ مربع (PSI =LBS/IN2) در 100 فوت طول لوله،
و سرعت جریان آب در داخل لوله را، برای لوله‌های فولادی گالوانیزه، که سطح داخلی
آن‌ها نسبتاً ناصاف (FAIRLYROUGH) است، نشان می‌دهد.
‌شکل شماره (1 - 5 - 3)
‌لوله‌های فولادی گالوانیزه با سطح داخلی نسبتاً ناصاف
1 - 5 - 4 شکل شماره (1 - 5 - 4) قطر نامی لوله بر حسب اینچ، مقدار جریان بر حسب
GPM، افت فشار بر حسب پوند بر اینچ مربع (PSI = LBS/IN2)‌در 100 فوت طول لوله، و
سرعت جریان آب در داخل لوله را، برای لوله‌های فولادی گالوانیزه، که سطح داخلی آن
کاملاً ناصاف (ROUGH) است، نشان‌می‌دهد.
شکل شماره (1 - 5 - 4)
‌لوله‌های فولادی گالوانیزه با سطح داخلی کاملاً ناصاف
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 522<
1 - 5 - 5 شکل شماره (1 - 5 - 5) قطر نامی لوله بر حسب اینچ، مقدار جریان آب بر
حسب GPM، افت فشار بر حسب پوند بر اینچ مربع (PSI =LBS/IN2) در 100 فوت طول لوله،
و سرعت جریان آب در داخل لوله را، برای لوله‌های مسی، استاندارد ANSI B 88، نشان
می‌دهد. در شکل دیده می‌شود‌که تا قطر نام یک اینچ برای هر سایز لوله سه خط موازی
رسم شده که، از بالا به پایین که به ترتیب مخصوص لوله‌های مسی نوع M و L و K‌
می‌باشد.
‌شکل شمار (1 - 5 - 5)
‌لوله‌های مسی نوع M و L و K از استاندارد ANSI B 88
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 523<
1 - 6 نکات دیگری درباره اندازه‌گذاری لوله‌ها
1 - 6 - 1 سرعت جریان آب در لوله‌های اصلی نباید از 8 فوت بر ثانیه (2.4 متر بر
ثانیه) بیشتر شود. توصیه می‌شود که سرعت جریان آب در لوله‌های فرعی و‌انشعاب‌ها از
4 فوت بر ثانیه (1.2 متر بر ثانیه) بیشتر نباشد.
1 - 6 - 2 طبق ضوابط (16 - 4 - 4 - 5) "‌الف" (‌از متن مقررات) حداکثر فشار آب
لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی، پشت شیرهای لوازم بهداشتی، در وضعیت‌بدون جریان (NO
FLOW PRESSURE)، نباید از 4 بار (40 متر ستون آب = 60 پوند بر اینچ مربع) بیشتر
باشد. اگر فشار آب شبکه شهری طوری باشد که‌فشار آب در لوله‌کشی داخل ساختمان از 4
بار بیشتر باشد باید با نصب شیر فشارشکن مورد تأیید فشار آن را تا 4 بار، یا بر
حسب نیاز کم تراز آن، کاهش داد.
1 - 6 - 3 طبق ضوابط (16 - 4 - 4 - 5) "ب" (‌از متن مقررات) حداقل فشار آب پشت
شیرهای آب لوازم بهداشتی باید برابر جدول شماره (16 - 4 - 4 - 5)"ب" باشد. اگر
فشار آب‌شکن شهری برای تأمین این حداقل فشار پشت شیرها کافی نباشد باید، با نصب
سیستم‌های افزایش فشار، فشار آب را افزایش داد تا‌حداقل فشار لازم پشت شیرها تأمین
شود.
‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی
2 - 1 آن چه در "‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی" می‌آید علائمی است که رعایت آن‌ها
در نقشه‌های توزیع آب آشامیدنی در ساختمان پیشنهاد می‌شود.‌مطالب و علایم" پیوست
شماره 2 - اعلائم ترسیمی" نباید به عنوان قسمتی از مقررات" (16 - 4) توزیع آب
آشامیدنی در ساختمان" تلقی شود و رعایت این‌علائم مشمول اجبار قانونی نمی‌شود.
2 - 1 - 1 پیشنهاد علائم ترسیمی در "‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی" به هیچ وجه
استفاده از علائم ترسیمی متداول دیگر، یا مندرج در استانداردها، را، به‌شرط تأیید،
منتفی نمی‌کند.
2 - 2 علائم ترسیمی پیشنهادی در "‌پیوست شماره 2" فقط اختصاص به لوله، فتینگ،
فلنج، شیر و دیگر اجزای لوله‌کشی دارد، که در "‌توزیع آب آشامیدنی در‌ساختمان"
کاربرد دارد.
2 - 3 علائم ترسیمی پیشنهادی به ترتیب زیر طبقه‌بندی می‌شود:
- لوله‌ها
- فتینگ‌ها
- شیرها
- تکیه‌گاه‌ها
- لوازم دیگر
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 526 الی 527<
‌مقررات ملی ساختمانی ایران
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
‌بخش پنجم - لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان
-------------------------------------------------------------------------
‌فهرست:
------
16 - 5 - 1 کلیات صفحه 1
16 - 5 - 1 - 1 حدود و دامنه کار
16 - 5 - 1 - 2 رعایت استاندارد
16 - 5 - 2 تعاریف صفحه 4
16 - 5 - 2 - 1 کلیات
16 - 5 - 2 - 2 تعاریف
16 - 5 - 3 طراحی لوله‌کشی فاضلاب صفحه 10
16 - 5 - 3 - 1 کلیات
16 - 5 - 3 - 2 تعاریف
16 - 5 - 3 - 3 سیفون
16 - 5 - 3 - 4 شیب
16 - 5 - 3 - 5 شاخه افقی، لوله عمودی، دو خم
16 - 5 - 3 - 6 دریچه دسترسی
16 - 5 - 3 - 7 اتصال غیر مستقیم
16 - 5 - 3 - 8 حفاظت ساختمان
16 - 5 - 4 انتخاب مصالح صفحه 22
16 - 5 - 4 - 1 کلیات
16 - 5 - 4 - 2 شرایط کار
16 - 5 - 4 - 3 انتخاب لوله و فتینگ
16 - 5 - 4 - 4 اتصال
16 - 5 - 5 اجرای کار لوله‌کشی صفحه 27
16 - 5 - 5 - 1 کلیات
16 - 5 - 5 - 2 رعایت نکات اجرایی
16 - 5 - 6 آزمایش و نگهداری صفحه 30
16 - 5 - 6 - 1 آزمایش
16 - 5 - 6 - 2 نگهداری
‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها
‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی
---------------------------------------------------------------------------
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
16 - 5 لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان
(16 - 5 - 1) کلیات
(16 - 5 - 1 - 1) حدود و دامنه کار
‌الف) طراحی و نصب و بازرسی لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان (SANITARY DRAINAGE)
باید طبق ضوابط این بخش از مقررات (16 - 5‌لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان) انجام
گیرد.
(1) منظور از ساختمان در این مقررات، محلهای سکونت، اقامت یا کار انسان است.
(2) ضوابط لوله‌کشی فاضلاب، مخصوص لوازم بهداشتی و دستگاه‌های مصرف‌کننده ویژه در
ساختمانهای بهداشتی و درمانی، خارج از محدوده این بخش از‌مقررات (16 - 5 لوله‌کشی
فاضلاب بهداشتی ساختمان) می‌باشد.
ب) لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان مخصوص انتقال فاضلاب لوازم بهداشتی متعارف
داخل ساختمان، از جمله لوازم مخصوص پخت و پز، می‌باشد.
(1) این بخش از مقررات، لوله‌کشی فاضلاب شیمیایی را برنمی‌گردد. اگر در داخل
ساختمان لوله‌کشی فاضلاب شیمیایی (‌برای آزمایشگاه‌ها و موارد مشابه) لازم‌شود،
این لوله‌کشی باید از لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان کاملاً جدا باشد.
(2) این بخش از مقررات، لوله‌کشی آب باران و دیگر آبهای سطحی را در بر نمی‌گردد.
لوله‌کشی آب باران، در داخل ساختمان، باید از لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی‌کاملاً جدا
باشد. لوله‌کشی آب باران داخل ساختمان، فقط در نقطه خروج از ساختمان، با تأیید،
ممکن است به لوله فاضلاب بهداشتی ساختمان متصل شود.
پ) لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان از خروجی فاضلاب لوازم بهداشتی آغاز می‌شود و
تا 1.5 متر دور تراز دیوار خارجی ساختمان ادامه می‌یابد.
(1) ادامه لوله فاضلاب، پس از 1.5 متر دورتر از دیوار خارجی ساختمان، و اتصال آن
به شبکه لوله‌کشی فاضلاب شهری، یا اتصال به دستگاه تصفیه فاضلاب‌خصوصی، یا اتصال
به چاه جذبی، خارج از حدود این بخش از مقررات (16 - 5 لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی
ساختمان) می‌باشد.
(2) ضوابط مربوط به لوازم بهداشتی و اتصال لوله‌کشی فاضلاب به لوازم بهداشتی در
(‌بخش (16 - 7) لوازم بهداشتی) معین شده است.
ت) ضوابط طراحی و نصب دستگاه تصفیه فاضلاب خصوصی، در خارج یا داخل ساختمان، خارج
از حدود این بخش از مقررات (16 - 5 لوله‌کشی فاضلاب‌بهداشتی ساختمان) می‌باشد.
ث) لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان، که مقررات آن در این بخش مندرج است، فقط
مربوط به آن قسمت از لوله‌کشی است که فاضلاب در آن به طور نقلی(GRAVITY DRAINAGE)
جریان می‌یابد. طرح و نصب حوضچه فاضلاب (SUMPSEWAGEPUMP) و پمپ فاضلاب
(SEWAGEPUMP)، که‌در آن قرار می‌گیرد، و لوله‌کشی فاضلاب بعد از پمپ، که فاضلاب در
آن تحت فشار جریان می‌یابد، خارج از حدود این بخش از مقررات (16 - 5
لوله‌کشی‌فاضلاب بهداشتی ساختمان) می‌باشد.
16 - 5 - 1 - 2 رعایت استاندارد
‌الف) در لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان، مشخصات مصالح اجزای لوله‌کشی (‌لوله
فتینگ، سیفون، دریچه بازدید، و دیگر لوازم)، و نیز ضوابط نصب‌اجرای لوله‌کشی باید،
در هر مورد، با استانداردهای منتشر شده یکی از مؤسسات زیر مطابق داشته باشد.
- مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ISIRI
- سازمان جهانی استانداردها ISO
- مؤسسه استانداردهای آلمان DIN
- مؤسسه بریتانیایی استانداردها BSI
- مؤسسه ملی آمریکایی استانداردها ANSI
- استانداردهای صنعتی ژاپن JIS
(1) مصالح ساخت ایران باید با ضوابط مندرج در آخرین چاپ استاندارد منتشر شده از
طرف مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، برای هر یک از اقلام‌مصالح، مطابق
داشته باشد.
(2) در صورتی که از طرف مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، برای یک یا چند
قلم از مصالح ساخت ایران، جزوه استاندارد رسماً منتشر نشده باشد،‌استفاده از این
مصالح به شرطی مجاز است که با ضوابط ساخت و آزمون یکی از استانداردهای مندرج در
(16 - 5 - 1 - 2) "‌الف" مطابقت داشته باشد و مورد‌تأیید قرار گیرد.
(3) در صوری که مصالح انتخاب طبق استاندارد کشور دیگری ساخته شده باشد باید، در هر
مورد، قبل از کاربرد، با ضوابط ساخت و آزمون یکی از‌استانداردهای مندرج در (16 - 5
- 1 - 2) "‌الف" مطابقت داده شود و، پس از تأیید، مورد استفاده قرار گیرد.
16 - 5 - 2 تعاریف
16 - 5 - 2 - 1 کلیات
‌الف) تعاریف این فصل اختصاص به واژه‌های فنی دارد که در "(16 - 5) لوله‌کشی
فاضلاب بهداشتی ساختمان" به کار می‌رود.
ب) واژه‌های فنی رایج، که در این فصل تعریف نشده است، باید به همان معنای معمول و
متداول به کار رود.
پ) برای تعریف واژه‌های فنی دیگر، که در این فصل تعریف نشده است، می‌تواند از
کتابهای فنی، پس از تأیید، استفاده کرد.
16 - 5 - 2 - 2 تعاریف
‌الف) فهرست تعاریف به ترتیب حروف الفبا،
(1) اتصال غیر مستقیم فاضلاب (INDIRECT WASTE CONNECTION)
‌لوله فاضلاب خروجی از لوازم بهداشتی و مصرف‌کننده‌های دیگر، که مستقیماً به لوله
فاضلاب بهداشتی ساختمان متصل نمی‌شود.
‌فاضلاب از این لوله، با فاصله هوایی (AIR GAP)، به داخل یک سیفون، یا یکی از
لوازم بهداشتی، یا هر نقطه تخلیه فاضلاب (RECEP TOR)، مانند ترنچ‌روی کف (GULLY)
یا کف‌شوی، می‌ریزد.
(2) اژکتور انتقال فاضلاب (SEWACE EGECTOR)
‌وسیله‌ای برای انتقال فاضلاب به تراز بالاتر، که به کمک بخار، هوا یا آب با جریان
سریع (HIGH VELOCITY JET)، ایجاد خلاء می‌کند و فاضل را در لوله‌به تراز بالاتر
می‌کشد.
(3) انتهای بسته (DEAD END)
‌انتهای شاخه افقی فاضلاب (BRANCH DISCHARGE)، که با کلاهک، یا در پوش یا هر وسیله
دیگری مسدود شده باشد و طول آن، پس از اتصال آخرین‌انشعاب فاضلاب، بیش از 60
سانتیمتر باشد.
(4) ادامه لوله عمودی فاضلاب (STACK VENT)
‌ادامه لوله عمودی فاضلاب به سمت بام، پس از آخرین اتصال شاخه افقی فاضلاب.
(5) برگشت جریان (BACK FLOW)
‌برگشت جریان یا جریان معکوس در لوله فاضلاب.
(6) پمپ و حوضچه فاضلاب (SUMP PUMP)
‌پمپ مخصوص انتقال فاضلاب به تراز بالاتر، این پمپ، که با موتور برقی کار می‌کند،
آب سطح فاضلاب داخل حوضچه فرمان می‌گیرد و قطع و وصل می‌شود.
(7) جریان ثقلی (GRAVITY DRAINAGE)
‌جریان فاضلاب در داخل لوله‌کشی وقتی ثقلی است که، بدون استفاده از پمپ یا اژکتور،
و بر اثر اختلاف ارتفاع و شیب لوله‌ها، برقرار شود.
(8) حوضچه (SUMP)
‌حوضچه، تانک یا چاهک، که زیر سطح تراز نرمال فاضلاب داخل ساختمان نصب می‌شود،
فاضلاب ساختمان به طور ثقلی در آن می‌ریزد. خروج فاضلاب از‌این حوضچه به تراز
بالاتر، باید به کمک پمپ فاضلاب یا اژکتور صورت گیرد.
(9) خط اصلی افقی فاضلاب در پایین‌ترین طبقه (BUILDIN DRAIN)
‌لوله اصلی فاضلاب، که افقی است، و فاضلاب را به خارج از ساختمان هدایت می‌کند.
این لوله در پایین‌ترین طبقه نصب می‌شود و فاضلاب طبقات دیگر با‌لوله‌های عمودی
(DISCHARGE STACKS) به آن می‌ریزد.
(10) خط اصلی فاضلاب مشترک (COMBINED DRAIN)
‌لوله اصلی فاضلاب، که افقی است، و فاضلاب و آب باران ساختمان را، به طور مشترک از
ساختمان خارج می‌کند.
(11) خلاء (WAGUUM)
‌فشار کمتر از فشار اتمسفر هوای آزاد در داخل شبکه لوله‌کشی فاضلاب
(12) در دسترسی (READILY ACCESSIBLE)
‌لوازم بهداشتی، دستگاه‌های مصرف‌کننده دیگر، لوله و اجزای دیگر لوله‌کشی، وقتی
"‌در دسترس"‌اند که دسترسی مستقیم باشد و نیاز به باز کردن، برداشتن یا‌جابجا کردن
هیچ مانعی نباشد.
(13) دریچه بازدید (CLEANOUT)
‌یک دریچه قابل دسترسی روی لوله فاضلاب عمومی یا افقی، که برای تمیز کردن و خارج
کردن هر گونه مانع جریان داخل لوله، و رفع گرفتگی آن، مورد استفاده‌قرار می‌گیرد.
(14) DRAIN FIXTURE UNIT(D.F.U.)
‌در لوله‌کشی فاضلاب داخل ساختمان، D.F.U. واحدی است برای اندازه‌گیری مقدار جریان
فاضلاب لوازم بهداشتی مختلف، در هر یک از لوازم بهداشتی،‌مقدار D.F.U.‌تابع حجم
فاضلاب آن، طول مدت زمان یک بار تخلیه آب آن، فاصله زمانی متوسط بین دوبار ریزش
پیاپی آب در آن است.
(15) دو خم (OFFSET)
‌ترکیبی از دو زانو یا دو خم در مسیر لوله‌کشی فاضلاب، که امتداد لوله عمودی
فاضلاب را از عمودی به افقی و سپس دوباره به حالت عمودی تغییر می‌دهد.‌سرعت جریان
فاضلاب در قسمت افقی از دو قسمت عمودی کمتر است. لوله عمودی فاضلاب پس از دو خم،
تغییر جا می‌دهد.
(16) دفع فاضلاب به طور خصوصی (INDIVIDUAL SEWAGE DISPOSAL SYSTEM) دفع فاضلاب
ساختمان، در چاه جذبی، در سپتیتک تانک،‌یا در دستگاه تصفیه فاضلاب خصوصی، که از
شبکه دفع فاضلاب شهری به کلی جدا باشد.
(17) RECEPTACLE
‌هر وسیله دریافت‌کننده فاضلاب، مانند کفشوی، حوضچه فاضلاب، شبکه روی کف و غیره.
(18) سیفون (TRAP)
‌وسیله‌ای، که با نگهداری مقداری آب در خود (LIQUID SEAL)، در مسیر عبور فاضلاب،
مانع از انتشار هوای آلوده و گازهای داخل لوله‌کشی فاضلاب در‌فشاری ساختمان
می‌شود، و در عین حال، هیچ اثری بر جریان عادی فاضلاب ندارد.
(19) شبکه هواکش (VENT SYSTEM)
‌شبکه لوله‌کشی، که به منظور تأمین جریان هوا از لوله‌کشی فاضلاب (DRAINACE
SYSTEM) یا به آن، یا به منظور تأمین جریان هوا در داخل این شبکه‌فاضلاب و حفاظت
قسمت هوا بند سیفون (TRAP SEAL) در برابر فشار معکوس (BACK PRESSURE) یا مکش
سیفونی (BACKSIPHONAGE) به کار می‌رود.
(20) شاخه افقی لوله فاضلاب (BRANCH DISCHARGE)
‌لوله افقی فاضلاب در طبقات ساختمان، که لوله‌های انشعاب فاضلاب لوازم بهداشتی به
آن می‌ریزد. این لوله فاضلاب را به لوله عمودی فاضلاب (STACKDISCHARCE) هدایت
می‌کند.
(21) فاصله هوایی (AIR GAP) هر فاصله قائم، در فضای آزاد و بودن مانع، بین دهانه
خروجی لوله فاضلاب تا لبه سرریز (FLOOD LEVEL RIM)‌وسیله‌ایی که این فاضلاب در آن
می‌ریز (RECEPTACLE)،
(22) فشار معکوس (BACK ERESSURE)
‌فشاری که بر اثر کاهش سرعت جریان فاضلاب، یا علتهای دیگر، در جهت عکس جریان
فاضلاب در داخل لوله بعد از سیفون نزدیکترین لوازم بهداشتی، ممکن‌است بر هوا بند
سیفون (TRAP SEAL) وارد شود.
(23) فاضلاب (SEWAGE)
‌هر نوع فاضلاب، که مواد گیاهی یا حیوانی، به صورت معلق یا محلول، داشته باشد.
(24) فاضلاب بهداشتی (SANITARY SEWAGE)
‌فاضلاب (SEWAGE) بدون آب باران، آبهای سطحی یا آبهای زیرزمینی
(25) فاضلاب (WASTE)
‌هر گونه فاضلاب خروجی از لوازم بهداشتی و دیگر دستگاه‌های مصرف‌کننده آب، بدون
فاضلاب توالت یا پیسوار (‌مدفوع و ادارار = FECAL MATTER)
(26) قابل دسترسی (ACCESSIBLE)
‌لوازم بهداشتی، دستگاه‌های مصرف‌کننده، لوله و اجزای دیگر لوله‌کشی وقتی قابل
دسترسی است که برای دسترسی باز کردن یک دریچه یا برداشتن مانعی لازم‌باشد.
(27) لوله اصلی افقی (BUILDING DRAIN)
‌لوله اصلی افقی، که در پایین‌ترین طبقه نصب می‌شود و فاضلاب ساختمان را، که از
لوله‌های عمودی یا لوازم بهداشتی پایین‌ترین طبقه در آن می‌ریزد، به خارج‌از
ساختمان هدایت می‌کند.
(28) لوله فاضلاب (SOIL PIPE)
‌لوله فاضلاب، که فاضلاب توالت و پیسوار (FACAL MATTER) را انتقال می‌دهد.
(29) لوله فاضلاب (WASTE PIPE)
‌لوله فاضلاب، که هر گونه فاضلاب خروجی از لوازم بهداشتی را، بدون توالت و پیسوار،
انتقال می‌دهد.
(30) لوله فاضلاب بهداشتی (SANITARY DRAIN)
‌لوله‌ای که هر گونه فاضلاب ساختمان را، بدون آب باران یا آبهای سطحی، انتقال
می‌دهد.
(31) لوله عمودی فاضلاب (DISCHARGE STACK)
‌لوله عمودی فاضلاب، که فاضلاب را از شاخه‌های افقی طبقات می‌گیرد، و در
پایین‌ترین طبقه به لوله اصلی افقی فاضلاب منتقل می‌کند.
(32) لبه سرریز (FLOOD LEVEL RIM)
‌لبه سرریز هر دریافت‌کننده فاضلاب (RECEPTACLE)، که سطح فاضلاب در آن نمی‌تواند
از تراز آن بالاتر رود.
(33) STUB STACK
‌لوله عمودی فاضلاب (DISCHARGE STACK)، که انتهای بالایی آن به بام نمی‌رود و پس
از ریزی بالاترین شاخه افقی به آن، مسدود می‌شود.
(34) مورد تأیید (APPROVED)
‌مورد تأیید مسئول امور ساختمان در شهرداری، یا هر مقام قانونی دیگر.
(35) مکش سیفونی (BACK SIPHONAGE)
‌ایجاد خلاء بر اثر افزایش سرعت جریان فاضلاب، یا هر علت دیگر، که ممکن است بر هوا
بند سیفون (TRAP SEAL) نزدیکترین لوازم بهداشتی،؟؟، و آب‌داخل سیفون را خالی کند.
(36) هواکش عمومی
- VENT STACK هر لوله هواکش عمودی، که به منظور جریان هوای آزاد، در شبکه لوله‌کشی
فاضلاب، نصب شود. از این لوله ممکن است برای جریان‌عمودی فاضلاب هم استفاده شود.
- STACK VENT ادامه لوله عمودی فاضلاب، در بالاتر از نقطه‌ای که آخرین شاخه افقی
فاضلاب (SISCHARGE BRANCH) به آن می‌ریزد. این‌قسمت از لوله عمودی فقط به عنوان
هواکش کار می‌کند.
(37) هواکش حوضچه فاضلاب (SUMP VENT)
‌هواکشی که از حوضچه یا چاهک فاضلاب، اژکتور فاضلاب، یا لوازم مشابه جداگانه به
خارج از ساختمان و تا هوای آزاد، ادامه می‌یابد.
(38) هوابند سیفون (TRAP SEAL)
‌فاصله عمودی بین تراز نقطه ریزش آب از سیفون به داخل شاخه افقی لوله فاضلاب
(CROWN WEIR) و سقف لوله سیفون در پایین‌ترین قسمت آن (TOPDIP)، برابر شکل زیر:
>‌شکل: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 537<
16 - 5 - 3 طراحی لوله‌کشی فاضلاب
16 - 5 - 3 - 1 کلیات
‌الف) اطلاعات پیش از طراحی
(1) پیش از طراحی باید اطلاعات کافی از محوطه خارج ساختمان و چگونگی اتصال لوله
اصلی فاضلاب (BUILDING DRAIN)، که از ساختمان خارج‌می‌شود، به شبکه فاضلاب شهری،
دستگاه تصفیه فاضلاب خصوصی، بدست آورد.
(2) رقوم لوله اصلی فاضلاب خروجی از ساختمان، باید با توجه به وضعیت شبکه فاضلاب
شهری و چاله آدم‌رو (MANIIOLE) آن، که این لوله فاضلاب باید‌به آن متصل شود، و یا
چاله آدم‌رو دستگاه تصفیه فاضلاب خصوصی در محوطه، مشخص شود.
ب) طراحی لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان باید طبق روشهای مهندسی مورد تأیید
انجام شود. روشهای مهندسی، برای اندازه‌گذاری لوله‌ها و دیگر اجزای‌لوله‌کشی، باید
مورد تأیید قرار گیرد.
(1) روشهایی برای طراحی و محاسبات لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان، به عنوان
راهنما، در "‌پیوست شماره 1" پیشنهاد شده است و می‌تواند مورد‌استفاده قرار گیرد.
(2) روشهای پیشنهاد شده در "‌پیوست شماره 1" به هیچ وجه استفاده از روشهای مهندسی
دیگر را، به شرط تأیید، منتفی نمی‌کند.
پ) لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان، شامل شاخه‌های افقی (DISCHARGE BRANCHES)،
لوله‌های عمودی (DISCHARGE STACKS) و‌لوله افقی اصلی ساختمان (BUILDING DRAIN)،
باید با رعایت اهداف زیر، طرحی شود:
(1) جریان فاضلاب در لوله‌ها به طور ثقلی (CRAVITY) صورت گیرد و شبکه لوله‌کشی به
طور خودکار تمیز شود. (SELF CLEANINC)
(2) لوله‌کشی، مواد جامد و مایع را، بدون نشست، از لوازم بهداشتی و دیگر
مصرف‌کننده‌ها سریع، آرام، بدون صدا، بدون مزاحمت و آسیب رساندن به لوله‌ها و‌دیگر
اجزای لوله‌کشی، درو کند.
(3) از هر گونه نفوذ هوا و دیگر گازهای آلوده داخل شبکه لوله‌کشی به داخل فضاهای
ساختمان جلوگیری به عمل آید.
(4) برای خروج هوا و دیگر گازهای آلوده داخل شبکه لوله‌کشی، به فضای خارج از
ساختمان، پیش‌بینی‌های لازم به عمل آید.
(5) به منظور تمیز کردن و رفع گرفتگی لوله‌ها و فتینگ‌ها دسترسی آسان و مناسب
پیش‌بینی شود.
(6) پیش‌بینی‌های لازم برای جلوگیری از خوردگی و فرسودگی لوله‌ها و فتینگ‌ها و نیز
اتصالها (JOINTS)، صورت گیرد.
(7) در مسیر عبور جریان فاضلاب در لوله‌ها، گرفتگی، تراکم هوا (AIR STOCK)، یا
رسوب، پیش نیاید.
(8) تغییرات فشار در لوله‌کشی فاضلاب، که ممکن است بر اثر فشار معکوس (PRESSURE
BACK)، یا مکش سیفونی (BACK SIPHONACE)،‌سبب شکستن قسمت هوا بند سیفون‌ها (TRAP
SEAL) شود، در نتیجه موجب نفوذ گازهای آلوده به فضاهای داخل ساختمان گردد، محدود
شود.
16 - 5 - 3 - 2 نقشه‌ها
‌الف) نقشه‌های اجرایی لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان باید، پیش از اقدام به
اجرای کار، برای بررسی و تصویب، به مقام مسئول امور ساختمان، ارائه‌شود.
ب) نقشه‌های اجرایی باید شامل لوازم بهداشتی و دیگر مصرف‌کننده‌ها، مسیر و قطر
شاخه‌های افقی (DISCHARGE BRANCHES) لوله‌های عمودی(STACKS DISCHARGE)، لوله افقی
اصلی (BUILDING DRAIN) و دیگر اجزای لوله‌کشی باشد.
(1) نوع مصالح و روشهای نصب نیز باید، در مدارک پیوست نقشه‌ها، مشخص شود.
(2) پلان طبقه (‌یا طبقات) ساختمان، پلان محوطه ساختمان (‌یا ملک)، باید در
نقشه‌ها نشان داده شود.
(3) نقشه‌ها باید شامل دیاگرام لوله‌کشی، طول تقریبی خطوط لوله، نقاط مصرف، رقوم
لوله (‌یا لوله‌های) خروجی از ساختمان باشد.
(4) فشار کار طراحی و مشخصات مصالح انتخابی باید در نقشه‌ها و مدارک پیوست آن مشخص
شده باشد.
پ) مقیاس نقشه‌ها نباید از 10:1 کوچکتر باشد.
ت) علایم ترسیمی باید طبق یکی از استانداردهای مورد تأیید باشد.
16 - 5 - 3 - 2 سیفون
‌الف) فاصل خروجی از هر یک از لوازم بهداشتی باید، به طور جداگانه و با واسطه
سیفون، به شاخه افقی فاضلاب متصل شود، جز موارد زیر:
- سیفون جزو یک پارچه با لوازم بهداشتی باشد
- فاضلاب خروجی به طور غیر مستقیم (INDIRECT WASTE) به لوله‌کشی فاضلاب هدایت شود.
- لوله سرریز مخازن آب.
(1) استفاده از سیفونهای زیر مجاز نیست:
- انواع سیفون، که روی تاج سیفون (CROWN)، اتصال هواکش داشته باشند.
- انواع سیفون، که در داخل آن تیغه‌های جداکننده (INTERIOR PARTITIONS) برای ایجاد
قسمت هوا بند سیفون (TRAP SEAL)، نصب شده باشد.
- سیفونهای به شکل "S"("S"TRAP)، که خروج فاضلاب از آن 180 درجه با ورود فاضلاب
زاویه داشته باشد.
(2)‌فاصله عمودی بین نقطه خروجی فاضلاب از لوازم بهداشتی و تراز سرریز سیفون (TRAP
WEIR) نباید از 60 سانتیمتر بیشتر باشد.
(3) تعداد از لوازم بهداشتی از یک نوع، ممکن است یک سیفون مشترک داشته باشد، به
شرطی که در یک اتاق باشند و طول لوله افقی فاضلاب مشترک آنها بیش‌از 4 متر نباشد و
در انتهای شاخه افقی دریچه دسترسی نصب شود.
ب) مشخصات سیفون
(1) ساخت سیفون باید طوری باشد که مواد مختلف و رسوب در آن باقی نماند.
(2) داخل سیفون باید صاف و بودن برآمدگی و مانع باشد.
(3) سیفون باید قابل دسترسی باشد و برای تمیز کردن ادواری آن پیش‌بینی‌ها لازم به
عمل آید. سیفون باید قابل باز کردن باشد.
(4) در مواردی که نصب سیفون لوله‌ای شکل در عمل مشکل باشد، ممکن است از سیفون بطری
شکل (BOTTLE TRAP)، برای دستشویی، استفاده کرد. در‌این صورت باید همه نکاتی که در
مورد سیفون لوله‌ایی شکل در این قسمت مقرر شده است، در مورد سیفون بطری شکل هم
رعایت شود. سیفون بطری شکل‌باید قابل باز کردن باشد و مجاری عبور فاضلاب در آن از
آن چه برای سیفون لوله‌ای شکل مقرر شده، کوچکتر نباشد.
(پ) حداقل اندازه سیفونهای لوله‌ای شکل (TUBULAR TRAPS)
(1) اندازه سیفونهای لوله‌ای، که برای لوازم بهداشتی مختلف به کار می‌رود، نباید
از ارقام جدول شماره (16 - 5 - 3 - 3) "پ" (1) کمتر باشد.
‌جدول شماره (16 - 5 - 3 - 3) "پ" (1)
‌حداقل اندازه سیفونهای لوله‌ای برای لوازم بهداشتی مختلف
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 541<
ت) عمق آب‌هوابند سیفون (TRAP SEAL)
(1) مقدار عمق آب هوابند سیفون، که مانع ورود هوا و گازهای داخل لوله‌کشی فاضلاب
به فضاهای ساختمان می‌شود، نباید از ارقام زیر کمتر باشد:
- قطر لوله خروجی فاضلاب تا 50 میلیمتر عمق آب هوا بند سیفون 75 میلیمتر
- قطر لوله خروجی فاضلاب بزرگتر از 50 میلیمتر عمق آب‌هوابند سیفون 50 میلیمتر
(2) قطر لوله خروجی فاضلاب کانال آبرفت روی کف (GULLY) نباید کمتر از 75 میلیمتر و
عمق آب هوابند سیفون نباید کمتر از 75 میلیمتر باشد.
(3) تغییرات فشار در شبکه لوله‌کشی فاضلاب داخل ساختمان، ناشی از فشار معکوس (BACK
PRESSURE) یا مکش سیفونی (BACKSIPHONAGE)، یا عوامل دیگر، نباید بیش از 38
(‌مثبت‌منفی) میلیمتر آب باشد و عمق آب هوا بند سیفون، که بر اثر این تغییرات
فشار، یا تبخیر، کاهش‌می‌یابد، در هیچ حالتی نباید از 25 میلیمتر کمتر شود.
16 - 5 - 3 - 4 شیب
‌الف) جریان فاضلاب در داخل لوله‌های شاخه افقی (BRANCH DISCHARGE)، لوله‌های
عمودی (DISCHARGE STACK) و لوله‌های اصلی افقی‌پایین‌ترین طبقه (BUILDING DRAIN)،
باید با تأمین شیبهای مناسب و به طور ثقلی (GRAVITY) صورت گیرد.
(1) لوله‌های افقی فاضلاب باید شیب یکنواخت، در جهت دور کردن فاضلاب از لوازم
بهداشتی، داشته باشند.
(2) شیب برعکس، در لوله‌های افقی فاضلاب، مجاز نیست.
ب) مقدار شیب لوله‌های افقی
(1) شیب لوله‌های افقی فاضلاب باید به اندازه‌ای باشد که سرعت جریان فاضلاب در
داخل لوله حداقل برابر 0.7 متر بر ثانیه (2.3 فوت بر ثانیه) باشد، تا‌شستشوی
لوله‌ها به طور خودکار تأمین شود و هیچ رسوبی در لوله باقی نماند.
(2) حداقل مقدار شیب لوله‌های افقی فاضلاب، برای لوله‌های با قطر نامی (DN)
متفاوت، باید برابر ارقام زیر باشد،
- تا قطر نامی 100 میلیمتر 2 درصد
- قطر نامی 125 میلیمتر 1.5 درصد
- قطر نامی 150 میلیمتر 1.5 درصد
- قطر نامی 200 میلیمتر و بزرگتر (2).(DN):1
(3) شیب لوله‌های افقی فاضلاب نباید، بیش از 5 درصد باشد.
16 - 5 - 3 - 5 شاخه‌های افقی، لوله‌های عمودی، دو خم
‌الف) شاخه‌های افقی فاضلاب (BRANCH DISCHARGE)
(1) شاخه‌های افقی باید فاضلاب را به شاخه افقی دیگر، یا به لوله عمودی فاضلاب،
هدایت کند، مگر آن که شاخه فاضلاب در پایین‌ترین طبقه باشد.
(2) اتصال دو لوله فاضلاب از دو دستگاه ماقبل به یک شاخه افقی فاضلاب، به صورت
چهار راه، مجاز نیست.
(3) دو شاخه افقی فاضلاب که به یک لوله عمودی فاضلاب (DISCHARGE STACK) می‌ریزند
نباید در یک نقطه، به صورت چهار راه، به آن متصل شوند.‌این اتصال باید با رعایت
نکات شکل شماره (16 - 5 - 3 - 5) "‌الف" (3) صورت گیرد.
شکل شماره (16 - 5 - 3 - 5) "‌الف" (3)
‌اتصال دو شاخه افقی به لوله عمودی فاضلاب
>‌شکل: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 543<
(4) حداکثر طول شاخه افقی فاضلاب لوازم بهداشتی مختلف، تا لوله عمودی، در صورتی که
این شاخه‌های افقی لوله هواکش نداشته باشند، برابر شکل شماره(16 - 5 - 3 - 5)
"‌الف" (4) باید باشد.
‌شکل شماره (16 - 5 - 3 - 5) "‌الف" (4)
‌حداکثر طول شاخه افقی بدون هواکش
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 544<
(5) اتصال شاخه افقی به لوله عمودی فاضلاب، اگر قطر نامی لوله افقی بیش از 65
میلی‌متر باشد، باید حداکثر با زاویه 45 درجه باشد. اگر قطر نامی شاخه افقی‌کوچکتر
از 65 میلیمتر باشد زاویه اتصال می‌تواند بزرگتر باشد.
(6) شاخه افقی فاضلاب یا لوله افقی اصلی پایین‌ترین طبقه، حتی‌المقدور نباید تغییر
جهت بدهد. در صورتی که تغییر جهت ناگزیر باشد باید زاویه تغییر جهت45 درجه یا کمتر
باشد.
ب) لوله عمودی (DISCHARGE STACK)
(1) قطر لوله عمودی فاضلاب باید، تا ممکن است، در تمام طول ثابت بماند.
(2) لوله عمودی انتقال فاضلاب به پایین‌ترین طبقه باید، تا ممکن است، مستقیم نصب
شود و از به کار بردن دو خم (OFFSET) خودداری شود.
(3) برای دو خانه، یا دو آپارتمان مجاور، نباید از یک لوله فاضلاب عمودی و مشترک
استفاده شود.
(4) در ساختمانهای تا پنج طبقه، آخرین و پایین‌ترین شاخه افقی فاضلاب که به لوله
عمودی متصل می‌شود باید دست کم 450 میلیمتر بالاتر از تراز زیر زانوی‌پایین لوله
عمودی، باشد در ساختمان‌های بلندتر از پنج طبقه این فاصله باید دست کم 750 میلیمتر
باشد، برابر شکل شماره (16 - 5 - 3 - 5) "ب" (4).
‌شکل شماره (16 - 5 - 3 - 5)
‌اتصال پایین‌ترین شاخه افقی به لوله عمودی
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 545<
(5) زانوی پایین لوله عمودی، که فاضلاب را به لوله اصلی افقی پایین‌ترین طبقه
(BUILDING DRAIN) می‌ریزد باید، با نصب یک تکه لوله به طول دست کم250 میلیمتر و دو
عدد زانو 45 درجه در دو طرف آن، به صورت دوردار با شعاع بزرگ، برابر شکل شماره (16
- 5 - 3 - 5) "ب" (5)، نصب شود.
‌شکل شماره (16 - 5 - 3 - 5) "ب" (5)
‌زانو دوردار در پایین لوله عمودی فاضلاب
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 545<
(6) در فاصله زانوی پایین لوله فاضلاب، تا یک متر فاصله، هیچ شاخه افقی نباید به
لوله افقی اصلی پایین‌ترین طبقه (BUILDING DRAIN) متصل شود.
پ) دوخم (OFFSET)
(1) با نصب دوخم روی لوله عمودی فاضلاب، زانو بالای دوخم، که فاضلاب عمودی از آن
به خط افقی می‌ریزد.
‌فشار معکوس (BACK PRESSURE)، روی سیفون شاخه افقی نزدیک به آن، ایجاد می‌کند.
زانو پایین دوخم، که فاضلاب افقی از آن به خطر عمودی‌می‌ریزد، مکش سیفونی (BACK
SIPHONAGE) روی سیفون شاخه افقی نزدیک به آن ایجاد می‌کند. با رعایت نکات این قسمت
از مقررات باید این اثر را‌محدود کرد تا مانع از شکستن آب هوابند (TRAP SEAL)
سیفونهای قبل و بعد از دو خم شود.
(2) اگر لوله عمودی فاضلاب ناچار باید، با دو خم (OFFSET)، تغییر جا دهد باید به
قسمت عمدی لوله، قبل و بعد از دو خم، لوله هواکش، مانند شکل شماره(16 - 5 - 3 - 5)
"پ" (2)، متصل شود. نقطه اتصال هواکش در بالاتر از دو خم باید زیر آخرین اتصال
شاخه افقی باشد.
‌شکل شماره (16 - 5 - 3 - 5) "پ" (2)
‌اتصال شاخه افقی فاضلاب و هواکش، قبل و بعد از دو خم
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 546<
(3) بین دو نقطه اتصال هواکش، که در بالا و پایین دو خم (OFFSET)، به لوله عمودی
فاضلاب متصل می‌شوند، هیچ شاخه افقی فاضلاب نباید به لوله‌عمودی یا افقی دو خم
متصل شود.
(4) زانوهای دو خم، در بالا و پایین، که به لوله عمودی فاضلاب متصل می‌شوند، نباید
بزرگتر از 45 درجه باشند.
(5) قطر لوله هواکش‌های بالا و پایین دو خم باید دست کم برابر (2).(1) قطر لوله
عمودی فاضلاب باشد.
16 - 5 - 3 - 6 دریچه دسترسی
‌الف) به منظور بازدید و، در موارد لزوم، رفع گرفتگی لوله‌ها، در نقاط زیر باید
دریچه دسترسی نصب شود:
(1) در بالاترین نقطه هر شاخه انشعاب افقی
(2) در نقاط تغییر جهت لوله‌های افقی، اگر زاویه تغییر جهت لوله بیش از 45 درجه
باشد.
(3) در پایین‌ترین قسمت لوله عمودی فاضلاب، قبل از زانوی پایین لوله.
(4) در صورتی که لوله عمودی فاضلاب بیش از دو طبق ارتفاع داشته باشد باید به فاصله
هر دو طبقه، روی این لوله، دریچه دسترسی نصب شود.
(5) فاصله بین دو دریچه دسترسی، روی لوله افقی اصلی فاضلاب پایین‌ترین طبقه
(BUILDING DRAIN)، نباید بیش از 20 متر باشد.
(6) روی لوله افقی اصلی فاضلاب خروجی از ساختمان باید، بلافاصله بعد از خروج از
ساختمان، دریچه دسترسی نصب شود.
ب) دریچه دسترسی باید در جایی، و به ترتیبی، قرار گیرد که دسترسی آسان باشد، و به
سهولت بتوان از آن نقطه، با فرستادن فنر (RODDING) یا وسایل دیگر،‌گرفتگی لوله را
برطرف کرد.
(1) نصب دریچه دسترسی در فضاهای تهیه مواد خوراکی (‌مانند نانوایی، قصابی،
شیرینی‌پزی، فضاهای پخت و پز و غیره) مجاز نیست.
(2) دریچه دسترسی، که روی لوله فاضلاب نصب می‌شود، باید با واشر پلاستیکی مناسب و
پیچ و مهره کاملاً آب‌بند و گازبند شود تا از آن نقطه فاضلاب به‌داخل ساختمان نشست
پیدا نکند و گازهای داخل لوله به فضاهای داخل ساختمان نفوذ پیدا نکند.
(3) اگر لوله فاضلاب افقی یا عمودی در اجزای ساختمان دفن شود دریچه دسترسی باید تا
سطح تمام شده کف یا دیوار ادامه یابد.
(4) دریچه دسترسی باید طوری روی لوله فاضلاب قرار گیرد که دهانه‌های آن در جهت
جریان فاضلاب، یا عمود بر آن باز شود.
(5) اندازه دهانه دریچه دسترسی، روی لوله فاضلاب تا قطر نامی 100 میلیمتر (4 اینچ)
، باید برابر قطر نامی لوله باشد. در لوله‌های با قطر نامی بزرگتر دریچه‌دسترسی
باید دست کم 100 میلیمتر باشد.
16 - 5 - 3 - 7 اتصال غیر مستقیم (INDIRECT WASTE)
‌الف) ضوابط این قسمت از مقررات به مواردی اختصاص دارد که لوله خروجی از برخی
لوازم و دستگاه‌های مصرف کننده آب نباید مستقیماً به لوله فاضلاب‌ساختمان متصل شود.
این موارد به ترتیب زیر است:
(1) آب صاف یا فاضلاب خروجی از دستگاه‌هایی که در آماده‌سازی، تولید، حمل و نقل و
نگهداری مواد خوراکی به کار می‌روند، جز ماشین ظرفشویی و سینگ‌آشپزخانه.
(2) آب صاف یا فاضلاب خروجی از دستگاه‌ها، و لوازم مربوط به تأسیسات آبیاری فضاهای
سبز، استخر شنا، لوله تخلیه شیر اطمینان، دستگاه‌های ضد عفونی‌و استریل.
(3) آب صاف یا فاضلاب خروجی از مخازن تصفیه، تولید، فیلترها، دیگها و شبکه‌های
توزیع آب‌گرم کننده و بخار.
ب) فاضلاب خروجی، از نوع غیر مستقیم، باید با فاصله هوایی (AIR GAP) به یک
دریافت‌کننده فاضلاب (WASTE RECEPTOR)، از قبیل کفشوی،‌حوضچه فاضلاب (DRAIN SUMP)،
کانال آبرفت روی کف (GULLY)، یا علم فاضلاب (STAND PIPE) ریزش کند. لوله خروجی پس
از این‌دریافت‌کننده باید سیفون و هواکش داشته باشد و سپس به لوله فاضلاب ساختمان
متصل شود.
(1) اگر لوله فاضلاب غیر مستقیم، قبل از ریختن به نقطه دریافت کننده، بیش از 60
سانتیمتر طول داشته باشد باید روی آن سیفون نصب شود.
(2) ارتفاع فاصله هوایی (‌فاصله عمودی بین دهانه خروجی لوله فاضلاب و تراز سرریز
وسیله دریافت‌کننده) باید دست کم دو برابر قطر داخلی لوله فاضلاب‌ورودی باشد.
(3) وسیله دریافت‌کننده فاضلاب غیر مستقیم باید سیفون، صافی یا شبکه، قابل برداشتن
داشته باشد و در محل آشکار و در دسترسی نصب شود، که فضای آن‌تعویض هوا داشته باشد.
(4) دریافت‌کننده فاضلاب غیر مستقیم (STAND PIPE) نباید در حکام یا توالت قرار
بگیرد.
(5) قطر لوله خارجی دریافت‌کننده باید دست کم برابر لوله فاضلاب غیر مستقیم باشد و
فاضلاب باید طوری در آن بریز که موجب تراوش نشود.
(6) ارتفاع علم وسیله دریافت‌کننده (STAND PIPE)، که فاضلاب غیر مستقیم را دریافت
می‌کند، از دهانه ورودی تا روی سیفون، باید حداقل 45 و حداکثر75 سانتیمتر باشد و
بتوان به آسانی فنر رفع گرفتگی در آن وارد کرد.
پ) لوله تخلیه بخار یا آب‌گرم‌کننده، که دمای آن بالاتر از 60 درصد سانتیگراد (140
درجه فارنهایت) باشد، نباید فاضلاب یا آب صاف را مستقیماً به داخل شبکه‌لوله‌کشی
فاضلاب بریزد. اتصال این لوله به شبکه لوله‌کشی فاضلاب باید به طور غیر مستقیم، با
فاصله هوایی و وسیله دریافت‌کننده، باشد.
(1) تخلیه ماشین رخت‌شویی خانگی نیاز به اتصال غیر مستقیم ندارد و ممکن است با یک
سیفون به لوله فاضلاب متصل شود.
16 - 5 - 3 - 8 حفاظت ساختمان
(‌الف) سطوح و اجزای ساختمان باید، با رعایت ضوابط این قسمت از مقررات، در مقابل
نشست آب، حفاظت شود.
(1) زیر هر شیر خروج آب (WATER TAP) در ساختمان باید یک نقطه تخلیه (DISCHARGE
POINT) وجود داشته باشد، جز شیر آتش‌نشانی، شیر‌ماشین ظرفشویی، شیر ماشین
رخت‌شویی، و لوازم مشابه، که شیر سرشلنگی آب با یک شلنگ به یک دستگاه مصرف‌کننده
آب متصل می‌شود.
(2) نقاط تخلیه آب، که قابل مسدود شدن باشند (‌مانند دستشویی، سینگ، وان، زیردوشی
و غیره) باید سرریز داشته باشند.
(3) در فضاهای تر، که آب‌ریزی از خروجی‌های متعدد باشد، باید یک کفشوی یا کانال
آبرفت روی کف (GULLY)، که قابل مسدود شدن نباشد، نصب شود.‌سیفون باید همواره به
ارتفاع تعیین شده، آب هوا بند (TRAP SEAL) داشته باشد.
(4) لوله سرریز مخازن و دستگاه‌های مصرف‌کننده نباید روی بام رها شود و باید آب
خروجی را به یک وسیله دریافت‌کننده (WASTE RECEPTOR)‌هدایت کند.
(5) اتصال مستقیم تخلیه ماشین ظرفشویی، و ماشین رخت‌شویی، به لوله فاضلاب باید
سیفون داشته باشد. در اتصال غیر مستقیم تخلیه این ماشینها به لوله علم‌فاضلاب
(STAN PIPE) با شلنگ، باید دور دهانه شلنگ در داخل لوله علم کاملاً محکم آب‌بندی
شود، که هنگام تخلیه فاضلاب ماشین، آب به خارج نشست‌نکند.
16 - 5 - 4 انتخاب مصالح
16 - 5 - 4 - 1 کلیات
‌الف) مصالح لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان باید با رعایت ضوابط مندرج در (16 -
5 - 14) انتخاب مصالح" انتخاب و کنترل شود.
ب) روی هر قطعه از لوله، فتینگ، اتصال (JOINT)، سیفون و دیگر اجزای لوله‌کشی
فاضلاب باید مارک کارخانه سازنده، کیفیت ساخت یا استاندارد مورد‌تأیید، که قطعه بر
طبق آن ساخته شده است، به صورت ریختگی، برجسته یا مهر پاک‌نشدنی، نقش شده باشد.
پ) استفاده از مصالح کار کرده، آسیب‌دیده، و معیوب، مجاز نیست.
16 - 5 - 4 - 2 شرایط کار
‌الف) لوله‌کشی فاضلاب باید در برابر فشار 0.6 بار (6 متر ستون آب)، از داخل و
خارج، به طور دائم، آب‌بند و هوابند باشد.
ب) مصالح لوله‌کشی فاضلاب باید در برابر دمای فاضلاب داخل لوله تا 65 درجه
سانتیگراد (150 درجه فارنهایت) مقاوم باشد و بتواند در برابر دمای تا 95‌درجه
سانتیگراد (200 درجه فارنهایت)، در مدت کوتاه و گذار، مقاومت کند.
16 - 5 - 4 - 3 انتخاب لوله و فتینگ
‌الف) لوله و فتینگ چدنی سر کاسه‌دار که اتصال لوله به لوله یا لوله به فتینگ در
آن از نوع "SPIGOT AND SOCKET" می‌باشد، باید برابر یکی از‌استانداردهای زیر باشد:
ISIRI ISITI
DIN DIN
BS BS 416 PART 1
ANSI/ ANSI/ASTM A74
ISO ISO
(1) انتخاب فتینگ باید از همان استاندارد باشد که لوله فاضلاب از آن انتخاب شده
است و ساخت همان کارخانه باشد که لوله را تولید کرده است.
(2) سطح داخلی فتینگ نباید برآمدگی، لبه یا تغییر سطح مقطع (‌جز تبدیل) که ممکن
است مانعی در برابر جریان فاضلاب ایجاد کند و سبب توقف و رسوب‌فاضلاب در داخل لوله
و فتینگ گردد، داشته باشد.
(3) استفاده از لوله و فتینگ چدنی سر کاسه‌دار از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز
است که، از نظر جنس، ضخامت جدار، اندازه‌ها و نوع اتصال مشابه‌استانداردهای مشخص
شده، و مورد تأیید، باشد.
ب) لوله و فتینگ چدنی بدون سر کاسه، که اتصال لوله به لوله یا لوله به فتینگ در آن
با استفاده از واشر لاستیکی و بست فولادی زنگ ناپذیر و پیچ و مهره انجام‌می‌گیرد،
باید برابر یکی از استانداردهای زیر باشد:
ISIRI ISIRI
DIN DIN 19522 PART 1, PART2
BS BS 416 PART 2
ANSI ANSI/ASTM C 564
ISO ISO 6594
(1) انتخاب فتینگ باید از همان استاندارد باشد که لوله فاضلاب از آن انتخاب شده
است و ساخت همان کارخانه باشد که لوله را تولید کرده است.
(2) سطح داخلی فتینگ نباید برآمدگی، لبه یا تغییر سطح مقطع (‌جز تبدیل)، که ممکن
است مانعی در برابر جریان فاضلاب ایجاد کند و سبب توقف و رسوب‌فاضلاب در داخل لوله
و فتینگ گردد، داشته باشد.
(3) استفاده از لوله و فتینگ چدنی بدون سر کاسه از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز
است که، از نظر جنس، ضخامت جدار، اندازه‌ها و نوع اتصال، مشابه‌استانداردهای مشخص
شده، و مورد تأیید، باشد.
پ) لوله و فتینگ، از جنس PVC نوع سخت، باید برابر یکی از استاندارهای زیر باشد:
ISIRI ISIRI
DIN DIN 19531
BS BS 4514
ANSI ANSI/ASTM D 2665
ISO ISO/TR 7074,3633
(1) انتخاب فتینگ باید از همان استاندارد باشد که لوله فاضلاب از آن انتخاب شده
است و ساخت همان کارخانه باشد که لوله را تولید کرده است.
(2) سطح داخل فتینگ نباید برآمدگی، لبه یا تغییر سطح مقطع (‌جز تبدیل)، که ممکن
است مانعی در برابر جریان فاضلاب ایجاد کند و سبب توقف و رسوب‌فاضلاب در داخل لوله
و فتینگ گردد، داشته باشد.
(3) استفاده از لوله و فتینگ PVC از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز است که، از
نظر جنس، ضخامت جدار "‌ اندازه‌ها و نوع اتصال، مشابه استانداردهای‌مشخص شده، و
مورد تأیید، باشد.
ت) لوله و فتینگ پلی‌اتیلن، با چکالی بالا (HIGH DENSITY)، باید برابر یکی از
استانداردهای زیر باشد:
ISIRI ISIRI
DIN DIN 19535 PART 1, PART 2
BS BS 4637
ANSI ANSI/ASTM
ISO ISO F 810
(1) استفاده از لوله و فتینگ پلی‌اتیلن، در لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی داخل ساختمان
حداکثر تا قطر 50 میلیمتر مجاز است. در قطرهای بزرگتر نباید از این نوع‌لوله
استفاده شود.
(2) انتخاب فتینگ باید از همان استاندارد باشد که لوله فاضلاب از آن انتخاب شده
است و ساخت همان کارخانه باشد که لوله را تولید کرده است.
(3) سطح داخلی فتینگ نباید برآمدگی، لبه یا تغییر سطح مقطع (‌جز تبدیل)، که ممکن
است مانعی در برابر جریان فاضلاب ایجاد کند و سبب توقف و رسوب‌فاضلاب در داخل لوله
و فتینگ گردد، داشته باشد.
(4) استفاده از لوله و فتینگ پلی‌اتیلین از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز است
که، از نظر جنس، ضخامت جدار، اندازه‌های و نوع اتصال، مشابه‌استانداردهای مشخص
شده، و مورد تأیید، باشد.
16 - 5 - 4 - 4 اتصال (JOINT)
‌الف) کلیات
(1) اتصال لوله به لوله، لوله به فتینگ، فتینگ به فتینگ، در لوله‌کشی فاضلاب
بهداشتی داخل ساختمان (‌شاخه افقی، لوله عمودی، لوله افقی اصلی پایین‌ترین‌طبقه)،
باید طبق ضوابط این قسمت از مقررات "(16 - 5 - 4 - 4) اتصال"، انجام گیرد.
(2) انواع اتصال، باید در زیر فشار آزمایش پس از نصب، به ترتیبی که در "(16 - 5 -
6) - آزمایش و نگهداری" مقرر شده است، آب‌بند (WATER TIGHT)،‌گازبند (GAS TIGHT)
باشند.
(3) پیش از اتصال، دهانه لوله و فتینگ باید از مواد اضافی پاک شود و سطوح داخل
لوله و فتینگ از هر گونه مواد اضافی، که ممکن است در برابر جریان‌فاضلاب ایجاد
مانع کند، کاملاً تمیز شود. دهانه انتهای لوله و فتینگ کاملاً باز باشد و سطح داخل
آن برابر سطح مقطع لوله باشد.
(4) هنگام اتصال لوله به لوله یا به فتینگ نباید مواد اضافی، از درز محل اتصال،
وارد لوله شود.
ب) اتصال لوله و فتینگ چدنی سر کاسه‌دار
(1) اتصال باید از نوع کنف و سرب (CAUKED JOINT) باشد.
(2) فاصله بین سر کاسه (SOCKET) و انتهای بدون سرکاسه لوله یا فتینگ (SPIGOT) که
در داخل آن قرار می‌گیرد، باید کاملاً خشک و تمیز باشد و ابتدا‌کنف در آن کوبیده
شود. کنف درزگیری باید به صورت طناب و شامل 7 تا 10 رشته منظم، تاب داده شده باشد.
(3) سر درزگیری باید دارای کیفیت یکنواخت، تمیز و عادی از مواد خارجی باشد. سرب
مذاب باید روی کنف کوبیده شده ریخته شود. سرب‌ریزی باید به طور‌پیوسته و بدون
انقطاع صورت گیرد. عمق سرب‌ریزی نباید کمتر از 25 میلیمتر باشد. فاصله سطح بالای
قسمت سرب از لبه سر، کاسه نباید بیش از 3 میلیمتر‌باشد.
(4) پس از پایان سرب‌ریزی باید سطح بالای آن کاملاً کوبیده شود تا سرب داغ همه
حفره‌ها و گوشه‌ها را کاملاً پرکند.
(5) تا انجام آزمایش لوله‌کشی فاضلاب، هیچ گونه مواد رنگی نباید سطح درزبندی را
بپوشاند.
ب) اتصال لوله و فتینگ بدون سرکاسه
(1) سطح خارجی دو سرلوله، فتینگ، که باید به هم متصل شوند، باید کاملاً صاف باشد
لبه انتهایی دو سر باید، با قطر خارجی کاملاً مساوی، مقابل یکدیگر قرار‌گیرد.
(2) یک لاستیک آب‌بندی مخصوص، به شکل لوله، مقاوم در برابر اثر فاضلاب و طبق دستور
کارخانه سازنده، باید روی دو سرلوله قرار گیرد.
(3) آب‌بندی و درزبندی لاستیک آب‌بندی، روی قسمت انتهایی هر سر لوله چدنی، باید با
استفاده از بست‌ها حلقوی، از تسمه‌های فولادی زنگ‌ناپذیر، که با پیچ‌و مهره روی
لاستیک آب بندی محکم می‌شود، صورت بگیرد.
پ) اتصال لوله و فتینگ PVC
(1) اتصال لوله و فتینگ باید با چسب مخصوص، در حالت سرد، صورت گیرد.
(2) نوع چسب و چگونگی اتصال باید برابر مشخصات کارخانه سازنده باشد.
ت) اتصال لوله و فتینگ پلی‌اتیلن
(1) اتصال لوله و فتینگ پلی‌اتیلن باید در حالت گرم و بودن اضافه کردن مواد خارجی
انجام گیرد.
(2) اتصال باید با ذوب کردن لبه دهانه‌های دو قسمت لوله و فتینگ، آنها را به هم
متصل کند. ابتدا لبه دو دهانه لوله و فتینگ در قالب مخصوص قرار می‌گیرد و‌گرم
می‌شود. بر اثر گرم شدن، سطوح ذوب شده و در هم تنیده و یک پارچه می‌شود.
(3) دمای ذوب باید برابر مشخصات کارخانه سازنده باشد.
ث) در لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان استفاده از انواع اتصال‌های (JOINTS) زیر
مجاز نیست:
(1) اتصال با سیمان یا بتن
(2) اتصال با خمیره‌های قیردار
(3) اتصال با رینگهای لاستیکی (O - RING)
(4) استفاده از چسب برای اتصال لوله و فتینگ پلاستیکی با جنس‌های مختلف.
16 - 5 - 5 اجرای کار لوله کشی
16 - 5 - 5 - 1 کلیات
‌الف) اجرای کار لوله‌کشی فاضلاب باید طبق ضوابط مندرج در این قسمت از مقررات ((16
- 5 - 5) اجرای کار لوله‌کشی)، انجام گیرد.
ب) اجرای کار لوله‌کشی باید توسط کارگران آموزش دیده و ماهر صورت گیرد و از طرف
کارشناسان مؤسسات مسئول سرپرستی شود.
پ) لوله‌کشی باید با توجه به صرفه جویی در مصالح و دستمزد، حفاظت در برابر خرابی و
آسیب‌دیدگی، خوردگی، یخ‌بندان، گرفتگی، تراکم هوا (AIRLOCK) و جلوگیری از مزاحمت و
سر و صدای جریان فاضلاب، اجرا شود.
16 - 5 - 5 - 2 رعایت نکات اجرایی
‌الف) لوله‌کشی باید به ترتیبی اجرا شود که جریان فاضلاب به طور ثقلی از لوازم
بهداشتی و دیگر مصرف‌کننده‌ها دور شود، و از طریق شاخه‌ها افقی، لوله‌های‌عمودی و
لوله افقی در پایین‌ترین طبقه، از ساختمان خارج شود.
(1) شیب لوله‌های افقی تا حد ممکن یکنواخت باشد و، اگر تغییرات شیب لازم باشد، در
محل تغییر شیب، دریچه دسترسی نصب شود.
(2) لوله باید تا حد ممکن مستقیم نصب شود، اگر تغییر جهت لازم شود، باید از
زانوهای پیش ساخته استفاده شود. حداکثر زاویه در تغییر جهت لوله‌های اصلی‌افقی در
پایین‌ترین طبق (BULIDING DRAIN) 45 درجه است.
(3) تغییر سطح مقطع، لوله‌کشی، باید تدریجی و با واسطه تبدیل (ADAPTOR) صورت گیرد،
و از تغییر ناگهانی سطح مقطع خودداری شود.
(4) در اطراف نقاط دسترسی باید فضای کافی، برای فنر زند و تمیز کردن احتمالی
گرفتگی لوله و فتینگ، پیش‌بینی شود.
(5) از به کار بردن چهار راه در لوله‌های افقی و لوله‌های عمودی باید خودداری شود.
(6) اتصال نقطه خروجی فاضلاب از هر یک از لوازم بهداشتی، به شاخه افقی، یا لوله
عمودی، یا لوله افقی اصلی در پایین‌ترین طبقه، باید قابل جدا شدن باشد.
(7) از نصب انتهای بسته (EDAD END)، در مقابل جریان ثقلی فاضلاب، باید خودداری
شود.
ب) آب‌بندی و گازبندی
(1) اتصال لوله و فتینگ، دریچه‌های بازدید و دسترسی، باید به ترتیبی صورت گیرد که
در برابر فشار آزمایش پس از نصب، کاملاً آب‌بند (WATER TIGHT)‌و گاز بند (GAS
TIGHT) باشد.
(2) فشار آزمایش در "(16 - 5 - 6) آزمایش و نگهداری" تعریف و مشخص شده است.
پ) مسیر لوله‌ها
(1) مسیر لوله‌ها باید تا حد ممکن مستقیم و ساده باشد، در هر مورد باید کوتاهترین
و مناسب‌ترین مسیر انتخاب شود. از بکاربردن خم‌ها و تغییر جهت‌های تند‌باید پرهیز
شود.
(2) لوله‌ها باید کاملاً به موازات سطوح دیوارها و کف و سقف ساختمان نصب شوند.
(3) لوله‌ها باید در مسیرهایی نصب شوند که دسترسی و تعمیر و تعویض آنها آسان و
بودن اشکال باشد، دریچه‌های دسترسی باید در نقاط قابل دسترسی(ACCESSIBLE) نصب
شوند.
(4) لوله‌های رو کار باید کاملاً به موازات سطوح دیوارها و کف و سقف نصب شوند و با
بست در محل نصب محکم و ثابت باقی بمانند.
(5) در عبور لوله، از دیوار، سقف و کف، باید فضای اطراف لوله، از هر دو طرف، کاملاً
با مصالح ساختمانی مناسب پر شود، تا از ورود حشرات و دیگر جانوران‌به داخل
ساختمان، جلوگیری به عمل آید. اگر لوله از فضای تر عبور می‌کند دور لوله، در محل
عبور از دیوار یا کف، باید با مواد آب‌بند محافظت شود.
(6) لوله‌هایی که از دیوار خارجی ساختمان عبور می‌کنند باید، دو طرف دیوار، اتصال
قابل انحناء داشته باشند. لوله‌هایی که از دیوارهای خارجی ساختمان عبور‌می‌کنند،
یا از خاک زیر زمین از کف خارج می‌شوند و وارد فضای ساختمان می‌شوند، باید، در
عبور از جدار ساختمان (‌دیوار خارجی یا کف)، از داخل غلاف‌لوله عبور کنند. دور
لوله باید با مواد آب‌بند کاملاً مسدود شود تا از نفوذ آب زیرزمینی، یا آب سطحی
خارج ساختمان به داخل ساختمان، جلوگیری شود.
(7) لوله‌کشی باید طوری اجرا شود که بار اسکلت و سازه ساختمان، یا انبساط ساختمان،
روی آن اثر نگذارد. در عبور لوله از درزهای انبساط ساختمان، لوله باید‌قطعه انبساط
داشته باشد.
(8) اگر لوله در داخل ترنچ، خزیده‌رو، یا شفت نصب می‌شود باید برای دسترسی و
نگهداری و آزمایش و تمیز کردن، در اطراف آن جای کافی پیش‌بینی شود.
(9) در نقاطی که لوله در خاک دفن می‌شود و احتمال عبور وسایل حمل و نقل، یا تحمل
بار مخازن و تأسیسات سنگین، وجود دارد لوله باید در بلوک بتنی‌محکم و ثابت شود.
اگر اتصال لوله و فتینگ در داخل بتن قرار گیرد باید، برای دسترسی آن، پیش بینی
لازم به عمل آید.
(10) در عبور لوله از دیوار، کف‌شو سقف باید مقررات آتش‌سوزی مربوط به این اجزای
ساختمان، در مورد فضای دور لوله نیز، رعایت شود و دور لوله با مواد‌مقاوم در برابر
آتش‌سوزی پر شود.
ت) اتصال لوله فاضلاب به لوازم بهداشتی
(1) اتصال انشعاب خروجی فاضلاب لوازم بهداشتی به شاخه افقی فاضلاب باید با
زاویه‌ای بیش از "15" درجه باشد.
(2) اتصال انشعاب خروجی فاضلاب لوازم بهداشتی، به شاخه افقی، لوله عمودی یا لوله
اصلی افقی پایین‌ترین طبقه، باید قابل جدا شدن باشد.
(3) این اتصال باید کاملاً آب‌بند و گازبند باشد.
16 - 5 - 6 آزمایش و نگهداری
16 - 5 - 6 - 1 آزمایش
‌الف) کلیات
(1) آزمایش لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی باید طبق ضوابط مندرج در این قسمت از مقررات "
(16 - 5 - 6 - 1) آزمایش"، انجام شود.
(2) آزمایش لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ممکن است در جریان پیشرفت کار لوله‌کشی، قسمت
به قسمت، انجام شود، یا پس از انجام کلیه کارهای نصب شبکه‌لوله‌کشی، ولی پیش از
نصب لوازم بهداشتی، صورت بگیرد.
(3) پیش از انجام آزمایش و تأیید لوله‌کشی (‌یک قسمت یا کل لوله‌کشی)، هیچ یک از
اجزای لوله‌کشی نباید، با رنگ یا اجزای ساختمان، پوشانده شود. به هنگام‌آزمایش،
همه اجزای شبکه لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان، باید آشکار و قابل بازرسی باشد.
(4) پس از نصب لوازم بهداشتی لازم است یک بار دیگر آزمایش انجام شود.
(5) در جریان نصب لوله و دیگر اجزای لوله‌کشی، بازرسی، باید به تدریج صورت گیرد
تا، نسبت به بی‌عیب بودن مصالح و اتصالها و قابل اطمینان بودن کار و‌تمیز بودن
داخل لوله‌ها از نخاله و دیگر مواد زاید و مسدود کنند، اطمینان حاصل شود.
ب) آزمایش با هوا (AIR TEST)
(1) آزمایش با هوا ممکن است قسمت به قسمت و یا به طور کامل و یک جا انجام شود.
(2) در آزمایش با هوا، لوله‌کشی باید کاملاً از آب خالی باشد و دهانه‌های خروجی همه
جا، با کیسه‌های مخصوص که با هوای فشرده پر می‌شود دهانه را کاملاً‌هوابند می‌کنند
و یا وسایل مطمئن دیگر، باید کاملاً مسدود شود. برای مسدود کردن دهانه‌ها باید از
به کار بردن موادی، که ممکن است وارد شبکه لوله‌کشی شود‌و گرفتگی ایجاد کند،
خودداری شود.
(3) آزمایش با هوا باید با راندن هوای فشرده به داخل شبکه لوله‌کشی صورت گیرد و یا
فشار سنج اندازه‌گیری شود. فشار آزمایش با هوا "38" میلیمتر ستون آب‌است. پس از آن
که فشار سنج فشار لازم را نشان داد، در مدت دست کم 15 دقیقه، باید آزمایش با
هوابند ادامه یابد و در این مدت، فشارسنج، هیچ کاهش فشار‌نشان ندهد. در این مدت
همه اجزاء و قطعات و نیز اتصالها (JOINT) باید با آب صابون بازرسی شود، و اطمینان
حاصل شود که نشت ندارد.
(4) در صورت مشاهده نشت، یا کاهش فشار که فشار سنج نشان می‌دهد، باید قطعه یا
اتصال معیوب ترمیم یا تعویض شود و آزمایش با هوا تکرار شود.
پ) آزمایش با دود (SMOCK TEST)
(1) آزمایش باید با ماشین تولیدکننده دود صورت گیرد و بازرسی باید با محلول آب و
صابون باشد. فشار آزمایش با دود "38" میلیمتر ستون آب است.
(2) مدت آزمایش 15 دقیقه است و در این مدت نباید، از قطعات یا اتصالها، هیچ نشست
مشاهده شود.
(3) آزمایش با دود برای لوله‌کشی پلاستیکی (‌لوله‌های PVC و پلی‌اتیلن) مجاز نیست.
ت) آزمایش با آب
(1) آزمایش با آب باید با فشار 6 متر ستون آب انجام شود.
(2) در ساختمانهای بلند باید، با استفاده از دریچه‌های بازدید و دسترسی که روی و
لوله عمودی فاضلاب نصب می‌شوند، ساختمان در ارتفاع به چند منطقه(ZONE) تقسیم
می‌شود و آزمایش با آب در هر منطقه به طور جداگانه صورت گیرد. فشار آزمایش با آب
در هر منطقه نباید از 6 متر کمتر باشد.
(3) مسدود کردن نقاطی از لوله عمودی فاضلاب از راه دریچه‌های دسترسی، به منظور
آزمایش با آب، باید به ترتیبی انجام گیرد که مواد اضافی در داخل شبکه‌لوله‌کشی
باقی نماند.
(4) مدت آزمایش دست کم 15 دقیقه است. در این مدت باید همه قطعات و اتصال‌ها
(JOINTS) مورد بازرسی قرار گیرد و نشست آب مشاهده شود.
(5) در صورت مشاهده نشت آب، باید قطعه یا اتصال معیوب ترمیم یا تعویض شود و آزمایش
با آب تکرار شود.
ث) آزمایش نهایی (FINAL TEST)
(1) آزمایش نهایی باید پس از نصب همه لوازم بهداشتی و کامل شدن سیستم لوله‌کشی
فاضلاب انجام گیرد.
(2) در این آزمایش باید انتهای لوله اصلی افقی در پایین‌ترین طبقه، که فاضلاب را
از ساختمان به خارج، یا به نقطه ورودی دستگاه تصفیه فاضلاب در داخل‌ساختمان هدایت
می‌کند، مسدود شود و فشار (‌یا دود) وارد شبکه لوله‌کشی شود. در این آزمایش همه
شبکه لوله‌کشی باید از آب کاملاً خالی باشد ولی همه‌سیفون‌ها با آب پر شود.
اندازه‌گیری با فشارسنج صورت می‌گیرد و فشار آزمایش "38 میلیمتر ستون آب است.
(3) در مدت آزمایش باید سیفونها یک به یک مورد بازرسی قرار گیرد و اطمینان حاصل
شود که ارتفاع آب هوا بند سیفون‌ها (TRAP SEAL)، در هیچ مورد،‌کمتر از 25 میلیمتر
نباشد.
(4) این آزمایش دست کم باید سه بار تکرار شود.
(5) اگر لوله‌ها و فتینگ‌ها، یا قسمتی از آنها، از نوع لوله‌های پلاستیکی (PVC یا
پلی‌اتیلن) باشد به کار بردن دود برای آزمایش نهایی مجاز نیست.
16 - 5 - 6 - 2 نگهداری
‌الف) صاحب ساختمان (‌یا نماینده رسمی او) مسئول است که در مدت بهره‌برداری از
ساختمان همه ضوابط این قسمت از مقررات، "(16 - 5) لوله‌کشی‌فاضلاب)"، به طور کامل
رعایت شود.
ب) از ریختن مواد زاید، که ممکن است سبب گرفتگی لوله یا فتینگ شود، باید پرهیز
شود.
(1) در هر مورد، پس از باز کردن دریچه دسترسی و رفع گرفتگی، باید دریچه دسترسی
دوباره به طور کامل آب‌بند و گازبند شود و، در صورت لزوم، واشر‌لاستیکی این دریچه
عوارض شود.
پ) به هنگام استفاده از مواد پاک‌کننده شیمیایی باید نسبت به اثر خورندگی این مواد
روی مصالح لوله‌ها و فتینگ‌ها، اطمینان حاصل شود.
ت) اگر برای رفع گرفتگی لوله‌ها از فنر استفاده می‌شود باید، فنر یا هر وسیله
دیگری که به داخل لوله‌ها رانده می‌شود، نوعی باشد که هنگام عبور از داخل
لوله‌ها،‌فتینگ‌ها و یا سیفونها، به سطح داخلی لوله‌ها و فتینگ‌ها، و یا به اتصال
(JOINTS) آسیب نرساند.
ث) سیفونهای لوازم بهداشتی باید منظماً باز و تمیز شود و مواد زاید (‌مواد
پاک‌کننده، صابون، مو، چربی و غیره) از سیفون خارج شود. هنگام نصب مجدد‌سیفون باید
درزهای اتصال کاملاً آب‌بند و هوابند باشد.
‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها
1 - 1 کلیات
1 - 1 - 1 "‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها" به عنوان راهنما، برای محاسبات
اندازه‌گذاری لوله‌های فاضلاب بهداشتی داخل ساختمان، پیشنهاد می‌شود‌و نباید آن را
به عنوان جزیی از مقررات، که رعایت حداقل‌های مقرر شده در آن اجباری است، تلقی
کرد.
1 - 1 - 2 روش پیشنهاد شده در "‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها" به هیچ وجه
استفاده از روش‌های مهندسی دیگر را، به شرط تأیید، منتفی نمی‌کند.
1 - 1 - 3 روش پیشنهادی برای اندازه‌گذاری لوله‌ها، در لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی
ساختمان شامل اجزای زیر است:
1 - 1 - 3 - 1 تعیین حداکثر جریان لحظه‌ای فاضلاب
1 - 1 - 3 - 2 تعیین قطر نامی لوله مورد نیاز
1 - 1 - 4 در جدول‌ها، که در "‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها" مورد
استفاده قرار گرفته، برابری واحدها به ترتیب زیر است:
FT = فوت = 304.8 میلی‌متر
IN = اینچ = 25.4 میلی‌متر
‌شیب لوله فاضلاب:
IN/FT (16).(1) = 0.50 درصد
IN/FT (8).(1) = 1 درصد
IN/FT (4).(11) = 2 درصد
IN/FT (2).(1) = 4 درصد
GPM= گالن آمریکایی در دقیقه = 3.785 لیتر در دقیقه
1 - 2 تعیین حداکثر جریان لحظه‌ای فاضلاب
1 - 2 - 1 حداکثر جریان لحظه‌ای هر یک از لوازم بهداشتی با واحد DRAINAGE FIXTURE
UNIT(D.F.U.) مشخص می‌شود. واحد D.F.U. واحدی‌است برای اندازه‌گیری و محاسبات
احتمال ئیدرولیکی جریان فاضلاب در لوازم بهداشتی مختلف. در هر یک از لوازم
بهداشتی، مقدار D.F.U. تابع حجم‌فاضلاب خروجی، طول مدت زمان یک بار خروج فاضلاب از
سیفون، فاصله زمانی متوسط بین دو بار خروج پیاپی فاضلاب، می‌باشد.
1 - 2 - 2 حداکثر جریان لحظه‌ای فاضلاب، از هر یک از لوازم بهداشتی، بر حسب واحد
D.F.U. در جدول شماره (1 - 2 - 2) نشان داده شده است.
‌جدول شماره (1 - 2 - 2)
‌مقدار D.F.U. برای لوازم بهداشتی مختلف
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 562<
1 - 2 - 3 مقدار D.F.U.، برای لوازم بهداشتی که در جدول شماره (1 - 2 - 2) نباشد
ولی قطر نامی سیفون (TRAP) آنها معلوم باشد، در جدول شماره (1 -2 - 3) مشخص شده
است.
‌جدول شماره (1 - 2 - 3)
‌مقدار D.F.U. برای لوازم بهداشتی بر حسب قطر نامی سیفون
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 563<
1 - 2 - 4 در تخلیه فاضلاب به لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان، از لوازم و
سیستم‌هایی که تخلیه آب یا فاضلاب آنها به طور پیوسته، یا تقریباً پیوسته،‌صورت
می‌گیرد، از قبیل پمپ‌ها، تأسیسات گرمایی، با آب‌گرم‌کننده یا بخار، تأسیسات
سرمایی با آب سردکننده و غیره، باید هر 7.5 گالن در دقیقه (28.35 لیتر‌در دقیقه)
برابر یک D.F.U.، در اندازه‌گذاری لوله‌ها، منظور شود.
1 - 3 تعیین قطر نامی لوله مورد نیاز
1 - 3 - 1 با در دست داشتن مقدار D.F.U.، در هر قسمت از لوله عمودی فاضلاب (STACK
DISCHARGE)، و شاخه‌های افقی فاضلاب (BRANCHDISCHARGE)، که فاضلاب یک یا چند عدد
از لوازم بهداشتی طبقات را به لوله اصل افقی پایین‌ترین طبقه منتقل می‌کنند، و با
استفاده از جدول شماره (1 -3 - 1) می‌توان لوله‌های فاضلاب شاخه‌های افقی خط عمودی
را، اندازه‌گذاری کرد.
‌جدول شماره (1 - 3 - 1)
‌اندازه‌گذاری شاخه‌های افقی و لوله‌های عمودی فاضلاب
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 564<
a) اندازه‌گذاری لوله‌های افقی اصلی فاضلاب در پایین‌ترین طبقه (BUILDING DRAINS)
نباید با استفاده از این جدول صورت گیرد.
b) اندازه گذاری لوله‌های عمودی فاضلاب بر اساس جمع مقدار D.F.U.، که از شاخص‌های
افقی طبقات در آن می‌ریزد صورت می‌گیرد. قطر نامی لوله عمودی‌فاضلاب (‌در
پایین‌ترین قسمت) بهتر است در ارتفاع، تا بالاترین طبقه، تغییر نکند، مگر آن که در
طبقات بالا مقدار D.F.U. از نصف آن چه در پایین‌ترین طبقه‌پایه اندازه‌گذاری لوله
عمودی قرار گرفته، کمتر باشد.
1 - 3 - 2 با در دست داشتن مقدار D.F.U.، در هر قسمت از لوله افقی اصلی پایین‌ترین
طبقه (BUILDING DRAIN)، و نیز شاخه‌های افقی پایین‌ترین‌طبقه، که فاضلاب لوله‌های
عمودی را به خارج ساختمان منتقل می‌کند، و با استفاده از جدول شماره (1 - 3 - 2)
می‌توان لوله‌های فاضلاب اصلی افقی‌پایین‌ترین طبقه، و نیز شاخه‌های افقی این طبقه
را، اندازه‌گذاری کرد.
(1 - 3 - 2)
‌اندازه‌گذاری لوله اصلی افقی پایین‌ترین طبقه و شاخه‌های افقی آن
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 565<
a) 1 INCH PER FOOT = میلی‌متر در متر 83.3
1 - 4 نکات دیگری درباره اندازه‌گذاری لوله‌ها
1 - 4 - 1 اندازه‌هایی که در جدول‌های (1 - 2 - 2) و (1 - 2 - 3) داده شده قطر
نامی سیفون لوازم بهداشتی است. این اندازه‌ها الزام "‌نباید با قطر نامی شاخه‌افقی
فاضلاب، که سیفون به آن متصل می‌شود، برابر باشد.
1 - 4 - 2 در لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی داخل ساختمان حداقل قطر نامی لوله و فتینگ
50 میلیمتر (2 اینچ) باید باشد. در صورتی که اندازه قطر نامی سیفون‌هر یک از لوازم
بهداشتی از 50 میلیمتر (2 اینچ) کمتر باشد، بلافاصله پس از سیفون، باید قطر نامی
لوله فاضلاب تبدیل شود و حداقل به 50 میلیمتر (2 اینچ)‌برسد.
1 - 4 - 3 شاخه افقی لوله فاضلاب، که یک توالت ایرانی به آن متصل می‌شود، حداقل
باید قطر نامی 100 میلیمتر (4 اینچ) داشته باشد.
‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی
2 - 1 آن چه در "‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی" می‌آید علائمی است که رعایت آنها
در نقشه‌های لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی داخل ساختمان پیشنهاد‌می‌شود. مطالب و علائم
"‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی" نباید به عنوان قسمتی از مقررات " (16 - 5)
لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان "‌تلقی شود و‌رعایت این علائم مشمول اجبار قانونی
نمی‌شود.
2 - 1 - 1 پیشنهاد علائم ترسیمی در "‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی" به هیچ وجه
استفاده از علایم ترسیمی متداول دیگر، یا مندرج در استانداردها، را، به‌شرط تأیید،
منتفی نمی‌کند.
2 - 2 علائم ترسیمی پیشنهادی در "‌پیوست شماره 2" فقط اختصاص به لوله، فتینگ،
دریچه دسترسی و دیگر اجزای لوله‌کشی دارد، که در "‌لوله‌کشی فاضلاب‌بهداشتی
ساختمان" کاربرد دارد.
2 - 3 علائم ترسیمی پیشنهادی به ترتیب زیر طبقه‌بندی می‌شود:
- لوله‌ها
- فتینگ‌ها
- دریچه‌های دسترسی
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 567<
‌مقررات ملی ساختمانی ایران
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
‌بخش ششم - لوله‌کشی هواکش فاضل آب
------------------------------------------------------------------
‌فهرست:
------------------------------------------------------------------
16 - 6 - 1 کلیات صفحه 1
16 - 6 - 1 - 1 حدود و دامنه کار
16 - 6 - 1 - 2 رعایت استاندارد
16 - 6 - 2 تعاریف صفحه 2
16 - 6 - 2 - 1 کلیات
16 - 6 - 2 - 2 تعاریف
16 - 6 - 3 طراحی لوله‌کشی هواکش فاضلاب صفحه 5
16 - 6 - 3 - 1 کلیات
16 - 6 - 3 - 2 نقشه‌ها
16 - 6 - 3 - 3 لوله عمودی هواکش
16 - 6 - 3 - 4 انتهای لوله عمودی هواکش
16 - 6 - 3 - 5 شیب لوله هواکش و اتصال آن
16 - 6 - 3 - 6 هواکش تر
16 - 6 - 3 - 7 هواکش مشترک
16 - 6 - 3 - 8 هواکش مداری و حلقوی
16 - 6 - 3 - 9 هواکش لوازم بهداشتی
16 - 6 - 3 - 10 لوله مشترک فاضلاب و هواکش
16 - 6 - 3 - 11 هواکش عمودی فاضلاب بدون توالت
16 - 6 - 4 انتخاب مصالح صفحه 15
16 - 6 - 4 - 1 کلیات
16 - 6 - 4 - 2 شرایط کار
16 - 6 - 4 - 3 انتخاب لوله و فتینگ
16 - 6 - 4 - 4 اتصال
16 - 6 - 5 اجرای کار لوله‌کشی صفحه 20
16 - 6 - 5 - 1 کلیات
16 - 6 - 5 - 2 رعایت نکات اجرایی
16 - 6 - 6 آزمایش و نگهداری صفحه 21
پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها
پیوست شماره 2 - علایم ترسیمی
--------------------------------------------------------------------
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
16 - 6 لوله‌کشی هواکش فاضلاب
16 - 6 - 1 کلیات
16 - 6 - 1 - 1 حدود و دامنه کار
(‌الف) طراحی و نصب لوله‌کشی هواکش فاضل آب بهداشتی ساختمان (VENTS AND VENTING)
باید طبق ضوابط این بخش از مقررات (16 - 6‌لوله‌کشی هواکش فاضلاب) انجام گیرد.
(ب) این بخش از مقررات، ضوابط طراحی و نصب لوله‌کشی هواکش آن قسمت از لوله‌کشی
فاضل آب داخل ساختمان را معین می‌کند که در "‌بخش 16 - 5‌لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی
ساختمان" حدود و دامنه آن مشخص شده است.
(1) اگر در ساختمان لوله‌کشی هواکش برای شبکه لوله‌کشی فاضلاب شیمیایی وجود داشته
باشد، این لوله‌کشی هواکش شیمیایی باید، از لوله‌کشی هواکش‌شبکه فاضلاب بهداشتی
ساختمان، کاملاً جدا باشد.
16 - 6 - 1 - 2 رعایت استاندارد
‌الف) در لوله‌کشی هواکش فاضلاب، مشخصات مصالح اجزای لوله‌کشی (‌لوله، فتینگ و
غیره)، و نیز ضوابط نصب اجزای لوله‌کشی باید، در هر مورد، با‌استانداردهای منتشر
شده یکی از مؤسسات زیر مطابقت داشته باشد:
- مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ISIRI
- سازمان جهانی استانداردها ISO
- مؤسسه استانداردهای آلمان DIN
- مؤسسه بریتانیایی استانداردها BSI
- مؤسسه ملی آمریکایی استانداردها ANSI
- استانداردهای صنعتی ژاپن GIS
(1) مصالح ساخت ایران باید با ضوابط مندرج در آخرین چاپ استاندارد منتشر شده از
طرف مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، برای هر یک از اقلام‌مصالح، مطابقت
داشته باشد.
(2) در صورتی که از طرف مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، برای یک یا چند
قلم از مصالح ساخت ایران، جزوه استاندارد رسماً منتشر نشده باشد،‌استفاده از این
مصالح به شرطی مجاز است که با ضوابط ساخت و آزمون یکی از استانداردهای مندرج در
(16 - 6 - 1 - 2) "‌الف" مطابق داشته باشد و مورد‌تأیید قرار گیرد.
(3) در صورتی که مصالح انتخابی طبق استاندار کشور دیگری ساخته شده باشد باید، در
هر مورد، قبل از کاربرد، با ضوابط ساخت و آزمون یکی از استانداردهای‌مندرج در (16
- 6 - 1 - 2) "‌الف" مطابقت داده شود و، پس از تأیید، مورد استفاده قرار گیرد.
16 - 6 - 2 تعاریف
16 - 6 - 2 - 1 کلیات
‌الف) تعاریف این فصل اختصاص به واژه‌های فنی دارد که در "(16 - 6) لوله‌کشی هواکش
فاضلاب" به کار می‌رود.
(ب) واژه‌های فنی رایج، که در این فصل تعریف نشده است، باید به همان معنای معمول و
متداول به کار می‌رود.
(پ) برای تعریف واژه‌های فنی دیگر، که در این فصل تعریف نشده است، می‌توان از
کتابهای فنی، پس از تأیید، استفاده کرد.
(ت) تعاریف "‌توزیع آب آشامیدنی در ساختمان" در (16 - 6 - 2) و تعاریف "‌لوله‌کشی
فاضلاب بهداشتی ساختمان" در (16 - 6 - 2) آمده است.
16 - 6 - 2 - 2 تعاریف
‌الف) فهرست تعاریف به ترتیب حروف الفباء
(1) ادامه لوله عمودی فاضلاب (STACK VENT)
‌ادامه لوله عمودی فاضلاب به سمت بام، پس از آخرین و بالاترین اتصال شاخه افقی
فاضلاب
(2) DRAIN FIXTURE UNIT(D.F.U.)
‌در لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان، D.F.U. واحدی است برای اندازه‌گیری مقدار
جریان فاضلاب لوازم بهداشتی مختلف، در هر یک از لوازم بهداشتی،‌مقدار D.F.U.‌تابع
حجم فاضلاب آن، طول مدت زمان یک بار تخلیه آب آن، و فاصله زمانی بین دو بار ریزش
پیاپی آب در آن است.
(3) دو خم (OFFSET)
‌ترکیبی از دو زانو یا دوخم در مسیر لوله‌کشی فاضلاب، که امتداد لوله عمودی فاضلاب
را از عمودی به افقی و سپس دوباره به حالت عمودی تغییر می‌دهد.‌سرعت جریان فاضلاب
در قسمت افقی از دو قسمت عمودی کمتر است. لوله عمودی فاضلاب، پس از دو خم، تغییر
جا می‌دهد.
(4) (RELIEF VENT)
‌یک هواکش کمکی، که اجازه می‌دهد جریان هوای بیشتری بین لوله‌کشی فاضلاب و
لوله‌کشی هواکش برقرار شود.
(5) شاخه افقی هواکش (BRANCH VENT)
‌یک لوله افقی هواکش، که هواکش یک یا چند عدد از لوازم بهداشتی به آن متصل می‌شود.
این لوله افقی به یکی لوله عمودی هواکش (VENT STACK)، یا به‌ادامه لوله عمودی
فاضلاب (STACK VENT) متصل می‌شود.
(6) لوله‌کشی هواکش (VENTS AND VENTING)
‌لوله‌کشی، که به منظور تأمین جریان هوا از لوله‌کشی فاضلاب (DRAINAGE SYSTEM) یا
به آن، یا به منظور تأمین جریان هوا در داخل این شبکه فاضلاب‌و حفاظت آب هوا بند
سیفون (TRAP SEAL) در برابر فشار معکوس (BACK ERESSURE) یا مکش سیفونی (BACK
SIPHINAGE)، به کار‌می‌رود.
(7) لبه سرریز (FLOOD LEVEL RIM)
‌لبه سرریز هر یک از لوازم بهداشتی (PLUMBIN FIXTURES)، یا هر دریافت‌کننده فاضلاب
(RECEPTACLE)، که سطح آب (‌در لوازم بهداشتی)، یا‌سطح فاضلاب (‌در دریافت‌کننده
فاضلاب) نمی‌تواند از تراز آن بالاتر رود.
(8) مورد تأیید (APPROVED)
‌مورد تأیید مسئول امور ساختمان در شهرداری، یا هر مقام قانونی دیگر.
(9) هواکش جداگانه (INDIVIDUAL VENT)
‌لوله‌ای که هواکش یکی از لوازم بهداشتی است. این لوله در تراز بالاتر از آن
دستگاه به سیستم لوله‌کشی هواکش متصل می‌شود. و تا خارج از ساختمان ادامه‌می‌یابد.
(10) هواکش مداری (CIRCUIT VENT) و هواکش حلقوی (LOOP VENT)
‌هواکش مداری یک شاخه افقی هواکش است، که برای دو عدد یا بیشتر از لوازم بهداشتی
نصب می‌شود، و از خروج سیفون بالاترین لوازم بهداشتی آغاز می‌شود‌و به لوله عمودی
هواکش (VENT STACK) متصل می‌شود. اگر این شاخه افقی هواکش به ادامه لوله عمودی
فاضلاب (STACK VENT) متصل شود در‌این صورت هواکش حلقوی (LOOP VENT) نامیده می‌شود.
(11) هواکش عمودی (VENT STACK)
‌هر لوله عمودی هواکش، که به منظور جریان هوای آزاد در شبکه لوله‌کشی فاضلاب، نصب
شود. فاضلاب نباید به این لوله عمودی هواکش ریخته شود.
(12) هواکش حوضچه فاضلاب (SUMP VENT)
‌لوله هواکش، که از حوضچه یا چاهک فاضلاب، اژکتور فاضلاب، یا لوازم مشابه، جداگانه
به خارج از ساختمان و تا هوای آزاد ادامه یابد.
(13) هواکش مشترک (COMMON VENT)
‌هواکش که برای دو عدد از لوازم بهداشتی، به طور مشترک، به کار رود، که معمولاً
مجاور هم، یا پشت به پشت هم، قرار داند و باید در یک طبقه ساختمان باشند.
(14) هواکش تر (WET VENT)
‌لوله هواکش که برای جریان فاضلاب (‌جز فاضلاب توالت) هم مورد استفاده قرار
می‌گیرد.
(15) YOKE VENT
‌لوله‌ای که از لوله عمودی فاضلاب (DISCHARGE STACK) منشعب شود و به سمت تراز
بالاتر ادامه یابد و به یک لوله عمودی هواکش (VENTSTACK) متصل شود. این هواکش به
منظور کنترل تغییرات فشار در لوله عمودی فاضلاب لازم است.
16 - 6 - 3 طراحی لوله‌کشی هواکش فاضلاب
16 - 6 - 3 - 1 کلیات
‌الف) طراحی لوله‌کشی هواکش فاضلاب بهداشتی ساختمان باید طبق روشهای مهندسی مورد
تأیید انجام شود. روشهای مهندسی، برای اندازه‌گذاری لوله‌ها و‌دیگر اجزای لوله‌کشی
باید مورد تأیید قرار گیرد.
(1) روشهایی برای طراحی و محاسبات لوله‌کشی هواکش فاضلاب بهداشتی ساختمان، به
عنوان راهنما، در "‌پیوست شماره 1" پیشنهاد شده است و می‌توان در‌مورد استفاده
قرار گیرد.
(2) روشهای پیشنهاد شده در "‌پیوست شماره 1" به هیچ وجه استفاده از روشهای مهندسی
دیگر را، به شرط تأیید، منتفی نمی‌کند.
ب) لوله‌کشی هواکش فاضلاب بهداشتی ساختمان، شامل شاخه‌های افقی و لوله‌های عمودی،
باید با رعایت اهداف زیر طراحی شود:
(1) هوا و دیگر گازهای داخل شبکه لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان را به سمت فضای
خارج از ساختمان هدایت کند.
(2) تغییرات فشار در لوله‌کشی فاضلاب، که ممکن است بر اثر فشار معکوس (BACK
PRESSURE) یا مکش سیفونی (BACK SIPHONAGE)، سبب‌شکستن قسمت هوابند سیفونها (TRAP
SEAL) شود، و در نتیجه موجب نفوذ گازهای آلوده به فضاهای داخل ساختمان گردد، محدود
شود. این تغییرات‌فشار، در هر حال، نباید بیش از 38(‌مثبت منفی) میلی‌متر آب باشد
و ارتفاع آب هوابند سیفون (TRAP SEAL) از 25 میلی‌متر کمتر نشود.
(3) سیفون هر یک از لوازم بهداشتی باید شاخه هواکش جداگانه (INDIVIDULA VENT)
داشته باشد، که بعد از سیفون به شاخه افقی فاضلاب متصل شود،‌جز مواردی که در این
قسمت از مقررات ((16 - 6) لوله‌کشی هواکش فاضلاب) معین شده است.
پ) لوله‌کشی هواکش فاضلاب بهداشتی ساختمان، شامل لوله، فتینگ، اتصال (JOINT)، و
دیگر اجزای لوله‌کشی، باید کاملاً آب‌بند و گازبند باشد.
16 - 6 - 3 - 2 نقشه‌ها
‌الف) نقشه‌های اجرایی لوله‌کشی هواکش فاضلاب بهداشتی ساختمان باید، بیش از اقدام
به اجرای کار، برای بررسی و تصویب، به مقام مسئول امور ساختمان،‌ارائه شود.
ب) نقشه‌های اجرایی لوله‌کشی هواکش فاضلاب بهداشتی ساختمان باید، با نقشه‌های
اجرایی لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان مشترک باشد و شامل لوازم‌بهداشتی و دیگر
مصرف‌کننده‌ها، مسیر و شاخه‌های افقی هواکش، لوله‌های عمودی هواکش و دیگر اجزای
لوله‌کشی باشد.
(1) نوع مصالح و روشهای نصب نیز باید در مدارک پیوست نقشه‌ها، مشخص شود.
(2) پلان طبقه (‌یا طبقات) ساختمان باید در نقشه‌ها نشان داده شود.
(3) نقشه‌ها باید شامل دیاگرام لوله‌کشی، طول تقریبی خطوط لوله، نقاط مصرف، نقاط
اتصال لوله هواکش به لوله‌های فاضلاب، شیب لوله‌های هواکش افقی و‌اندازه قطر نامی
لوله‌ها باشد.
(4) فشار کار طراحی و مشخصات مصالح انتخابی باید در نقشه‌ها و مدارک پیوست آن مشخص
شده باشد.
پ - مقیاس نقشه‌ها نباید از 100:1 کوچکتر باشد.
ت - علائم ترسیمی باید طبق یکی از استانداردهای مورد تأیید باشد.
16 - 6 - 3 - 3 لوله عمودی هواکش (VENT STACK) یا ادامه لوله عمودی فاضلاب (STACK
VENT)
‌الف) هر شبکه لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان، که فاضلاب توالت هم داشته باشد،
باید دست کم یک لوله عمودی هواکش اصلی، به صورت (VENTSTACK) یا (STACK VENT) داشته
باشد. این لوله عمودی هواکش اصلی باید در نقطه‌ای به شبکه لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی
ساختمان متصل شود که‌قطر نامی آن کمتر از 80 میلی‌متر (3 اینچ) نباشد.
ب) هر لوله عمودی فاضلاب (DISCHARGE STACK)، که شاخه‌های افقی فاضلاب از پنج طبقه
یا بیشتر به آن متصل می‌شود، باید لوله عمودی هواکش(VENT STACK) داشته باشد.
(1) هر لوله عمودی هواکش (VENT STACK) یا (STACK VENT) باید از قسمت بالا، تا هوای
آزاد روی بام، ادامه یابد.
(2) هر لوله عمودی هواکش (VENT STACK) باید در پایین‌ترین قسمت به لوله عمودی
فاضلاب متصل شود. نقطه اتصال باید پایین‌تر از آخرین و پایین‌ترین‌نقطه اتصال شاخه
افقی فاضلاب باشد. اگر این اتصال به لوله اصلی افقی پایین‌ترین طبقه (BUILDIN
DRAIN) باشد باید فاصله آن از زانوی زیر لوله عمودی‌فاضلاب دست کم ده برابر قطر
لوله اصلی افقی فاضلاب باشد.
پ) هواکش دو خم (OFFSET) لوله عمودی فاضلاب
(1) اگر لوله عمودی فاضلاب دوخم داشته باشد و پنج شاخه افقی فاضلاب یا بیشتر (‌از
پنج طبقه یا بیشتر) به قسمت بالاتر از دو خم به این لوله عمودی متصل‌شود باید قسمت
بالا و قسمت پایین دو خم، از نظر هواکش، مانند دو لوله عمودی فاضلاب جداگانه تلقی
شود و همه مقررات مربوط به هواکش لوله عمودی‌فاضلاب، درباره هر قسمت، رعایت شود.
(2) لوله عمودی هواکش قسمت بالاتر از دوخم باید، از پایین (‌بالاتر از زانوی شروع
دوخم)، به این لوله عمودی فاضلاب متصل شود و زانوی شروع دوخم، که‌لوله عمودی قسمت
بالا را به لوله افقی دوخم متصل می‌کند، مانند زانوی زیر لوله عمودی فاضلاب تلقی
شود.
(3) لوله عمودی فاضلاب پایین‌تر از دوخم باید هواکش داشته باشد که، در پایین‌تر از
زانوی دوخم (‌که لوله افقی فاضلاب دوخم را به لوله عمودی پایین‌تر از‌دوخم متصل
می‌کند)، و بالاتر از اتصال آخرین شاخه افقی فاضلاب به این لوله عمودی، به آن متصل
شود.
(4) اندازه‌گذاری لوله هواکش عمودی قسمت بالاتر از دوخم باید برای کل D.F.U.، که
به این لوله عمودی فاضلاب متصل شده است، صورت گیرد.
(5) اندازه‌گذاری لوله هواکش قسمت پایین‌تر از دوخم باید، به ترتیبی که در مورد
"RELIEF VENT" یا "YOKE VENT"، در این قسمت از مقررات معین‌شده است، انجام گیرد.
ت) در ساختمانهای بلندتر از ده طبقه، برای هر ده طبقه، باید هواکش کمکی (YOKE
VENT) یا (RELIEF VENT) نصب شود. این لوله هواکش باید شیب‌داشته باشد و انتهای
بالایی آن به لوله عمودی هواکش (VENT STACK) و انتهای پایین آن به لوله عمودی
فاضلاب (DISCHARGE STACK)، با زاویه45 درجه، متصل شود.
ث) چند لوله عمودی هواکش (VENT STACK) یا (STACK VENT) ممکن است در بالاترین طبقه،
و قبل از رفتن روی بام، به طور افقی به هم متصل‌شوند (VENT HEADER) و از یک نقطه
به هوای آزاد روی بام ادامه یابند.
(1) اندازه‌گذاری لوله افقی، که این لوله‌های عمودی هواکش را به هم متصل می‌کند،
باید برای کل D.F.U. همه لوله‌های عمودی فاضلاب، که این لوله‌های‌عمودی هواکش برای
آنها نصب شده است، صورت گیرد.
16 - 6 - 3 - 4 انتهای لوله عمودی هواکش روی بام (VENT TERMINAL)
‌الف) انتهای بالای لوله عمودی هواکش روی بام باید دست کم 30 سانتیمتر از کف تمام
شده بام بالاتر رود.
(1) اگر از بام، غیر از حفاظت ساختمان در برابر شرائط اقلیمی، استفاده‌های دیگر
(‌سکونت اقامت یا کار) به عمل آید، باد انتهای لوله هواکش دست کم 2.20 متر‌از کف
تمام شده بام بالاتر رود.
ب) انتهای بالای لوله عمودی هواکش روی بام نباید زیر هیچ دریا پنجره، یا هر نوع
بازشو (OPENING) و دهانه تعویض هوای ساختمان، قرار گیرد.
(1) فاصله افقی انتهای لوله عمودی هواکش روی بام، از هر نوع بازشو، باید دست کم سه
متر باشد.
(2) فاصله عمودی انتهای لوله عمودی هواکش روی بام، از هر بازشو که زیر آن قرار
گرفته باشد، باید دست کم 60 سانتیمتر باشد.
پ) اگر انتهای لوله عمودی هواکش به طور افقی از دیوار ساختمان خارج می‌شود باید،
تا نزدیکترین بازشو ساختمان، دست کم سه متر فاصله افقی داشته باشد.
(1) انتهای این لوله هواکش باید، با سطح زمین محوطه، دست کم سه متر فاصله عمودی
داشته باشد.
(2) انتهای این لوله هواکش نباید زیر هیچ بالکن یا سایه‌بان دیوار خارجی ساختمان
قرار گیرد.
ت) انتهای لوله عمودی هواکش روی بام، یا دیوار خارجی ساختمان، باید با توری مقاوم
در برابر زنگ‌زند، در برابر ورود حشرات، حفاظت شود.
ث) در مناطق سردسیر انتهای لوله عمودی هواکش، روی بام و یا روی دیوار خارجی
ساختمان باید در برابر یخ‌زدن حفاظت شود.
(1) حفاظت در برابر یخ‌زدن ممکن است با افزایش قطر نامی لوله هواکش (‌دست کم تا 80
میلی‌متر) (3 اینچ) قبل از خروج از سقف ساختمان، یا با عایق‌گرمایی، یا با گرم
کردن آن، صورت گیرد.
ج) انتهای لوله عمودی هواکش نباید در داخل شفت‌ها یا دودکش رها شود. از شفت‌ها و
دودکش‌های ساختمان نباید به عنوان هواکش عمودی شبکه لوله‌کشی‌فاضلاب بهداشتی
ساختمان استفاده شود.
16 - 6 - 3 - 5 شیب لوله هواکش و اتصال آن
‌الف) هر نوع لوله هواکش فاضلاب بهداشتی ساختمان، هواکش جداگانه (INDIVIDUAL)،
شاخه افقی هواکش، هواکش مداری (CIRCUIT) یا حلقوی(LOOP)، باید به لوله عمودی هواکش
متصل شود، یا به طور مستقل تا خارج از ساختمان ادامه یابد.
ب) اتصال لوله هواکش خشک (DRY VENT)، به شاخه افقی فاضلاب باید در قسمت بالای آن،
در بالاتر از محور لوله افقی، صورت گیرد.
(1) زاویه اتصال لوله هواکش به لوله افقی فاضلاب نباید کوچکتر از 45 درجه باشد.
پ) لوله هواکش خشک هر یک از لوازم بهداشتی، بلافاصله پس از اتصال، باید به طور
عمودی تا دست کم 15 سانتیمتر بالاتر از تراز لبه سرریز (FLOODLEVEL RIM) آن
دستگاه، که هواکش برای آن نصب شده است، بالا رود. (‌شکل شماره (16 - 6 - 3 - 5)
"پ").
‌شکل شماره (16 - 6 - 3 - 5) "پ"
‌اتصال هواکش به شاخه افقی لوله فاضلاب
>‌شکل: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 578<
(1) اتصال لوله افقی هواکش، از نوع شاخه افقی، هواکش مداری یا حلقوی، هواکش
جداگانه، به لوله عمودی هواکش (VENT STACK) یا (STACKVENT)، باید دست کم 15
سانتیمتر بالاتر از لبه سرریز بالاتری لوازم بهداشتی باشد، که این لوله هواکش افقی
برای آنها نصب می‌شود.
ت) شیب لوله افقی هواکش، از نوع هواکش جداگانه، هواکش مداری یا حلقوی، که به لوله
عمودی هواکش متصل می‌شود، در هر حال باید به سمت نقطه اتصال‌این لوله هواکش با
شاخه افقی فاضلاب باشد.
(1) شیب لوله‌های افقی هواکش دست کم باید دو درصد باشد.
16 - 6 - 3 - 6 (WET YENTING)
‌الف) هر مجموعه از لوازم بهداشتی در دو حمام، که در یک طبقه واقع‌اند، ممکن است
هواکش تر داشته باشند. در این حالت شاخه افقی فاضلاب دستشویی،‌دوش، وان، و غیره،
در عین حال به عنوان هواکش توالت‌ها هم عمل می‌کند. هواکش خشک، بعد از سیفون
بالاترین لوازم بهداشتی، به شاخه افقی هواکش،‌هواکش مداری یا حلقوی، متصل می‌شود.
در این مجموعه از لوازم بهداشتی اتصال فاضلاب توالت، پایین‌ترین اتصال به شاخه
افقی فاضلاب است.
(1) در مجموعه لوازم بهداشتی دو حمام، شاخه افقی فاضلاب، علاوه بر توالت، ممکن است
برای لوازم بهداشتی دیگر، مانند دستشویی، دوش، وان و غیره، که‌بین سیفون آخرین و
بالاترین لوازم بهداشتی و توالت واقع شده باشند، نیز به عنوان هواکش تر عمل کند.
ب) اندازه‌گذاری قطر نامی لوله هواکش‌تر، بر حسب کل مقدار D.F.U. لوازم بهداشتی،
که این لوله هواکش تر برای آنها نصب می‌شود، باید برابر جدول شماره(16 - 6 - 3 -
6) "ب" صورت گیرد.
(16 - 6 - 3 - 6) "ب"
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 579<
16 - 6 - 3 - 7 هواکش مشترک (COMMON VENT)
‌الف) یک هواکش جداگانه (INDIVIDUAL VENT) ممکن است برای دو عدد از لوازم بهداشتی،
که در یک طبقه قرار دارند، به طور مشترک نصب شود.
(1) تا سه عدد دستشویی، که پشت به پشت، یا مجاور هم واقع شده باشند، ممکن است یک
هواکش مشترک داشته باشند.
ب) اگر لوازم بهداشتی که هواکش مشترک دارند، در یک سطح واقع شده باشند، اتصال لوله
هواکش باید در نقطه‌ای باشد که شاخه‌های فاضلاب این لوازم‌بهداشتی به هم می‌رسند و
به شاخه افقی فاضلاب متصل می‌شوند.
پ) اگر دو عدد از لوازم بهداشتی، که هواکش مشترک دارند، در یک سطح واقع نشده باشند
و نسبت به هم اختلاف ارتفاع داشته باشند، شاخه فاضلاب‌دستگاهی که بالاتر قرار
گرفته به عنوان هواکش دستگاهی که پایین‌تر قرار گرفته عمل می‌کند. اندازه‌گذاری
قطر نامی لوله هواکش، در این حالت، باید برابر جدول‌شماره (16 - 6 - 3 - 7) "پ"
باشد.
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 580<
16 - 6 - 3 - 8 هواکش مداری (CIRUIT VENT) و هواکش حلقوی (LOOP VENT)
‌الف) حداکثر تا هشت عدد از لوازم بهداشتی مجاز است که یک هواکش مداری، یا حلقوی،
داشته باشد. شاخه افقی فاضلاب به عنوان هواکش آن لوازم بهداشتی‌عمل می‌کند که
پایین‌تر از نقطه اتصال هواکش به این شاخه افقی فاضلاب قرار دارند. لوله هواکش
مداری یا حلقوی، در نقطه‌ای بعد از سیفون بالاترین لوازم‌بهداشتی، به این شاخه
افقی فاضلاب متصل می‌شود.
(1) چند شاخه افقی فاضلاب، که هر یک هواکش مداری، یا حلقوی، جداگانه دارند، ممکن
است به هم متصل شوند. هر یک از این شاخه‌های افقی فاضلاب، که‌حداکثر هشت عدد لوازم
بهداشتی داشته باشد، به عنوان یک هواکش مداری یا حلقوی مستقل تلقی می‌شود و باید
همه ضوابط این قسمت از مقررات در مورد‌آن رعایت شود.
ب) هواکش مداری، یا حلقوی، هر شاخه افقی فاضلاب، باید در نقطه‌ای بین دو عدد
بالاترین لوازم بهداشتی، بعد از سیفون بالاترین دستگاه، به این شاخه افقی‌فاضلاب
متصل شود.
(1) فاضلاب هیچ یک از لوازم بهداشتی نباید به داخل لوله هواکش مداری، یا حلقوی،
وارد شود.
پ) هواکش مداری، یا حلقوی، باید به سمت نقطه اتصال با شاخه افقی فاضلاب، که این
هواکش برای آن نصب می‌شود، شیب داشته باشد.
(1) حداکثر شیب این لوله هواکش هشت درصد و حداقل شیب آن دو درصد باید باشد.
ت) اندازه‌گذاری قطر نامی لوله هواکش مداری، یا حلقوی، باید برای کل D.F.U. لوازم
بهداشتی، که به این شاخه افقی فاضلاب متصل‌اند، صورت گیرد.
(1) اگر چند شاخه افقی فاضلاب، که هر یک هواکش مداری یا حلقوی جداگانه و مخصوص به
خود را دارد، به هم متصل شوند هواکش مشترک این شاخه‌های‌افقی فاضلاب باید برای کل
D.F.U. لوازم بهداشتی همه این شاخه‌های افقی فاضلاب اندازه‌گذاری شود.
ث) RELIEF VENT
(1) اگر در شاخه افقی فاضلاب، که هواکش مداری، یا حلقوی دارد، تعداد توالت چهار
عدد یا بیشتر باشد، باید برای این شاخه افقی فاضل آب هواکش کمکی(RELIEF VENT) هم
نصب شود. محل اتصال هواکش کمکی به شاخه افقی فاضلاب باید بین پایین‌ترین لوازم
بهداشتی و لوله عمودی فاضلاب قرار گیرد.
ج) اگر تعداد لوازم بهداشتی، که روی یک شاخه افقی فاضلاب قرار دارند، بیش از هشت
عدد باشد، در این صورت تعداد هشت عدد از این لوازم بهداشتی‌نزدیک‌تر به لوله عمودی
فاضلاب ممکن است یک هواکش مداری یا حلقوی داشته باشند. لوازم بهداشتی دیگر، که روی
شاخه افقی فاضلاب در قسمت بالاتر و‌دورتر از لوله عمودی فاضلاب قرار دارند باید
هواکش جداگانه یا مشترک داشته باشند.
16 - 6 - 3 - 9 هواکش لوازم بهداشتی
‌الف) هر یک از سیفون‌های لوازم بهداشتی باید هواکش حفاظت‌کننده، از نوع جداگانه
(INIVIDUAL)، مشترک (COMMON)، هواکش تر (WET VENT)،‌هواکش مداری یا هواکش حلقوی،
داشته باشند.
(1) لوله هواکش هر یک از لوازم بهداشتی، جز مواردی که لوازم بهداشتی سیفون سر خود
باشند، باید بعد از سیفون، با زاویه بزرگتر از 45 درجه، به شاخه افقی‌فاضلاب متصل
شود و سپس به طور عمودی بالا رود و در نقطه‌ای دست کم 15 سانتیمتر بالاتر از تراز
لبه سرریز (FLOOD LEVEL RIM) آن دستگاه به‌شاخه افقی هواکش، یا لوله عمودی هواکش،
متصل شود.
ب) فاصله نقطه اتصال لوله هواکش به شاخه افقی فاضلاب، تا نقطه سرریز سیفون (TRAP
WEIR) لوازم بهداشتی، نباید از ارقام جدول شماره (16 - 6 - 3- 9) "ب" بیشتر باشد.
‌جدول شماره (16 - 6 - 3 - 9) "ب"
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 581<
پ) فاصله نقطه اتصال لوله هواکش به شاخه افقی فاضلاب، تا نقطه سرریز سیفون (TRAP
WETR) لوازم بهداشتی، نباید از دو برابر قطر نامی لوله کمتر باشد.
(1) اتصال لوله هواکش به تاج سیفون (CROWN VENT) مجاز نیست.
16 - 6 - 3 - 10 لوله مشترک فاضلاب و هواکش
‌الف) لوله مشترک فاضلاب و هواکش فقط برای کفشوی، علم تخلیه (STAND PIPE)، سینک و
دستشویی، ممکن است نصب شود. شاخه‌های افقی‌فاضلاب این لوازم بهداشتی به یک لوله
عمودی مشترک فاضلاب و هواکش متصل می‌شود.
(1) حداکثر ارتفاع این لوله عمودی مشترک باید 2.40 متر باشد.
(2) حداکثر شیب لوله افقی مشترک فاضلاب و هواکش باید چهاردرصد باشد.
ب) لوله مشترک فاضلاب و هواکش باید به یک شاخه افقی فاضلاب، که هواکش داشته باشد
متصل شود، یا این که به این لوله مشترک فاضلاب و هواکش یک‌هواکش مستقل متصل شود.
(1) لوله هواکش، که به لوله افقی مشترک فاضلاب و هواکش متصل می‌شود، باید تا تراز
15 سانتیمتر بالاتر از لبه سرریز بالاترین لوازم بهداشتی بالا رود و پس از‌آن به
طور افقی ادامه یابد، یا به لوله عمودی هواکش متصل شود.
(2) این لوله هواکش باید برای کل مقدار D.F.U. لوازم بهداشتی، که این هواکش برای
آنها نصب می‌شود، اندازه‌گذاری شود.
پ) قطر لوله مشترک فاضلاب و هواکش باید برابر ارقام جدول شماره (16 - 6 - 3 - 10)
"پ" باشد
‌جدول شماره (16 - 6 - 3 - 10)"پ"
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 582<
16 - 6 - 3 - 11 هواکش عمودی فاضلاب بدون توالت (WASTE)
‌الف) لوله عمودی فاضلاب لوازم بهداشتی بدون توالت و پیسوار (WASTE STACK)، به
عنوان هواکش این لوازم بهداشتی تلقی می‌شود.
ب) این لوله عمودی فاضلاب (WASTE STACK) باید، بدون هر گونه دو خم، به طور عمودی
بالا رود و شاخه فاضلاب هر یک از لوازم بهداشتی، جداگانه‌به آن متصل شود. فاضلاب
توالت و پیسوار نباید به این لوله عمودی وارد شود.
پ) انتهای بالای این لوله عمودی، به عنوان هواکش (WASTE STACK VENT)، باید تا هوای
خارج روی بام ادامه یابد. قطر این قسمت از لوله، که‌هواکش لوله عمودی محسوب
می‌شود، نباید تا انتهای بالایی آن روی بام، کاهش یابد.
ت) اندازه‌گذاری این لوله عمودی فاضلاب (WASTE STACK) باید برابر ارقام جدول شماره
(16 - 6 - 3 - 11)"ت" باشد و قطر آن در تمام ارتفاع نباید‌تغییر کند.
‌جدول شماره (16 - 6 - 3 - 11)"ت"
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 583<
16 - 6 - 4 انتخاب مصالح
16 - 6 - 4 - 1 کلیات
(‌الف) مصالح لوله‌کشی هواکش فاضلاب بهداشتی ساختمان باید با رعایت ضوابط مندرج در
"(16 - 6 - 4) انتخاب مصالح" انتخاب و کنترل شود.
ب) روی هر قطعه از لوله، فتینگ، اتصال (JOINT)، و دیگر اجزای لوله‌کشی هواکش
فاضلاب باید مارک کارخانه سازنده، کیفیت ساخت یا استاندارد مورد‌تأیید، که آن قطعه
بر طبق آن ساخته شده است، به صورت ریختگی، برجسته و یا مهر پاک‌نشدنی، نقش شده
باشد.
پ) استفاده از مصالح کار کرده، آسیب‌دیده و معیوب، مجاز نیست.
16 - 6 - 4 - 2 شرایط کار
‌الف) لوله‌کشی هواکش فاضلاب باید در برابر فشار 0.6 بار (6 متر ستون آب) از داخل
و خارج به طور دائم، آب‌بند و هوابند باشد.
ب) مصالح لوله‌کشی هواکش فاضلاب باید در باربر دمای فاضلاب داخل لوله تا 65 درجه
سانتیگراد (150 درجه فارنهایت) مقاوم باشد و بتواند در برابر دمای تا95 درجه
سانتیگراد (200 درجه فارنهایت)، در مدت کوتاه واگذار، مقاومت کند.
16 - 6 - 4 - 3 انتخاب لوله و فتینگ
‌الف) لوله و فتینگ چدنی سرکاسه‌دار، که اتصال لوله به فتینگ در آن از نوع "SPIGOT
AND SOCKET" می‌باشد، باید برابر یکی از استانداردهای زیر‌باشد:
ISIRI 1547 ISIRI
DIN DIN
BS BS 416 PART 1
ANSI ANSI/ASTM A 74
ISO ISO
(1) انتخاب فتینگ باید از همان استاندارد باشد که لوله هواکش فاضلاب از آن استفاده
شده است و ساخت همان کارخانه باشد که لوله را تولید کرده است.
(2) سطح داخل فتینگ نباید برآمدگی، لبه یا تغییر سطح مقطع (‌جز تبدیل)، که ممکن
است مانعی در برابر جریان هوا ایجاد کند، داشته باشد.
(3) استفاده از لوله و فتینگ چدنی سرکاسه‌دار از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز
است که، از نظر جنس، ضخامت جدا، اندازه‌ها و نوع اتصال مشابه‌استانداردهای مشخص
شده و مورد تأیید، باشد.
ب) لوله و فتینگ چدنی بدون سرکاسه، که اتصال لوله به لوله یا لوله به فتینگ در آن
با استفاده از واشر لاستیکی و بست فولادی زنگ‌ناپذیر و پیچ و مهره انجام‌می‌گیرد،
باید برابر یکی از استانداردهای زیر باشد:
ISIRI 2367ISIRI
DIN DIN 19522 PART 1, PART 2
BS BS 416 PART 2
ANSI ANSI/ASTM C 564
ISO ISO 6594
(1) انتخاب فتینگ باید از همان استاندارد باشد که لوله هواکش فاضل آب از آن انتخاب
شده است و ساخت همان کارخانه باشد که لوله را تولید کرده است.
(2) سطح داخلی فتینگ نباید برآمدگی، لبه یا تغییر سطح مقطع (‌جز تبدیل)، که ممکن
است مانعی در برابر جریان هوا ایجاد کند، داشته باشد.
(3) استفاده از لوله و فتینگ چدنی بدون سر کاسه از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز
است که، از نظر جنس، ضخامت جدار، اندازه‌ها و نوع اتصال، مشابه‌استانداردهای مشخص
شده، و مورد تأیید، باشد.
ب) لوله و فتینگ، از جنس PVC نوع سخت، باید برابر یکی از استانداردهای زیر باشد:
ISIRI ISIRI
DIN DIN 19531
BS BS 4514
ANSI ANSI/ASTM D 2665
ISO ISO/TR 7074, 3633
(1) انتخاب فتینگ باید از همان استاندارد باشد که لوله هواکش فاضلاب از آن انتخاب
شده است و ساخت همان کارخانه باشد که لوله را تولید کرده است.
(2) سطح داخلی فتینگ نباید برآمدگی، لبه یا تغییر سطح مقطع (‌جز تبدیل)، که ممکن
است مانعی در برابر جریان هوا ایجاد کند، داشته باشد.
(3) استفاده از لوله و فتینگ PVC از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز است که، از
نظر جنس، ضخامت جدار، اندازه‌ها و نوع اتصال، مشابه استانداردهای‌مشخص شده، و مورد
تأیید، باشد.
ت) لوله و فتینگ پلی‌اتیلن، با چکالی بالا (HIGH DENSITY)، باید برابر یکی از
استانداردهای زیر باشد:
ISIRI ISIRI
DIN DIN 19535 PART 1, PART 2
BS BS 4637
ANSI ANSI/ASTM
ISO ISO F 810
(1) استفاده از لوله و فتینگ پلی‌اتیلن، در لوله‌کشی هواکش فاضلاب بهداشتی داخل
ساختمان، حداکثر تا قطر 50 میلی‌متر مجاز است. قطرهای بزرگتر نباید از‌این لوله
استفاده شود.
(2) انتخاب فتینگ باید از همان استاندارد باشد که لوله هواکش فاضلاب از آن انتخاب
شده است و ساخت همان کارخانه باشد که لوله را تولید کرده است.
(3) سطح داخلی فتینگ نباید برآمدگی، لبه یا تغییر سطح مقطع (‌جز تبدل)، که ممکن
است مانعی در برابر جریان هوا ایجاد کند، داشته باشد.
(4) استفاده از لوله و فتینگ پلی‌اتیلن از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز است که
از نظر جنس، ضخامت جدار، اندازه و نوع اتصال، مشابه استانداردهای‌مشخص شده و مورد
تأیید، باشد.
ث) لوله‌های فولادی باید از نوع گالوانیزه، دو سر دنده با بوشن فولادی گالوانیزه،
برابر یکی از استانداردهای زیر باشد:
ISIRI ISIRI 423
DIN DIN 2440,2441
BS BS 1387
ANSI ANSI/ASTM A 53
ISO ISO 65
(1) انتخاب لوله‌های فولادی گالوانیزه از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز است که
از نظر جنس، ضخامت جدار، اندازه و نوع دنده، مشابه استانداردهای‌مشخص شده بالا، و
مورد تأیید، باشد.
ج) فتینگ‌هایی که در لوله‌کشی فولادی گالوانیزه هواکش فاضلاب به کار می‌رود باید
از نوع چدن چکش‌خوار (MALLEABLE CAST IRON) گالوانیزه، یا‌از نوع فولادی دنده‌ای
گالوانیزه، برابر یکی از استانداردهای زیر باشد:
‌فتینگ‌های ساخته شده از چدن چکش‌خوار فتینگ‌های فولادی دنده‌ای
----------------------------------------------------------------------
DIN 2950 DIN 2980
BS 143,1256 BS 1740
ISO 49 ISO 4145
(1) سطح داخلی فتینگ نباید برآمدگی، لبه یا تغییر سطح مقطع (‌جز تبدیل)، که ممکن
است، مانعی در برابر جریان هوا ایجاد کند، داشته باشد.
(2) استفاده از فتینگ‌های اخته شده از چدن چکش‌خوار، یا فتینگ‌های فولادی دنده‌ای،
از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز است که، از نظر جنس، ضخامت‌جدار، مشخصات دنده و
اندازه‌ها، مشابه استانداردهای مشخص شده، و مورد تأیید، باشد.
16 - 6 - 4 - 4 اتصال (JOINT)
‌الف) کلیات
(1) اتصال لوله به لوله، لوله به فتینگ، فتینگ به فتینگ، در لوله‌کشی هواکش فاضلاب
بهداشتی داخل ساختمان، باید طبق ضوابط این قسمت از مقررات "(16- 6 - 4 - 4) اتصال"
انجام گیرد.
(2) انواع اتصال، باید در زیر فشار آزمایش پس از نصب، به ترتیبی که در "(16 - 6 -
6) آزمایش و نگهداری" مقرر شده، آب‌بند (WATER TIGHT) و گازبند(GAS TIGHT) باشند.
(3) پیش از اتصال، دهانه‌های لوله و فتینگ باید از مواد اضافی پاک شود و سطوح داخل
لوله و فتینگ از هر گونه مواد اضافی کاملاً تمیز شود. دهانه‌های انتهای‌لوله یا
فتینگ کاملاً باز باشد و سطح داخل آن برابر سطح مقطع لوله باشد.
(4) هنگام اتصال لوله به لوله یا به فتینگ نباید مواد اضافی، از درز محل اتصال،
وارد لوله شود.
ب) اتصال لوله و فتینگ چدنی سرکاسه‌دار
(1) اتصال باید از نوع کنف و سرب (CAUKED JOINT) باشد.
(2) فاصله بین سرکاسه (SOCKET) و انتهای بدون سر کاسه لوله یا فتینگ (SPIGOT)، که
در داخل آن قرار می‌گیرد، باید کاملاً خشک و تمیز باشد و ابتدا‌کنف در آن کوبیده
شود. کنف درزگیری باید به صورت طناب و شامل 7 تا 10 رشته منظم، تاب داده شده،
باشد.
(3) سرب درزگیری باید دارای کیفیت یکنواخت، تمیز و عاری از مواد خارجی باشد. سرب
مذاب باید روی کنف کوبیده شده ریخته شود، سرب‌ریزی باید به‌طور پیوسته و بدون
انقطاع صورت گیرد. عمق سرب‌ریزی نباید کمتر از 25 میلی‌متر باشد. فاصله سطح بالای
قسمت سرب‌ریزی شده از لبه سرکاسه نباید بیش از3 میلی‌متر باشد.
(4) پس از پایان سرب‌ریزی باید سطح بالای آن کاملاً کوبیده شود تا سرب داغ همه
حفره‌ها و گوشه‌ها را کاملاً پرکند.
(5) تا انجام آزمایش لوله‌کشی هواکشی فاضلاب، هیچگونه مواد رنگی نباید سطح درزبندی
را بپوشاند.
پ) اتصال لوله و فتینگ بدون سرکاسه
(1) سطح خارجی دو سر لوله یا فتینگ، که باید به هم متصل شوند، باید کاملاً صاف
باشد، لبه انتهایی دو سر باید، با قطر خارجی کاملاً مساوی، مقابل یکدیگر‌قرار گیرد.
(2) یک لاستیک آب‌بندی مخصوص، به شکل لوله، مقاوم در برابر اثر فاضلاب و طبق دستور
کارخانه سازنده، باید روی دو سر لوله قرار گیرد.
(3) آب‌بندی و درزبندی لاستیک آب‌بندی، روی قسمت انتهایی هر سر لوله چدنی، باید با
استفاده از بست‌های حلقوی، از تسمه‌های فولادی زنگ ناپذیر، که با‌پیچ و مهره روی
لاستیک آب‌بندی محکم می‌شود، صورت بگیرد.
ت) اتصال لوله و فتینگ PVC
(1) اتصال لوله و فتینگ باید با چسب مخصوص، در حالت سرد، صورت گیرد.
(2) نوع چسب و چگونگی اتصال باید برابر مشخصات کارخانه سازنده باشد.
ث) اتصال لوله و فتینگ پلی‌اتیلن
(1) اتصال لوله و فتینگ پلی‌اتیلن باید در حالت گرم و بدون اضافه کردن مواد خارجی
انجام گیرد.
(2) اتصال باید با ذوب کردن لبه دهانه دو قسمت لوله و فتینگ، آنها را به هم متصل
کند. ابتدا لبه دو دهانه لوله و فتینگ در قاب مخصوص قرار می‌گیرد و گرم‌می‌شود. بر
اثر گرم کردن، سطوح ذوب شده در هم تنیده و یک پارچه می‌شود.
(3) دمای ذوب باید برابر مشخصات کارخانه سازنده باشد.
ج) اتصال لوله و فتینگ فولادی گالوانیزه
(1) اتصال لوله به لوله یا به فتینگ، در لوله‌کشی هواکش فاضلاب، باید از نوع اتصال
دنده‌ای باشد.
(2) اتصال دنده‌ای باید برابر یکی از استانداردهای زیر باشد:
ISIRI 1798 ISIRI
DIN DIN 2998
BS BS 21
ISO ISO 7.1
(3) اتصال دنده‌ای، که دنده‌های آن طبق استانداردهای دیگر باشد، به شرطی مجاز است
که، از نظر اندازه‌های دنده، مشابه یکی از استانداردهای مشخص شده، و‌مورد تأیید،
باشد.
چ) در لوله‌کشی هواکش فاضلاب بهداشتی ساختمان استفاده از اتصال‌های زیر مجاز نیست.
(1) اتصال با سیمان یا بتن
(2) اتصال با خمیرهای قیردار
(3) اتصال با رینگ‌های لاستیکی (O - RING)
(4) استفاده از چسب برای اتصال لوله و فتینگ پلاستیکی از جنس‌های مختلف
16 - 6 - 5 اجرای کار لوله‌کشی
16 - 6 - 5 - 1 کلیات
‌الف) اجرای کار لوله‌کشی هواکش فاضلاب باید طبق ضوابط مندرج در این سمت از مقررات
((16 - 6 - 5) اجرای کار لوله‌کشی) انجام گیرد.
ب) اجرای کار لوله‌کشی باید توسط کارگران آموزش دیده و ماهر صورت گیرد و از طرف
کارشناسان مؤسسات مسئول سرپرستی شود.
پ) لوله‌کشی هواکش فاضلاب باید با توجه به صرفه‌جویی در مصالح و دستمزد، حفاظت در
برابر خرابی و آسیب‌دیدگی، خوردگی، یخ‌بندان و تراک هوا (AIRLOCK) اجرا شود.
16 - 6 - 5 - 2 رعایت نکات اجرایی
‌الف) در جریان نصب لوله و دیگر اجزای لوله‌کشی باید مواظب بود که داخل لوله‌ها و
فتینگ‌ها، از ذرات فلز، ماسه، خاک، مواد آب‌بندی و غیره، کاملاً پاک باشد.
ب) تغییر سطح مقطع داخلی، در اتصالات لوله‌کشی، نباید ناگهانی باشد و باید با
واسطه تبدیل (REDUCER) و به تدریج صورت گیرد.
پ) در لوله‌کشی فولادی گالوانیزه خم کردن لوله مجاز نیست. باید از زانوهای فولادی
گالوانیزه (‌چدن چکش‌خوار یا فولادی دنده‌ای)، با اتصال دنده‌ای، استفاده‌شود.
(‌چدن چکش‌خوار یا فولادی دنده‌ای)
(1) در اتصال دنده‌ای، مواد آب‌بندی، فقط باید روی دنده‌های خارجی (MALE THREAD)
اضافه شود.
ت) اتصال لوله هواکش به شاخه افقی فاضلاب باید با زاویه بزرگتر از 45 درجه باشد.
ث) آب‌بندی و گازبندی
(1) اتصال لوله و فتینگ، در لوله‌کشی هواکش فاضلاب، باید به ترتیبی صورت گیرد که
در برابر فشار آزمایش پس از نصب، کاملاً آب‌بند و گازبند باشد.
ج) مسیر لوله‌ها
(1) مسیر عبور لوله‌ها باید تا حد ممکن مستقیم و ساده باشد و در هر مورد باید
کوتاه‌ترین مسیر انتخاب شود.
(2) لوله‌ها باید کاملاً به موازات سطوح دیوارها و کف و سقف ساختمان نصب شوند.
(3) لوله‌ها روکار باید کاملاً به موازات سطوح دیوارها و کف و سقف نصب شوند و بابت
در محل محکم و ثابت باقی بمانند.
(4) در عبور از دیوار، سقف، کف ساختمان، باید فضای اطراف لوله، در هر دو طرف،
کاملاً با مصالح ساختمانی مناسب پر شود. اگر لوله از فضای تر عبور می‌کند‌دور لوله،
در محل عبور از دیوار یا کف، باید با مواد آب‌بند، محافظت شود.
(5) اطراف انتهای بالایی لوله عمودی هواکش، که از دیوار خارجی یا بام عبور
می‌کنند، باید در برابر نفوذ هوای خارج و رطوبت به داخل ساختمان حفاظت‌شود. اطراف
این لوله باید با ورق مسی یا مصالح دیگر به ترتیبی پوشانده شود که از نفوذ آب
باران و برف از درز بین مصالح ساختمانی و لوله، جلوگیری به عمل‌آید.
(6) در عبور لوله از دیوار، کف و سقف باید مقررات آتش‌سوزی مربوط به این اجزای
ساختمان در مورد فضای دور لوله نیز، رعایت شود و دور لوله با مواد مقاوم‌در برابر
آتش‌سوزی پر شود.
16 - 6 - 6 آزمایش و نگهداری
16 - 6 - 6 - 1 آزمایش لوله‌کشی هواکش فاضلاب باید، در هر مورد، همراه با آزمایش
لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان، و طبق ضوابط " (16 - 5 - 6 -1) آزمایش"، که
مقررات آزمایش لوله‌کشی فاضلاب ساختمان در آن مشخص شده است، انجام گیرد.
16 - 6 - 6 - 2 نگهداری لوله‌کشی هواکش فاضلاب ساختمان باید طبق ضوابط مندرج در "
(16 - 5 - 6 - 2) نگهداری"، که مقررات نگهداری لوله‌کشی‌فاضلاب ساختمان در آن معین
شده است.
‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها
1 - 1 کلیات
1 - 1 - 1 "‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها" به عنوان راهنما، برای محاسبات
اندازه‌گذاری لوله‌های هواکش فاضلاب بهداشتی داخل ساختمان، پیشنهاد‌می‌شود و نباید
آن را به عنوان جزیی از مقررات، که رعایت حداقل‌های مقرر شده در آن اجباری است،
تلقی کرد.
1 - 1 - 2 روش پیشنهاد شده در "‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها" به هیچ وجه
استفاده از روش‌های مهندسی دیگر را، به شرط تأیید، منتفی نمی‌کند.
1 - 1 - 3 روش پیشنهادی برای اندازه‌گذاری لوله‌ها، در لوله‌کشی هواکش فاضلاب
بهداشتی ساختمان شامل اجزای زیر است:
1 - 1 - 3 - 1 تعیین مقدار D.F.U. برای لوازم بهداشتی مختلف
1 - 1 - 3 - 2 تعیین قطر نامی لوله مورد نیاز
1 - 1 - 4 در جدول‌ها، که در "‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها" مورد
استفاده قرار گرفته، برابری واحدها به ترتیب زیر است:
FT = فوت = 304.8 میلی‌متر
IN = اینچ = 25.4 میلی‌متر
‌شیب لوله فاضلاب:
IN/FT (16).(1) = 0.50 درصد
IN/FT (8).(1) = 1 درصد
IN/FT (4).(11) = 2 درصد
IN/FT (2).(1) = 4 درصد
GPM= گالن آمریکایی در دقیقه = 3.785 لیتر در دقیقه
1 - 2 تعیین مقدار D.F.U. جریان لحظه‌ای فاضلاب
1 - 2 - 1 حداکثر جریان لحظه‌ای هر یک از لوازم بهداشتی با واحد DRAINAGE FIXTURE
UNIT(D.F.U.) مشخص می‌شود. واحد D.F.U. واحدی‌است برای اندازه‌گیری و محاسبات
احتمال هیدرولیکی جریان فاضلاب در لوازم بهداشتی مختلف. در هر یک از لوازم
بهداشتی، مقدار D.F.U. تابع حجم‌فاضلاب خروجی، طول مدت زمان یک بار خروج فاضلاب از
سیفون، فاصله زمانی متوسط بین دو بار خروج پیاپی فاضلاب، می‌باشد.
1 - 2 - 2 مقدار D.F.U. برای هر یک از لوازم بهداشتی، در جدول شماره (1 - 2 - 2)
نشان داده شده است.
‌جدول شماره (1 - 2 - 2)
‌مقدار D.F.U. برای لوازم بهداشتی مختلف
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 592<
1 - 2 - 3 مقدار D.F.U.، برای لوازم بهداشتی که در جدول شماره (1 - 2 - 2) نباشد
ولی قطر نامی سیفون (TRAP) آنها معلوم باشد، در جدول شماره (1 -2 - 3) مشخص شده
است.
‌جدول شماره (1 - 2 - 3)
‌مقدار D.F.U. برای لوازم بهداشتی بر حسب قطر نامی سیفون
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 592<
1 - 2 - 4 در تخلیه فاضلاب به لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان، از لوازم و
سیستم‌هایی که تخلیه آب یا فاضلاب آنها به طور پیوسته، یا تقریباً پیوسته،‌صورت
می‌گیرد، از قبیل پمپ‌ها، تأسیسات گرمایی، با آب‌گرم‌کننده یا بخار، تأسیسات
سرمایی با آب سردکننده و غیره، باید هر 7.5 گالن در دقیقه (28.35 لیتر‌در دقیقه)
برابر یک D.F.U.، در اندازه‌گذاری لوله‌ها، منظور شود.
1 - 3 تعیین قطر نامی لوله مورد نیاز
1 - 3 - 1 با در دست داشتن مقدار D.F.U.، در هر قسمت از لوازم بهداشتی که لوله
هواکش عمودی، از نوع "VENT STACK" یا "STACK VENT"،‌برای آنها نصب می‌شود، با
استفاده از جدول شماره (1 - 3 - 1) می‌توان لوله‌های عمودی هواکش را اندازه‌گذاری
کرد.
‌جدول شماره (1 - 3 - 1)
‌اندازه‌گذاری لوله‌های عمودی هواکش فاضلاب
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 593<
b) اندازه‌گذاری لوله هواکش عمودی باید از انتهای بالایی آن، در هوای آزاد روی
بام، اندازه گیر شود.
1 - 3 - 2 اندازه‌گذاری لوله‌های افقی هواکش فاضلاب بر اساس قطر شاخه افقی فاضلاب،
شیب این لوله، و طول هواکش، صورت می‌گیرد. جدول شماره (1 -3 - 2) قطر لوله افقی
هواکش، از نوع هواکشی جداگانه (INDVIDUAL)،(BRANCH)،(CIRCUIT)،(LOOP)، را به دست
می‌دهد.
‌جدول شماره (1 - 3 - 2)
‌اندازه‌گذاری لوله‌های افقی هواکش فاضلاب آب
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 594<
b) طول لوله هواکش افقی از دورترین نقطه اتصال به شاخه افقی فاضلاب شروع می‌شود تا
اتصال به لوله عمومی هواکش اندازه‌گیری می‌شود.
NO LIMIT = NL به این معنی است که برای طول لوله هیچ محدودیتی نیست،
1 - 4 نکات دیگری درباره اندازه‌گذاری لوله‌ها
1 - 4 - 1 در تعیین مقدار D.F.U. برای اندازه‌گذاری لوله‌های عمودی هواکش فاضلاب،
با استفاده از جدول شماره (1 - 3 - 1) باید جمع کل D.F.U. لوازم‌بهداشتی، که این
لوله عمودی هواکش برای آنها نصب می‌شود، در محاسبات وارد شود.
1 - 4 - 2 قطر نامی لوله هواکش فاضلاب بهداشتی داخل ساختمان، در هیچ مورد، نباید
32 میلی‌متر ((4).(1)1 اینچ) کمتر باشد.
‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی
2 - 1 آن چه در "‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی" می‌آید علائمی است که رعایت آنها
در نقشه‌های لوله‌کشی هواکش فاضلاب بهداشتی داخل ساختمان‌پیشنهاد می‌شود. مطالب و
علائم "‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی" نباید به عنوان قسمتی از مقررات " (16 - 6)
لوله‌کشی هواکش فاضلاب "‌تلقی شود و‌رعایت این علائم مشمول اجبار قانونی نمی‌شود.
2 - 1 - 1 پیشنهاد علائم ترسیمی در "‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی" به هیچ وجه
استفاده از علایم ترسیمی متداول دیگر، یا مندرج در استانداردها، را، به‌شرط تأیید،
منتفی نمی‌کند.
2 - 2 علائم ترسیمی پیشنهادی در "‌پیوست شماره 2" فقط اختصاص به لوله، فتینگ،
انتهای لوله عمودی هواکش روی بام (VENT TERMINAL) دارد.
2 - 3 علائم ترسیمی پیشنهادی به ترتیب زیر طبقه‌بندی می‌شود:
- لوله‌ها
- فتینگ‌ها
- انتهای لوله عمودی هواکش خارج از ساختمان
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 596<
‌مقررات ملی ساختمانی ایران
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
‌بخش هفتم - لوازم بهداشتی
------------------------------------------------------------------
‌فهرست:
------------------------------------------------------------------
16 - 7 - 1 کلیات صفحه 1
16 - 7 - 1 - 1 حدود و دامنه کار
16 - 7 - 1 - 2 رعایت استاندارد
16 - 7 - 2 تعاریف صفحه 2
16 - 7 - 2 - 1 کلیات
16 - 7 - 2 - 2 تعاریف
16 - 7 - 3 تعداد لوازم بهداشتی صفحه 4
16 - 7 - 3 - 1 کلیات
16 - 7 - 3 - 2 تعداد لوازم بهداشتی مورد نیاز
16 - 7 - 4 انتخاب لوازم بهداشتی صفحه 6
16 - 7 - 4 - 1 کلیات
16 - 7 - 4 - 2 انتخاب لوازم بهداشتی
16 - 7 - 5 نصب صفحه 8
16 - 7 - 5 - 1 کلیات
16 - 7 - 5 - 2 دسترسی
16 - 7 - 5 - 3 سرریز
16 - 7 - 6 انواع صفحه 10
16 - 7 - 6 - 1 دستشویی
16 - 7 - 6 - 2 توالت
16 - 7 - 6 - 3 پیسوار
16 - 7 - 6 - 4 دوش
16 - 7 - 6 - 5 وان
16 - 7 - 6 - 6 آب‌خوری
16 - 7 - 6 - 7 سینک
16 - 7 - 6 - 8 کفشوی
16 - 7 - 6 - 9 ماشین رختشویی خودکار
16 - 7 - 6 - 10 ماشین ظرفشویی خودکار
16 - 7 - 6 - 11 شستشوی توالت و پیسوار
---------------------------------------------------------------------
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
16 - 7 لوازم بهداشتی
16 - 7 - 1 کلیات
16 - 7 - 1 - 1 حدود و دامنه کار
‌الف) انتخاب نوع، تعداد مورد نیاز و نصب لوازم بهداشتی در ساختمان، باید طبق
ضوابط این بخش از مقررات (16 - 7 لوازم بهداشتی) انجام گیرد.
(1) ضوابط انتخاب، تعداد و نصب لوازم بهداشتی ویژه، که در ساختمانهای بهداشتی و
درمانی مورد نیاز است، خارج از حدود این بخش از مقررات (16 - 7‌لوازم بهداشتی)
می‌باشد.
(2) ضوابط انتخاب، تعداد و نصب لوازم بهداشتی، مخصوص معلول و صندلی چرخ‌دار، خارج
از حدود این بخش از مقررات (16 - 7 لوازم بهداشتی)‌می‌باشد.
16 - 7 - 1 - 2 رعایت استاندارد
‌الف) نوع مصالح و مشخصات ساخت و نصب لوازم بهداشتی باید، در هر مورد، با
استانداردهای منتشر شده یکی از مؤسسات زیر مطابق داشته باشد:
- مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ISIRI
- سازمان جهانی استانداردها ISO
- مؤسسه استانداردهای آلمان DIN
- مؤسسه بریتانیایی استانداردها BSI
- مؤسسه ملی آمریکایی استانداردها ANSI
- استانداردهای صنعتی ژاپن GIS
(1) لوازم بهداشتی ساخت ایران باید با ضوابط مندرج در آخرین چاپ استاندارد منتشر
شده از طرف مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، برای هر یک از‌اقلام، مطابق
داشته باشد.
(2) در صورتی که از طرف مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، برای یک یا چند
قلم از لوازم بهداشتی ساخت ایران، جزوه استاندارد رسماً منتشر نشده‌باشد، استفاده
از این لوازم بهداشتی به شرطی مجاز است که با ضوابط ساخت یکی از استانداردهای
مندرج در (16 - 7 - 1 - 2) "‌الف" مطابقت داشته باشد و‌مورد تأیید قرار گیرد.
(3) در صورتی که لوازم بهداشتی انتخابی طبق استاندارد کشور دیگری ساخته شده باشد
باید، در هر مورد، قبل از کاربرد، با ضوابط ساخت یکی از‌استانداردهای مندرج در (16
- 7 - 1 - 2) "‌الف" مطابق داده شود و، پس از تأیید، مورد استفاده قرار گیرد.
16 - 7 - 2 تعاریف
16 - 7 - 2 - 1 کلیات
‌الف) تعاریف این فصل اختصاص به واژه‌های فنی دارد که در "(16 - 7) لوازم بهداشتی"
به کار می‌رود.
ب) واژه‌های فنی رایج، که در این فصل تعریف نشده است، باید به همان معنای معمول و
متداول به کار رود.
پ) تعاریف واژه‌های "‌لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی" در (16 - 4 - 2) و تعاریف
"‌لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی" در (16 - 5 - 2) آمده است.
16 - 7 - 2 - 2 تعاریف
‌الف) فهرست تعاریف به ترتیب حروف الفبا
(1) در دسترس (READILY ACCESSIBLE)
‌لوازم بهداشتی، دستگاه‌های مصرف‌کننده آب و اجزای لوله‌کشی وقتی "‌در دسترس"‌اند
که دسترسی مستقیم باشد و نیازی به باز کردن، برداشتن یا جابجا کردن‌هیچ مانعی
نباشد.
(2) شیر خروجی آب (FAUCET)
‌شیر انتهای لوله آب، که بازکردن آن موجب خروج آب از لوله می‌شود، و در صورت بستن
آن آب در لوله باقی می‌ماند.
(3) لوازم بهداشتی (PLUMBING FIXTURES)
‌لوازمی که در ساختمان به طور دائمی یا موقت نصب می‌شوند و آب را از "‌لوله‌کشی
توزیع آب آشامیدنی ساختمان" دریافت می‌کنند و فاضلاب خروجی آنها،‌مستقیم یا غیر
مستقیم به "‌لوله‌کشی فاضلاب آب بهداشتی ساختمان" می‌ریزد. ظروف، مخازن و
دستگاه‌هایی، که در تأسیسات گرمایی، تعویض هوا و تهویه‌مطبوع، یا در تولید
(PRECESSING)، ساختمانهای تجاری و صنعتی نصب می‌شوند، لوازم بهداشتی محسوب
نمی‌شوند.
(4) لوازم بهداشت عمومی (PUBLIC USE)
‌لوازم بهداشتی در توالت‌های عمومی مدارس، ورزشگاه‌ها، هتل‌ها، ایستگاه‌ها
راه‌آهن، ساختمان‌های عمومی، گردشگاه‌های عمومی و در جاهای مشابه، که‌تعدادی لوازم
بهداشتی طوری نصب شده‌اند، که استفاده از آنها آزاد عمومی است، لوازم بهداشتی
عمومی محسوب می‌شوند.
(5) لوازم بهداشتی غیر عمومی (‌خصوصی) (NON - PUBLIC)
‌لوازم بهداشتی در خانه‌ها (RESIDENGES)، آپارتمانها، حمام و توالت اتاق خصوصی هتل
و متل، و در جاهای مشابه، که لوازم بهداشتی به منظور استفاده‌یک شخص یا یک خانواده
نصب می‌شوند، لوازم بهداشتی غیر عمومی (‌خصوصی) محسوب می‌شوند.
(6) فلاش تانک (FLUSH TANK)
‌وسیله‌ای است شامل یک مخزن و شیر فلوتوری (‌شناور) ورود آب، که هر بار با متراکم
کردن هوا مقدار پیش‌بینی شده آب، به منظور شستشو، وارد لوازم‌بهداشتی می‌کند.
(7) فلاش والو (FLUSH VALVE)
‌شیری است که هر بار مقدار پیش‌بینی شده آب، به منظور شستشو، وارد لوازم بهداشتی
می‌کند و با فشار آب، یا مکانیسم دیگری، به طور خودکار، بسته می‌شود.
(8) قابل دسترسی (ACCESSIBLE)
‌لوازم بهداشتی، دستگاه‌های مصرف‌کننده آب و اجزای لوله کشی وقتی "‌قابل
دسترسی"‌اند که برای دسترسی باز کردن یک دریچه یا برداشتن مانعی لازم باشد.
(9) مورد تأیید (APPROVED)
‌مورد تأیید مسئول امور ساختمان در شهرداری، یا هر مقام قانونی دیگر.
16 - 7 - 3 تعداد لوازم بهداشتی
16 - 7 - 3 - 1 کلیات
‌الف) تعداد لوازم بهداشتی مورد نیاز، بر حسب نوع کاربرد ساختمان، و تعداد
استفاده‌کنندگان، باید با رعایت ضوابط مندرج در این قسمت از مقررات، تعیین‌شود.
ب) برای هر جنس (‌مرد یا زن) باید لوازم بهداشتی، به تعداد لازم، به طور جداگانه
پیش‌بینی شود، جز موارد زیر:
(1) لوازم بهداشتی خانگی
(2) ساختمانهایی که تعداد جمعیت آن 10 نفر یا کمتر باشد.
(3) ساختمانها یا فروشگاه‌هایی که مواد خوراکی یا آشامیدنی، برای مصرف در همان
محل، می‌فروشند و تعداد کل مشتریان هم زمان آنها کمتر از 10 نفر باشد.
پ) تعداد توالت، دستشویی، دوش، وان باید، به نسبت جمعیت مرد یا زن، به طور مساوی،
برای آن پیش‌بینی شود. اگر تعداد مرد و زن مساوی است باید تعداد‌هر یک از لوازم
بهداشتی نیز مساوی باشد.
ت) در محل‌های کار، گروه بهداشتی (‌توالت، دستشویی و غیره) باید به فضای کار
نزدیکتر و در دسترس باشد.
(1) فاصله افقی، که از محل کار تا گروه بهداشتی باید طی شود، نباید بیش از 150 متر
باشد.
‌فاصله‌ایی که در ارتفاع، برای دسترسی به گروه بهداشتی باید طی شود، نباید بیش از
یک طبقه باشد.
(2) در محل‌های کار باید برای مراجعان و برای کارکنان لوازم بهداشتی جداگانه
پیش‌بینی شود.
(ث) در فضاهای عمومی، مانند رستوران، باشگاه، مراکز عمومی و تجاری باید برای
مراجعان و برای کارکنان لوازم بهداشتی جداگانه در نظر گرفته شود.
(1) در فروشگاه‌ها، مراکز عمومی، که در آنها مواد خوراکی و آشامیدنی برای مصرف در
همان محل فروخته نمی‌شود، اگر تعداد مراجعان کمتر از 150 نفر باشد،‌لازم نیست برای
آنها لوازم بهداشتی جداگانه پیش‌بینی شود.
16 - 7 - 3 - 2 تعداد لوازم بهداشتی مورد نیاز
‌الف) تعداد لوازم بهداشتی، بر حسب تعداد استفاده‌کنندگان، در ساختمانهای با
کاربردهای مختلف، دست کم باید برابر ارقام جدول شماره (16 - 7 - 3 - 2)"‌الف"
باشد.
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 603<
16 - 7 - 4 انتخاب لوازم بهداشتی
16 - 7 - 4 - 1 کلیات
‌الف) ساخت لوازم بهداشتی باید از مصالح چکال (DENSE)، بادوام و در برابر آب نفوذ
ناپذیر، باشد.
(1) سطوح داخلی و خارجی لوازم بهداشتی باید صاف و بودن منفذ باشد و پس از نصب،
قسمت‌هایی از این سطوح، بی‌جهت، پنهان یا توکار قرار نگیرد.
ب) روی هر یک از لوازم بهداشتی، شیرهای و دیگر قطعات مربوط به آنها باید مارک
کارخانه سازنده، کیفیت ساخت یا استاندارد مورد تأیید، که ساخت بر طبق‌آن صورت
گرفته است، به صورت ریختگی، برجسته و یا مهر پاک نشدنی، نقش شده باشد.
پ) استفاده از لوازم بهداشتی کار کرده و دست دوم، آسیب‌دیده و معیوب، مجاز نیست.
16 - 7 - 4 - 2 انتخاب لوازم بهداشتی
‌الف) لوازم بهداشتی، شیرها و دیگر قطعات مربوط به آنها باید، از نظر جنس، ساخت،
اندازه‌ها، و آزمون برابر یکی از استانداردهای جدول شماره (16 - 7 - 4- 2)"‌الف"
باشد.
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 605<
16 - 7 - 5 نصب
16 - 7 - 5 - 1 کلیات
‌الف) لوازم بهداشتی که لوله فاضلاب از کف به آنها متصل می‌شود باید با پیچ و مهره
و فلنج، از نوع مقاوم در برابر خوردگی، به کف محکم شوند.
ب) اتصال لوله خروجی فاضلاب لوازم بهداشتی، که به لوله فاضلاب خروجی از کف یا
دیوار متصل می‌شود، باید کاملاً آب‌بند و هوابند باشد.
پ) اتصال لوله ورودی آب به لوازم بهداشتی باید به نحوی باشد که برگشت جریان (FLOW
BACK) اتفاق نیفتد.
ت) توالت، پیسوار و دیگر لوازم بهداشتی، که به دیوار نصب می‌شوند، باید طوری به
اجزای ساختمان متصل و محکم شوند که وزن این لوازم بهداشتی به‌لوله‌ها، و اتصال‌ها
وارد نشود.
16 - 7 - 5 - 2 دسترسی
‌الف) لوازم بهداشتی باید به نحوی نصب شوند که تمیز کردن سطوح آن، و نیز تمیز کردن
سطوح کف و دیوار اطراف آن، به آسانی ممکن باشد.
(1) به منظور سهولت تمیز کردن ترجیج دارد لوله‌های هر یک از لوازم بهداشتی، از
سطوح دیوار نزدیک آن، به شبکه لوله‌کشی ساختمان متصل شود.
ب) لوازم بهداشتی باید تراز و به موازات سطوح دیوارهای مجاور نصب شوند.
(1) توالت فرهنگی و بیده باید طوری نصب شوند که فاصله محور طولی آنها از سطح دیوار
مجاور یا هر مانع دیگر، کمتر از 38 سانتیمتر، و از محور لوازم‌بهداشتی دیگر کمتر
از 76 سانتیمتر نباشد. جلو توالت فرهنگی یا بیننده باید دست کم 46 سانتمیتر تا
دیوار، یا در مقابل آن جای خالی پیش‌بینی شود. کابین‌توالت فرهنگی نباید کمتر از
76 سانتیمتر پهنا و 152 سانتیمتر درازا داشته باشد.
(2) توالت ایرانی باید طوری نصب شود که فاصله محور طولی آن از سطح دیوار مجاور، یا
هر مانع دیگر، کمتر از 38 سانتیمتر، و از محور لوازم بهداشتی دیگر‌کمتر از 76
سانتیمتر نباشد. جلو توالت ایرانی باید دست کم 46 سانتیمتر تا دیوار، یا در مقابل
آن جای خالی پیش‌بینی شود. کابین توالت ایرانی نباید کمتر از 76‌سانتیمتر پهنا، و
152 سانتیمتر درازا داشته باشد.
(3) پیسوار باید طوری نصب شود که فاصله محور آن از دیوار مجاور، یا هر مانع دیگر،
کمتر از 38 سانتیمتر، و از محور لوازم بهداشتی دیگر کمتر از 76‌سانتیمتر، نباشد.
پ) دسترسی به اتصالات نوکار
(1) اگر اتصال لوله‌های لوازم بهداشتی از نوع فشاری (SLIP JOINT)، با واسطه لاستیک
یا مواد آب‌بند دیگر، باشد باید به منظور دسترسی به این نوع اتصال،‌به دیوار جلو
آن یک صفحه باز شدنی نصب شود، یا فضای سرویس در اطراف آن پیش‌بینی شود، یا روشهای
دیگری که این دسترسی را آسان کند اتخاذ شود.
(2) اگر نتوان امکان دسترسی را فراهم آورد، اتصال از نوع فشاری مجاز نیست و اتصال
باید از نوع صلب (RIGID)، مانند اتصال لحیمی و جوشی، دنده‌ای و‌غیره باشد.
16 - 7 - 5 - 3 سرریز
‌الف) لوازم بهداشتی، که ممکن است دهانه تخلیه فاضلاب آنها با درپوش موقتی
(STOPPER)، مسدود شود، باید سرریز داشته باشند.
(1) سرریز باید طوری باشد که، در زمان بسته بودن درپوش، سطح آب هرگز نتواند از
تراز سرریز بالاتر رود، به هنگام باز شدن درپوش و تخلیه آب، هیچ آبی در‌مجرای
سرریز باقی نماند.
ب) لوله تخلیه آب سرریز باید به لوله فاضل آب خروجی از لوازم بهداشتی، قبل از
سیفون، متصل شود.
(1) سرریز آب فلاش‌تانک توالت یا پیسوار باید به داخل همان لوازم بهداشتی بریزد،
که این فلاش‌تانک برای تمیز کردن آنها نصب شده است.
16 - 7 - 6 انواع
16 - 7 - 6 - 1 دستشویی
‌الف) رو دهانه تخلیه آب دستشویی باید شبکه (STRAINER)، قابل برداشتن و مقاوم در
برابر خوردگی، قرار گیرد.
ب) دستشویی باید با امکان قرار دادن درپوش موقتی (STOPPER)، روی دهانه تخلیه آب، و
سرریز، انتخاب شود.
پ) قطر دهانه تخلیه آب دستشویی باید دست کم 32 میلی‌متر ((4).(1)1 اینچ) باشد.
ت) اگر دستشویی به صورت لگن‌های سرتاسری باشد باید هر 50 سانتیمتر طول آن به عنوان
یک دستشویی مستقل تلقی شود و همه ضوابط مندرج در این‌مقررات در مورد آن رعایت
گردد.
16 - 7 - 6 - 2 توالت
‌الف) توالت فرنگی
(1) توالت فرنگی، که در فضاهای عمومی نصب می‌شود، باید از نوع بزرگ (ELONGATED)
باشد و نشیمن‌گاه و در لولایی قابل برداشتن داشته باشد.
(2) توالت فرنگی باید از نوعی باشد که همواره مقداری آب در لگن آن باقی می‌ماند
(WATER CONSERVATION TYPE)
(3) نشیمن‌گاه و در لولایی توالت فرنگی، از نظر اندازه، باید متناسب با لگن، و از
نظر جنس مقاوم در برابر رطوبت، باشد.
(4) لوله خروجی فاضلاب توالت باید با یک زانوی 80X100 میلی‌متر (3X4 اینچ)، و یا
با یک فلنج 80X100 میلی‌متر (3X4 اینچ)، به لوله فاضلاب ساختمان‌متصل شود.
ب) توالت ایرانی
(1) توالت ایرانی باید از نوع تخت یا کشکولی، از جنس مقاوم در برابر نفوذ آب و
رطوبت باشد.
(2) سطوح خارجی توالت ایرانی باید صاف و صیقلی و بودن زوایا و گوشه‌های زائد، که
شستشو و تمیز کردن آن را مشکل کند، باشد.
(3) ساخت لگن توالت ایرانی باید طوری باشد که، به هنگام شستشو، آب از آن به کف
کابین جریان نیابد، و پس از تخلیه آب، در هیچ یک از نقاط سطح آن آب‌باقی نماند و
کاملاً تخلیه شود.
(4) قطر نامی لوله فاضلاب خروجی از توالت ایرانی باید دست کم 100 میلی‌متر (4
اینچ) باشد.
(5) اتصال لوله تخلیه فاضلاب توالت ایرانی به لوله فاضلاب ساختمان، از طریق کف
کابین، باید کاملاً آب بند و گاز بند باشد.
(6) به هنگام شستشوی لگن توالت ایرانی نباید از درزهای اطراف لگن آب به داخل اجزای
ساختمانی کف کابین نفوذ کند.
16 - 7 - 6 - 3 پیسوار (URINAL)
‌الف) مقدار آب، که در هر ریزش (FLUSHING) برای شستشوی پیسوار به داخل آن می‌ریزد،
نباید کمتر از 5.7 لیتر (1.5 گالن) باشد.
ب) پیسوارهایی که در فضاهای عمومی نصب می‌شوند باید سیفون آشکار و قابل دسترسی
داشته باشند تا بازدید و تمیز کردن آنها آسان باشد.
پ) کف و دیوار اطراف پیسوار باید دست کم تا 30 سانتیمتر از جلو و دو طرف و به
ارتفاع 120 سانتیمتر از کف، با مواد آب‌بند و مقاوم در برابر نفوذ رطوبت‌ساخته شده
باشد و سطح آن کاملاً صاف و صیقلی باشد تا تمیز کردن آن آسان شود.
ت) قطر نامی لوله فاضلاب خروجی از هر پیسوار باید دست کم 50 میلی‌متر (2 اینچ)
باشد.
16 - 7 - 6 - 4 دوش
‌الف) لوله عمودی دوش باید به دیوار پشت دوش با بست ثابت و محکوم شود.
ب) کابین دوش
(1) سطح کابین دوش باید دست کمر 0.6 متر مربع باشد.
(2) کابین دوش ممکن است مربع، مثلث، دایره‌ای، بیضی یا اشکال دیگر باشد. در حالت
مربع یک ضلع، در حالت مثلث ارتفاع، و در حالت دایره یا بیضی قطر‌آن نباید کمتر از
75 سانتیمتر باشد. فضایی که شیر دوش، جا صابونی، دستگیره و دیگر لوازم اشتغال
می‌کنند باید خارج از اندازه‌های داده شده برای کابین باشد.
(3) دیواره‌ها اطراف کابین باید دست کم تا ارتفاع 1.80 متر با مواد آب‌بند و مقاوم
در باربر نفوذ رطوبت ساخته شده باشد و سطوح آن کاملاً صاف و صیقلی و‌قابل تمیز کردن
باشد.
(4) پنجره‌ها و درهای شیشه‌ای کابین دوش باید طبق استانداردهای ایمنی باشد.
پ) کف کابین دوش یا زیردوشی
(1) کف کابین دوش یا زیردوشی باید، به حالت راز، روی زیرسازی نرم و صاف کار گذاشته
شود.
(2) کف کابین دوش یا زیردوش باید کاملاً بدون درز، آب‌بند و مقاوم در برابر نفوذ
رطوبت باشد.
(3) لبه‌های زیردوشی باید در همه طرف دست کم 50 میلی‌متر، نسبت به کف آن، بالاتر
باشد.
(4) اتصال لوله فاضلاب تخلیه زیر دوشی یا کفشوی کف کابین، به لوله فاضلاب ساختمان
باید کاملاً آب‌بند و گازبند باشد. از درزهای اطراف کفش‌شوی یا‌زیردوشی نباید آب و
رطوبت به داخل اجزای ساختمان نفوذ پیدا کند.
(5) قطر نامی لوله تخلیه کف‌شوی کف کابین یا زیر دوشی نباید از 50 میلی‌متر (2
اینچ) کمتر باشد. روی دهانه تخلیه باید شبکه مقاوم در برابر خوردگی نصب‌شود که
سوراخهای آن از 6 میلی‌متر بزرگتر نباشد.
(6) اگر در یک فضای ساختمان چند کابین دوش فقط با یک دهانه تخلیه پیش‌بینی شده
باشد شیب‌بندی کف باید طوری باشد که فاضلاب یک کابین دوش از‌داخل کابین دیگر عبور
نکند
16 - 7 - 6 - 5 وان
‌الف) اگر وان توکار نصب می‌شود باید درزهای اطراف آن کاملاً آب‌بند و مقاوم در
برابر نفوذ رطوبت باشد.
ب) قطر نامی لوله خروجی فاضلاب وام باید دست کم 40 میلی‌متر ((2).(1)1 اینچ) باشد.
روی دهانه خروجی فاضلاب وام باید امکان قرار دادن در پوش‌موقتی (STPOPPER)
پیش‌بینی شود و وان سرریز داشته باشد.
(پ) اتصال لوله فاضلاب خروجی وان به لوله فاضلاب ساختمان، و نیز سیفون وان، باید
قابل بازدید و دسترسی و تمیز کردن باشد.
(ت) پنجره و درهای شیشه‌ای کابین وام باید طبق استانداردهای ایمنی باشد.
16 - 7 - 6 - 6 آبخوری
‌الف) آبخوری نباید در فضای توالت یا حمام نصب شود.
ب) دهانه خروجی آب باید آب را به طور مورب بیرون بریزد به طوری که آب پس از خروج
به روی دهانه برنگردد و آن را آلوده نسازد.
(1) دهانه خروجی آب باید بالاتر از سطح تراز سرریز آب (FOOD LEVEL RIM) داخل تشتک
رویه آبخوری باشد.
16 - 7 - 6 - 7 سینک
‌الف) روی دهانه تخلیه آب سینک باید شبکه (STRAINER) یا سبد (BASKET)، قابل
برداشتن و مقاوم در برابر خوردگی، قرار گیرد.
ب) قطر دهانه تخلیه آب سینک باید دست کم 40 میلی‌متر ((2).(1)1 اینچ) باشد.
پ) اگر سینک به صورت لگن‌ها سرتاسری باشد باید هر 50 سانتیمتر طول آن به عنوان یک
سینک مستقل تلقی شود و همه ضوابط مندرج در این مقررات در‌مورد آن رعایت گردد.
16 - 7 - 6 - 8 کفشوی
‌الف) قطر نامی لوله خروجی کفشوی نباید کمتر از 50 میلی‌متر (2 اینچ) باشد.
(1) در ساختمان‌های عمومی (PUBLIC USE) قطر نامی لوله خروجی کفشوی نباید کمتر از
80 میلی‌متر (3 اینچ) باشد.
ب) کفشوی باید شبکه قابل برداشتن داشته باشد.
(1) دهانه خروجی کفشوی و سیفون آن باید قابل دسترسی باشد و بتوان به سهولت آن را
تمیز کرد.
پ) اگر کفشوی در جایی نصب شود که در معرض برگشت جریان (BACK FLOW) باشد باید اتصال
لوله تخلیه فاضلاب آن به شبکه لوله‌کشی فاضلاب‌ساختمان از نوع غیر مستقیم باشد.
ت) در اتاق هوارسان، که فضای اتاق به عنوان پلنوم هوای ورودی به دستگاه عمل کند،
نباید کفشوی با اتصال مستقیم به لوله‌کشی فاضلاب ساختمان نصب‌شود. در این مورد
اتصال کفشوی باید از نوع غیر مستقیم باشد.
16 - 7 - 6 - 9 ماشین رختشویی خودکار
‌الف) اتصال لوله‌آب، از لوله‌کشی آب آشامیدنی به ماشین، باید با فاصله هوایی (AIR
CAP) یا لوازم جلوگیری از برگشت جریان، صورت گیرد.
ب) فاضلاب خروجی از ماشین رختشوی باید با اتصال غیر مستقیم (AIR BREAK)، به لوازم
بهداشتی دیگر، کفشوی، یا علم فاضلاب (STAND PIPE)،‌بریزد.
16 - 7 - 6 - 10 ماشین ظرفشویی
‌الف) اتصال لوله آب، از لوله‌کشی آب آشامیدنی به ماشین، باید با فاصله هوایی (AIR
CAP) یا لوازم جلوگیری از برگشت جریان، صورت گیرد.
ب) فاضلاب خروجی از ماشین ظرفشویی باید با اتصال غیر مستقیم (AIR BREAK)، به لوازم
بهداشتی دیگر، کفشوی، یا علم فاضلاب (STAND PIPE)،‌بریزد.
16 - 7 - 6 - 11 شستشوی توالت و پیسوار
‌الف) توالت، پیسوار، و هر یک از لوازم بهداشتی دیگر، که تخلیه فاضلاب آن را سیفون
شبکه لوله‌کشی فاضلاب ساختمان باید با عمل سیفونی صورت بگیرد،‌باید مجهز به فلاش
والو یا فلاش تانک باشد، که برای ریزش (FLUSH) مقدار و دبی معین آب، لازم برای
تمیز کردن لگن، و پر کردن دوباره سیفون، طراحی و‌نصب شده باشد.
(1) هر توالت یا پیسوار باید یک عدد فلاش والو، یا فلاش تانک، مخصوص خود داشته
باشد.
ب) فلاش والو
(1) روی لوله ورودی آب به فلاش والو، به منظور جلوگیری از برگشت جریان، باید
خلاء‌شکن قابل دسترس نصب شود.
(2) انتخاب فلاش والو باید با رعایت صرفه‌جویی در میزان آب مصرفی صورت بگیرد. فلاش
والو نباید در جایی نصب شود که میزان فشار ورودی آب به آن‌کمتر از حداقل تعیین شده
باشد.
(3) فلاش والو باید نوعی باشد که یک سیلک کامل عمل ریزش آب بازشدن و بسته‌شدن
جریان را، به طور خودکار، زیر فشار آب ورودی، بتواند به انجام رساند.
(4) فلاش والو باید وسیله تنظیم داشته باشد و بتوان مقدار آب ریزشی آن را تنظیم
کرد.
پ) فلاش‌تانک
(1) فلاش‌تانک، که با فرمان دستی کار می‌کند، باید به کمک شیر فلوتوری یا هر
مکانیسم دیگر پس از هر عمل ریزش آب (FLUSH) دوباره تانک را تا تراز معین‌از آب پر
کند و پس از آن شیر ورود آب کاملاً بسته شود.
(2) فلاش‌تانک خودکار باید وسیله‌ای (TIMER) داشته باشد که به طور منظم، پس از
گذشت هر زمان معین، عمل ریزش آب را به طور کامل انجام دهد.
(3) هر فلاش‌تانک باید یک شیر فلوتوری ضد جریان سیفونی، برابر استاندارد، داشته
باشد.
(4) دهانه ورود آب به تانک باید دست کم 25 میلی‌متر بالاتر از دهانه سرریز کردن،
آب را به داخل لگن توالت یا پیسوار بریزد. قطر لوله سرریز آب باید طوری‌انتخاب شود
که، در زمان حداکثر مقدار جریان آب ورودی به تانک، مانع از بالا رفتن تراز سطح آب
تانک باشد. دهانه انتهای لوله سرریز آب باید بالاتر از تراز‌سرریز لگن توالت یا
پیسوار (5)
(FLOOD LEVEL RIM) باشد.
‌مقررات ملی ساختمانی ایران
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
‌بخش هشتم - لوازم بهداشتی
------------------------------------------------------------------
‌فهرست:
------------------------------------------------------------------
16 - 8 - 1 کلیات صفحه 1
16 - 8 - 1 - 1 حدود و دامنه کار
16 - 8 - 1 - 2 رعایت استاندارد
16 - 8 - 2 تعاریف صفحه 2
16 - 8 - 2 - 1 کلیات
16 - 8 - 2 - 2 تعاریف
16 - 8 - 3 طراحی لوله‌کشی آب باران صفحه 4
16 - 8 - 3 - 1 کلیات
16 - 8 - 3 - 2 نقشه‌ها
16 - 8 - 3 - 3 کفشوی آب باران بام
16 - 8 - 3 - 4 دریچه دسترسی
16 - 8 - 3 - 5 لوله‌های قائم و لوله‌های افقی
16 - 8 - 4 انتخاب مصالح صفحه 8
16 - 8 - 4 - 1 کلیات
16 - 8 - 4 - 2 شرایط کار
16 - 8 - 4 - 3 انتخاب لوله و فتینگ
16 - 8 - 4 - 4 اتصال
16 - 8 - 5 اجرای کار لوله‌کشی صفحه 13
16 - 8 - 5 - 1 کلیات
16 - 8 - 5 - 2 رعایت نکات اجرایی
16 - 8 - 6 آزمایش و نگهداری صفحه 16
16 - 8 - 6 - 1 آزمایش
16 - 8 - 6 - 2 نگهداری
---------------------------------------------------------------------
‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها
‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
16 - 8 لوله‌کشی آب باران ساختمان
16 - 8 - 1 کلیات
16 - 8 - 1 - 1 حدود و دامنه کار
‌الف) طراحی و نصب و بازرسی لوله‌کشی آب باران ساختمان باید طبق ضوابط این بخش از
مقررات (16 - 8 لوله‌کشی آب باران ساختمان) انجام گیرد.
ب) لوله‌کشی آب باران ساختمان از کفشوهای دریافت‌کننده آب باران (‌کفشوی آب باران)
بام آغاز می‌شود و تا 1.5 متر دورتر از دیوار خارجی ساختمان ادامه‌می‌یابد.
(1) ادامه لوله‌کشی آب باران، پس از 1.5 متر دورتر از دیوار خارجی ساختمان، و
اتصال آن به شبکه دفع آب باران شهری، یا اتصال به چاه جذبی، یا هر روش‌دفع آب
باران دیگری، خارج از حدود این بخش از مقررات (16 - 8 لوله‌کشی آب باران ساختمان)
می‌باشد.
(2) دفع آب باران سطوح سخت اطراف ساختمان، حیاط، پیاده‌رو و غیره، خارج از حدود
این بخش از مقررات (16 - 8 لوله‌کشی آب باران ساختمان) می‌باشد.
(3) دفع آبهای سطحی و آبهای زیر زمینی ساختمان و اطراف آن، خارج از حدود این بخش
از مقررات (16 - 8 لوله‌کشی آب باران ساختمان) می‌باشد.
پ) لوله‌کشی آب باران داخل ساختمان باید از لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان کاملاً
جدا باشد. لوله‌کشی آب باران ساختمان، فقط در نقطه خروج از‌ساختمان، با تأیید،
ممکن است به لوله فاضلاب خروجی از ساختمان متصل شود.
ت) لوله‌کشی آب باران ساختمان، که مقررات آن در این بخش مندرج است، فقط مربوط به
آن قسمت از لوله‌کشی است که آب باران در آن به طور ثقلی(GRAVITY) جریان می‌یابد.
طرح و تصویب حوضچه آب باران (SUMP PUMP) و پمپ آن، که آب باران را از حوضچه به
تراز بالاتر منتقل می‌کند و‌لوله‌کشی آب باران بعد از پمپ، که آب باران در آن تحت
فشار جریان می‌یابد، خارج از حدود این بخش از مقررات (16 - 8 لوله‌کشی آب باران
ساختمان)‌ می‌باشد.
16 - 8 - 1 - 2 رعایت استاندارد
‌الف) در لوله‌کشی آب باران ساختمان، مشخصات مصالح اجزای لوله‌کشی (‌لوله، فتینگ،
دریچه بازدید، کفشوی آب باران و دیگر لوازم)، و نیز ضوابط نصب‌اجزای لوله‌کشی
باید، در هر مورد، با استانداردهای منتشر شده یکی از مؤسسات زیر مطابقت داشته
باشد.
- مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ISIRI
- سازمان جهانی استانداردها ISO
- مؤسسه استانداردهای آلمان DIN
- مؤسسه بریتانیایی استانداردها BSI
- مؤسسه ملی آمریکایی استانداردها ANSI
- استاندارهای صنعتی ژاپن GIS
(1) مصالح ساخت ایران باید با ضوابط مندرج در آخرین چاپ استانداردهای منتشر شده از
طرف مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، برای هر یک از‌اقلام مصالح، مطابقت
داشته باشد.
(2) در صورتی که از طرف مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، برای یک یا چند
قلم از مصالح ساخت ایران، جزوه استاندارد رسماً منتشر نشده باشد،‌استفاده از این
مصالح به شرطی مجاز است که با ضوابط ساخت و آزمون یکی از استانداردهای مندرج در
(16 - 8 - 1 - 2) "‌الف" مطابقت داشته باشد و مورد‌تأیید قرار گیرد.
(3) در صورتی که مصالح انتخابی طبق استاندارد کشور دیگری ساخته شده باشد باید، در
هر مورد، قبل از کاربرد، با ضوابط ساخت و آزمون یکی از‌استانداردهای مندرج در (16
- 8 - 1 - 2) "‌الف" مطابق داده شود و، پس از تأیید، مورد استفاده قرار گیرد.
16 - 8 - 2 تعاریف
16 - 8 - 2 - 1 کلیات
‌الف) تعاریف این فصل اختصاص به واژه‌های فنی دارد که در "(16 - 8) لوله‌کشی آب
باران ساختمان" به کار می‌رود.
ب) واژه‌های فنی رایج، که در این فصل تعریف نشده است، باید به همان معنای معمول و
متداول به کار رود.
پ) برای تعریف واژه‌های فنی دیگر، که در این فصل تعریف نشده است، می‌توان از
کتابهای فنی، پس از تأیید، استفاده کرد.
16 - 8 - 3 - 2 تعاریف
‌الف) فهرست تعاریف به ترتیب الفباء
(1) پمپ و حوضچه آب باران (SUMP PUMP)
‌پمپ مخصوص انتقال آب باران به تراز بالاتر، این پمپ با موتور برقی کار می‌کند، از
سطح آب باران داخل حوضچه فرمان می‌گیرد و قطع و وصل می‌شود.
(2) جریان ثقلی (GRAVITY FLOW)
‌جریان آب باران در داخل شبکه لوله‌کشی وقتی ثقلی است که، بدون استفاده از پمپ یا
اژکتور، و بر اثر اختلاف ارتفاع و شیب لوله‌ها، برقرار شود.
(3) حوضچه (SUMP)
‌حوضچه، تانک یا چاهک، که زیر سطح تراز نرمال آب باران ساختمان نصب می‌شود و آب
باران ساختمان به طور ثقلی در آن می‌ریزد، خروج آب باران از این‌حوضچه، به تراز
بالاتر، باید به کمک پمپ یا اژکتور صورت گیرد.
(4) خط اصلی مشترک (BUILDING DRAIN)
‌لوله اصلی فاضلاب، که افقی است، و فاضلاب و آب باران ساختمان را، به طور مشترک،
از ساختمان خارج می‌کند.
(5) در دسترس (READILY ACCESSIBLE)
‌لوله و دیگر اجزای لوله‌کشی، وقتی "‌در دسترس" است که دسترسی مستقیم باشد و نیازی
به باز کردن، برداشتن یا جابجا کردن هیچ مانعی نباشد.
(6) دریچه بازدید (CLEANOUT)
‌یک دریچه قابل دسترسی روی لوله افقی یا قائم آب باران، که برای تمیز کردن هر گونه
مانع جریان داخل لوله، و رفع گرفتگی آن، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
(7) دریافت‌کننده آب باران محوطه (AREA DRAIN)
‌دریافت‌کننده آب محوطه، به صورت کفشوی، شبکه، حوضچه یا هر شکل دیگر، که برای
جمع‌آوری و هدایت آبهای سطحی یا آب باران سطوح باز محوطه‌طراحی شده باشد.
(8) دوخم (OFFSET)
‌ترکیبی از دو زانو یا دو خم در مسیر لوله قائم آب باران، که امتداد لوله قائم را
به حالت افقی و سپس دوباره به حالت قائم تغییر می‌دهد. لوله قائم آب باران، پس
از‌دو خم، تغییر جا می‌دهد.
(9) شبکه لوله‌کشی آب باران (STORM DRAINAGE SYSTEM)
‌شبکه لوله‌کشی داخل ساختمان که برای جمع آوری آب باران و دیگر آبهای سطحی، و
هدایت آن به خارج از ساختمان، طرح و نصب شود.
(10) شبکه صافی (STRAINER)
‌کلاهک مشبک و سوراخ‌دار کفشوی آب باران بام
(11) قابل دسترسی (ACCESSIBLE)
‌لوله و دیگر اجزای لوله‌کشی آب باران وقتی "‌قابل دسترسی" است که برای دسترسی،
باز کردن یک دریچه یا برداشتن مانعی لازم شود.
(12) کفشوی آب باران بام (ROOF DRAIN)
‌دریافت‌کننده آب باران، که روی بام نصب می‌شود و آب باران بام را به لوله قائم آب
باران هدایت می‌کند.
(13) لوله قائم آب باران (LEADER)
‌لوله قائم آب باران، که روی دیوار خارجی ساختمان نصب می‌شود و آب باران بام را به
پایین انتقال می‌دهد.
(14) لوله قائم آب باران (CONDUCTOR)
‌لوله قائم آب باران، که در داخل ساختمان نصب می‌شود و آب باران بام را به پایین
انتقال می‌دهد.
(15) مورد تأیید (APPROVED)
‌مورد تأیید مسئول امور ساختمان در شهرداری یا هر مقام قانونی دیگر
16 - 8 - 3 طراحی لوله‌کشی آب باران
16 - 8 - 3 - 1 کلیات
‌الف) اطلاعات پیش از طراحی
(1) پیش از طراحی باید اطلاعات کافی از محوطه خارج ساختمان و چگونگی اتصال لوله
اصلی آب باران، که از ساختمان خارجی می‌شود. به شبکه آب باران‌شهری، چاه جذبی، یا
هر روش دیگر، بدست آورد.
(2) رقوم لوله اصلی آب باران خروجی از ساختمان، باید با توجه به روش دفع آب باران
در محوطه، مشخص شود.
ب) طراحی لوله‌کشی آب باران ساختمان باید طبق روشهای مهندسی مورد تأیید انجام شود.
روشهای مهندسی، برای اندازه‌گذاری لوله‌ها و دیگر اجزای‌لوله‌کشی، باید مورد تأیید
قرار گیرد.
(1) روشهایی برای طراحی و محاسبات لوله‌کشی آب باران ساختمان، به عنوان راهنما، در
پیوست شماره (1)، پیشنهاد شده است و می‌تواند مورد استفاده قرار‌گیرد.
(2) روشهای پیشنهاد شده در پیوست شماره (1)، پیشنهاد شده است و می‌تواند مورد
استفاده قرار گیرد.
پ) لوله‌کشی آب باران ساختمان، شامل کفشوهای آب باران بام، لوله‌های قائم و لوله
اصلی افقی، باید با رعایت اهداف زیر، طراحی شود:
(1) جریان آب باران در لوله‌ها به طور ثقلی (GRAVITY) صورت گیرد.
(2) لوله‌کشی، آب باران را، سریع، آرام، بدون صدا، مزاحمت، نشست و آسیب رساندن به
لوله‌ها و دیگر اجزای لوله‌کشی، به سمت نقطه خروج از ساختمان،‌هدایت کند.
(3) به منظور تمیز کردن و رفع گرفتگی لوله‌ها و فتینگ‌ها دسترسی آسان و مناسب
پیش‌بینی شود.
(4) پیش‌بینی‌های لازم برای جلوگیری از خوردگی، و فرسودگی لوله‌ها و فتینگ‌ها، و
نیز اتصال‌ها (JOINTS)، صورت گیرد.
16 - 5 - 3 - 2 نقشه‌ها
‌الف) نقشه‌های اجرایی لوله‌کشی آب باران ساختمان باید، پیش از اقدام به اجرای
کار، برای بررسی و تصویب، به مقام مسئول امور ساختمان، ارائه شود.
ب) نقشه‌های اجرایی باید شامل کفشوهای دریافت‌کننده آب باران بام، مسیر و قطر
لوله‌های قائم و افقی، دریچه‌های بازدید و دیگر اجزای لوله‌کشی باشد.
(1) نوع مصالح و روشهای نصب نیز باید، در مدارک پیوست نقشه‌ها، مشخص شود.
(2) پلان طبقه (‌یا طبقات) ساختمان، پلان محوطه ساختمان (‌یا ملک)، باید در
نقشه‌ها نشان داده شود.
(3) نقشه‌های باید شامل دیاگرام لوله‌کشی، طول تقریبی خطوط لوله، جای کفشوهای آب
باران روی بام و رقوم لوله خروجی آب باران از ساختمان باشد.
(4) فشار کار طراحی و مشخصات مصالح انتخابی باید در نقشه‌ها و مدار پیوست آن مشخص
شده باشد.
پ) مقیاس نقشه‌ها نباید از 10:1 کوچک‌تر باشد.
ت) علایم ترسیمی باید طبق یکی از استانداردهای مورد تأیید باشد.
16 - 8 - 3 - 3 کفشوی آب باران بام
‌الف) کفشوی آب باران بام باید از جنس مقاوم در برابر خوردگی باشد و شبکه صافی
داشته باشد.
(1) کفشوی آب باران باید به ترتیبی باشد که شبکه صافی آن دست کم 100 میلی متر از
تراز سطح بام بالاتر قرار گیرد.
(2) سطوح باز شبکه صافی باید دست کم دو برابر سطح دهانه لوله قائم آب باران
(LEADER یا CONDUTOR) باشد.
ب) اتصال بین کفشوی آب باران و لوله قائم آب باران باید کاملاً آب‌بند باشد.
(1) نصب کفشوی بام و لوله قائم آب باران و اتصال آنها به هم باید با کمک مواد
آب‌بند (FLASHING WATRIAL) به ترتیبی صورت گیرد که آب باران بام‌نتواند از درز بین
لوله آب باران
16 - 8 - 3 - 4 دریچه دسترسی
‌الف) به منظور بازدید، و در موارد لزوم رفع گرفتگی لوله‌ها، در نقاط زیر باید
دریچه دسترسی نصب شود:
(1) در پایین‌ترین قسمت لوله قائم آب باران، قبل از زانوی پایین لوله
(2) در نقاط تغییر جهت لوله‌های افقی، اگر زاویه تغییر جهت لوله بیش از 45 درجه
باشد.
(3) روی لوله افقی اصلی آب باران خروجی از ساختمان باید، بلافاصله بعد از خروج از
ساختمان، دریچه دسترسی نصب شود.
ب) دریچه دسترسی باید در جایی، و به ترتیبی، قرار گیرد که دسترسی آسان باشد و به
سهولت بتوان از آن نقطه، با فرستادن فنر (RODDING)‌یا وسایل دیگر،‌گرفتگی لوله را
برطرف کرد.
(1) دریچه دسترسی، که روی لوله آب باران نصب می‌شود، باید با واشر لاستیکی مناسب و
پینچ و مهره کاملاً آب‌بند شود تا آب باران به داخل ساختمان نشست‌پیدا نکند.
(2) اگر لوله آب باران افقی یا قائم در اجزای ساختمان دفن شود دریچه دسترسی باید
تا سطح تمام شده کف یا دیوار ادامه یابد.
(3) اندازه دهانه دریچه دسترسی روی لوله آب باران، تا قطر نامی 100 میلی متر (4
اینچ)، باید برابر قطر نامی لوله باشد. در لوله‌های با قطر نامی بزرگتر
دریچه‌دسترسی باید دست کم 100 میلی‌متر باشد.
16 - 8 - 3 - 5 لوله‌های قائم و لوله‌های افقی
‌الف) شیب
(1) جریان آب باران در داخل کفشوی آب باران بام، لوله‌های قائم و لوله‌های افقی،
باید با تأمین شیب‌های مناسب و به طور ثقلی (GRAVITY) صورت گیرد.
(2) لوله‌های افقی آب باران باید شیب یکنواخت، در جهت دور کردن آب باران از
لوله‌های قائم، داشته باشند.
(3) شیب بر عکس، در لوله‌های فاقی آب باران مجاز نیست.
(4) حداقل مقدار شیب لوله‌های افقی آب باران، در داخل ساختمان، باید یک درصد باشد.
ب) سیفون (TRAP)
(1) اگر لوله افقی اصلی آب باران ساختمان، در نقطه خروج از ساختمان، به لوله افقی
اصلی فاضل آب ساختمان متصل می‌شود باید، روی لوله افقی اصلی آب‌باران، سیفون نصب
شود.
(2) سیفون ممکن است به تعداد لوله‌های قائم آب باران، و در زیر هر یک، نصب شود و
یا آن که تنها یک عدد سیفون، در نقطه خروج از ساختمان و قبل از‌پیوستن به لوله
افقی اصلی فاضلاب، روی لوله افقی اصلی آب باران، نصب شود.
(3) سیفون آب باران باید، به منظور بازدید و تمیز کردن، دریچه دسترسی داشته باشد.
پ) لوله‌های قائم (LEADER/CONDUCTOR)
(1) لوله قائم آب باران ساختمان نباید، به عنوان لوله فاضلاب یا هواکش مورد
استفاده قرار گیرد.
(2) لوله قائم آب باران، که در خارج ساختمان نصب می‌شود (LEADER)، اگر از طرف کوچه
یا خیابان در معرض آسیب‌دیدن قرار گیرد، باید در داخل مصالح‌ساختمانی دیوار قرار
گیرد و یا با پوشش‌های فلزی، مقاوم در برابر رطوبت، حفاظت شود.
پ) لوله افقی و لوله قائم، فتینگ‌ها و اتصال‌های (JOINTS) لوله‌کشی آب باران
ساختمان باید برای شرایط آزمایش، که در "(16 - 8 - 6) آزمایش و نگهداری"‌آمده،
کاملاً آب بند باشد.
16 - 8 - 4 انتخاب مصالح
16 - 8 - 4 - 1 کلیات
(‌الف) مصالح لوله‌کشی آب باران ساختمان باید با رعایت ضوابط مندرج "(16 - 8 - 4)
انتخاب مصالح" انتخاب و کنترل شود.
ب) روی هر قطعه از لوله، فتینگ، اتصال (JOINT)، سیفون، کفشوی آب باران دیگر اجزای
لوله‌کشی آب باران باید مارک کارخانه سازنده، کیفیت ساخت یا‌استاندارد مورد تأیید،
که آن قطعه بر طبق آن ساخته شده است به صورت ریختگی، برجسته و یا مهر پاک نشدنی،
نقش شده باشد.
پ) استفاده از مصالح کار کرده، آسیب دیده معیوب، مجاز نیست.
16 - 8 - 4 - 2 شرایط کار
‌الف) لوله‌کشی آب باران داخل ساختمان باید در برابر حداکثر فشار استاتیک مربوط به
ارتفاع ساختمان و لوله قائم آب باران آن، کاملاً آب بند باشد.
16 - 8 - 4 - 3 انتخاب لوله و فتینگ
‌الف) لوله و فتینگ چدنی سرکاسه‌دار، که اتصال لوله به لوله یا لوله به فتینگ در
آن از نوع "SPIGOT AND SOCKET" می‌باشد، باید برابر یکی از‌استانداردهای زیر باشد:
ISIRI 1547 ISIRI
DIN DIN
BS BS 416 PART 1
ANSI ANSI/ASTM A 74
ISO ISO
(1) انتخاب فتینگ باید از همان استاندارد باشد که لوله آب باران از آن انتخاب شده
است و ساخت همان کارخانه باشد که لوله را تولید کرده است.
(2) استفاده از لوله و فتینگ چدنی سرکاسه‌دار از استانداردهای دیگر به شطی مجاز
است که از نظر جنس، ضخامت جدار، اندازه‌های و نوع اتصال، مشابه‌استانداردهای مشخص
شده، و مورد تأیید، باشد.
ب) لوله و فتینگ چدنی بدون سرکاسه، که اتصال لوله به لوله یا لوله به فتینگ در آن
با استفاده از واشر لاستیکی و بست فولادی زنگ‌ناپذیر و پیچ و مهره انجام‌می‌گیرد،
باید برابر یکی از استانداردهای زیر باشد:
ISIRI 2367 ISIRI
DIN DIN 19522 PART 1, PART 2
BS BS 416 PART 2
ANSI ANSI/ASTM C 564
ISO KISO - 6594
(1) انتخاب فتینگ باید از همان استاندارد باشد که لوله آب باران از آن انتخاب شده
است و ساخت همان کارخانه باشد که لوله را تولید کرده است.
(2) استفاده از لوله و فتینگ چدنی بدون سر کاسه از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز
است که، از نظر جنس، ضخامت جدار، اندازه‌ها و نوع اتصال، مشابه‌استانداردهای مشخص
شده، و مورد تأیید، باشد.
(پ) لوله و فتینگ، از جنس PVC نوع سخت، باید برابر یکی از استانداردهای زیر باشد:
ISIRI ISIRI
DIN DIN 19531
BS BS 4514
ANSI ANSI/ASTM D 2665
ISO ISO/TR 7074,3633
(1) انتخاب فتینگ باید از همان استاندارد باشد که لوله آب باران از آن انتخاب شده
است و ساخت همان کارخانه باشد که لوله را تولید کرده است.
(2) استفاده از لوله و فتینگ PVC از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز است که، از
نظر جنس، ضخامت جدار، اندازه‌ها و نوع اتصال، مشابه استاندارد‌مشخص شده، و مورد
تأیید، باشد.
ت) لوله‌های فولادی، که در لوله‌کشی آب باران ساختمان به کار می‌رود، باید از نوع
گالوانیزه، در سردنده با بوشن فولادی گالوانیزه، برابر یکی از استانداردهای
زیر‌باشد:
ISIRI ISIRI 423
DIN DIN 2440,2441
BS BS S1387
ANSI ANSI/ASTM A 53
ISO ISO 65
(1) انتخاب لوله‌های فولادی گالوانیزه از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز است که ،
از نظر جنس، ضخامت جدار، اندازه‌ها و نوع دنده، مشابه استانداردهای‌مشخص شده بالا،
و مورد تأیید، باشد.
ث) فتینگ‌هایی که در لوله‌کشی فولادی گالوانیزه آب باران ساختمان به کار می‌رود
باید از نوع چدن چکش‌خوار (MALEABLE CAST IRON) گالوانیزه یا‌از نوع فولادی
دنده‌ای گالوانیزه، برابر یکی از استانداردهای زیر باشد:
SIN 2950 DIN 2980
BS 143/1256 BS 1740
ISO 49 ISO 4145
(1) استفاده از فتینگ‌های ساخته شده از چدن چکش‌خوار، یا فتینگ‌های فولادی
دنده‌ای، از استانداردهای دیگر به شرطی مجاز است که، از نظر جنس،‌ضخامت جدار،
مشخصات دنده و اندازه‌ها، مشابه استانداردهای مشخص شده بالا، و مورد تأیید، باشد.
16 - 8 - 4 - 4 اتصال (JOINT)
‌الف) کلیات
(1) اتصال لوله به لوله، لوله به فتینگ، در لوله‌کشی آب باران داخل ساختمان باید
طبق ضوابط این قسمت از مقررات "(16 - 8 - 4 - 4) اتصال" انجام گیرد.
(2) انواع اتصال باید در زیر فشار آزمایش پس از نصب، به ترتیبی که در "(16 - 8 -
6) آزمایش و نگهداری" مقرر شده است، آب‌بند (WATER TICHT)‌باشند.
(3) پیش از اتصال، دهانه لوله و فتینگ باید از مواد اضافی پاکش شود و سطوح داخل
لوله و فتینگ از هر گونه مواد اضافی، که ممکن است در برابر جریان آب‌باران ایجاد
مانع کند، کاملاً تمیز شود.
(4) هنگام اتصال لوله به لوله یا به فتینگ نباید مواد اضافی، از درز محل اتصال،
وارد لوله شود.
ب) اتصال لوله و فتینگ چدنی سر کاسه‌دار
(1) اتصال باید از نوع کنف و سرب (CAUKED JOINT) باشد.
(2) فاصله بین سرکاسه (SOCKET) و انتهای بدون سرکاسه لوله یا فتینگ (SPIGOT)، که
در داخل آن قرار می‌گیرد، باید کاملاً خشک و تمیز باشد و ابتدا‌کنف در آن کوبیده
شود. کنف درزگیری باید به صورت طناب و شامل 7 تا 10 رشته منظم، تاب داده شده،
باشد.
(3) سرب درزگیری باید دارای کیفیت یکنواخت، تمیز و عاری از مواد خارجی باشد. سرب
مذاب باید روی کنف کوبیده شده ریخته شود. سرب‌ریزی باید به طور‌پیوسته بدون انقطاع
صورت گیرد. عمق سرب‌ریزی نباید کمتر از 25 میلی‌متر باشد. فاصله سطح بالای قسمت
سرب‌ریزی شده از لبه سرکاسه نباید بیش از 3‌میلی‌متر باشد.
(4) پس از پایان سرب‌ریزی باید سطح بالای آن کاملاً کوبیده شود تا سرب داغ همه
حفره‌ها و گوشه‌ها را کاملاً پرکند.
(5) تا انجام آزمایش لوله‌کشی آب باران، هیچ‌گونه مواد رنگی نباید سطح درزبندی را
بپوشاند.
پ) اتصال لوله و فتینگ بودن سرکاسه
(1) سطح خارجی دو سر لوله یا فتینگ، که باید به هم متصل شوند، باید کاملاً صاف
باشد. لبه انتهایی دو سر باید، با قطر خارجی، کاملاً مساوی، مقابل یکدیگر‌قرار
گیرد.
(2) یک لاستیک آب‌بندی مخصوص، به شکل لوله، مقاوم در برابر اثر آب و طبق دستور
کارخانه سازنده، باید روی دو سر لوله قرار گیرد.
(3) آب‌بندی و درزبندی لاستیک آب‌بندی، روی قسمت انتهایی هر سر لوله چدنی، باید با
استفاده از بست‌های حلقوی، از تسمه‌های فولادی زنگ‌ناپذیر، که با‌پیچ و مهره روی
لاستیک آب‌بندی محکم می‌شود، صورت بگیرد.
ت) اتصال لوله و فتینگ PVC
(1) اتصال لوله و فتینگ باید با چسب مخصوص، در حالت سرد، صورت گیرد.
(2) نوع چسب و چگونگی اتصال باید برابر مشخصات کارخانه سازنده باشد.
ث) اتصال لوله و فتینگ فولادی گالوانیزه
(1) اتصال لوله به لوله یا به فتینگ، در لوله‌کشی آب باران ساختمان، باید از نوع
دنده‌ای باشد.
(2) اتصال دنده‌ای باید برابر یکی از استانداردهای زیر باشد:
ISIRI 1798 ISIRI
DIN DIN 2998
BS BS 21
ISO ISO 7/1
(3) اتصال دنده‌ای، که دنده‌های آن طبق استانداردهای دیگر باشد، به شرطی مجاز است
که، از نظر اندازه‌های دنده، مشابه یکی از استانداردهای مشخصی شده‌بالا، و مورد
تأیید، باشد.
ج) در لوله‌کشی آب باران ساختمان استفاده از اتصال‌های زیر مجاز نیست:
(1) اتصال با سیمان یا بتن
(2) اتصال با خمیرهای قیردار
(3) اتصال با رینگ‌های لاستیکی (O - RING)
(4) استفاده از چسب برای اتصال لوله و فتینگ پلاستیکی از جنس‌های مختلف
16 - 8 - 5 اجرای کار لوله‌کشی
16 - 8 - 5 - 1 کلیات
‌الف) اجرای کار لوله‌کشی آب باران ساختمان باید طبق ضوابط مندرج در این قسمت از
مقررات ((16 - 8 - 5) اجرای کار لوله‌کشی) انجام گیرد.
ب) اجرای کار لوله‌کشی باید توسط کارگران آموزش دیده و ماهر صورت گیرد و از طرف
کارشناسان مؤسسات مسئول سرپرستی شود.
پ) لوله‌کشی باید با توجه به صرفه‌جویی در مصالح و دستمزد، حفاظت در برابر خرابی و
آسیب‌دیدگی، خوردگی، یخ‌بندان، گرفتگی، و جلوگیری از مزاحمت و‌سر و صدای جریان آب،
اجرای شود.
16 - 8 - 5 - 2 رعایت نکات اجرایی
‌الف) لوله‌کشی باید به ترتیبی اجرا شود که جریان آب باران به طور ثقلی از کفشوهای
آب باران بام، و دیگر سطوح باران‌گیر، دور شود و از طریق لوله‌های قائم و‌لوله‌های
افقی در پایین‌ترین طبقه، از ساختمان خارج شود.
(1) شیب لوله‌های افقی تا حد ممکن یکنواخت، باشد و، اگر تغییر شیب لازم شود، در
محل تغییر شیب، دریچه دسترسی نصب شود.
(2) لوله آب باران باید تا حد ممکن مستقیم نصب شود، اگر تغییر جهت لازم شود، باید
از زانوهای پیش ساخته استفاده شود.
(3)‌در اطراف نقاط دسترسی باید فضای کافی، برای فنر زدن تمیز کردن احتمالی گرفتگی
لوله و فتینگ، پیش‌بینی شود.
ب) مسیر لوله‌ها
(1) لوله‌ها باید کاملاً به موازات سطوح دیوارها و کف و سقف ساختمان نصب شوند.
(2) لوله‌های قائم آب باران، که در داخل ساختمان نصب می‌شوند (CONDUCTORS) باید،
به ترتیبی که در "(16 - 8 - 6) آزمایش و نگهداری" مقرر شده‌است. آب‌بند (WATER
TIGHT) باشند.
(3) لوله‌های قائم‌آب باران نباید در داخل ستون‌های بتنی دفن شوند. اگر ناگزیر طول
کوتاهی از لوله در داخل بتن دفن می‌شود باید پیش‌بینی‌های لازم برای امکان‌دسترسی
و تعمیر به عمل آید.
(4) لوله‌های روکار باید کاملاً به موازات سطوح دیوارهای و کف‌ها نصب شوند و با بست
در محل نصب محکم و ثابت باقی بمانند.
‌فاصله لوله روکار با سطوح دیوار و سقف پشت آن باید دست کم 25 میلی‌متر باشد تا
رنگ کردن سطوح خارجی لوله به سهولت امکان‌پذیر باشد.
(5) در عبور لوله، از دیوار، کف و سقف، باید فضای اطراف لوله، در هر دو طرف کاملاً
با مصالح ساختمانی مناسب پر شود تا از ورود حشرات و دیگر جانوران‌به داخل ساختمان
جلوگیری به عمل آید. اگر لوله از فضای تر عبور می‌کند دور لوله، در محل عبور از
دیوار یا کف، باید با مواد آب بند محافظت شود.
(6) لوله‌کشی باید طوری اجرای شود که بار اسکلت و سازه ساختمان، یا انبساط
ساختمان، روی آن اثر نگذارد. در عبور لوله از درزهای انبساط ساختمان، لوله‌باید
قطعه انبساط داشته باشد.
(7) در عبور لوله از دیوار، کف و سقف باید مقررات آتش‌سوزی مربوط به این اجزای
ساختمان، در مورد فضای دور لوله نیز، رعایت شود و دور لوله با مواد‌مقاوم در برابر
آتش‌سوزی پر شود.
(8) لوله آب باران قائم، که در خارج از ساختمان نصب می‌شود (LEADER)، باید با بست
به سطوح خارجی ساختمان ثابت و محکم شود. بین این لوله و‌سطوح خارجی ساختمان باید
دست کم 25 میلی‌متر، به منظور دسترسی، فاصله باقی بماند. اگر این لوله از طرف کوچه
یا خیابان در معرض آسیب دیدن باشد‌باید در داخل مصالح ساختمانی دیوار قرار گیرد و
یا با پوشش‌های فلزی مقاوم در برابر رطوبت، حفاظت شود.
(9) اگر لوله قائم آب باران خارجی (LEADER) آب باران را از بام بالاتر به بام
پایین‌تر منتقل می‌کند باید دهانه خروجی آب از لوله قائم، با کمک یک زانوی 90‌درجه
(‌یا دو زانوی 45 درجه)، جریان آب را از حالت قائم به حالت افقی در آورد. در نقطه
خروج آب از دهانه‌های لوله باید، سطح بام پایین‌تر، با سنگ یا بتن(SPLASH BLOCK)،
در برابر اثر خوردگی آب خروجی، مقاوم شود.
16 - 8 - 6 آزمایش و نگهداری
16 - 8 - 6 - 1 آزمایش
‌الف) کلیات
(1) آزمایش لوله‌کشی آب باران ساختمان باید طبق ضوابط مندرج در این قسمت از
مقررات، "(16 - 8 - 6) آزمایش و نگهداری"، انجام شود.
(2) آزمایش لوله‌کشی آب باران ممکن است در جریان پیشرفت کار لوله‌کشی قسمت به
قسمت، انجام شود، یا پس از انجام کلیه کارهای نصب شبکه لوله‌کشی‌یک جا صورت گیرد.
(3) پیش از انجام آزمایش و تأیید لوله‌کشی (‌یک قسمت یا کل لوله‌کشی)، هیچ یک از
اجزای لوله‌کشی نباید، با رنگ یا اجزای ساختمان، پوشانده شود. به هنگام‌آزمایش
باید، همه اجزای شبکه لوله‌کشی آب باران ساختمان، شکار و قابل بازرسی باشد.
ب) آزمایش با آب
(1) آزمایش با آب باید برای حداکثر فشار استاتیک، مربوط به ارتفاع ساختمان صورت
گیرد.
(2) لوله‌های قائم آب باران (LEADER یا CONDUCTOR) باید به طور کامل از کفشوهای آب
باران بام با آب پر شود.
(3) لوله‌های افقی آب باران در پایین‌ترین طبقه باید، هم زمان با لوله‌های قائم،
به طور کامل پر شود.
(4) مدت آزمایش 15 دقیقه است. در این مدت باید همه قطعات و اتصال‌ها (JOINTS) مورد
مشاهده و بازرسی قرار گیرد و نشست آب مشاهده نشود.
(5) در صورت مشاهده نشست آب، باید قطعه یا اتصال معیوب ترمیم، یا تعویض شود و
آزمایش با آب تکرار شود.
16 - 8 - 6 - 2 نگهداری
‌الف) صاحب ساختمان (‌یا نماینده رسمی او) مسئول است که در مدت بهره‌برداری از
ساختمان همه ضوابط این قسمت از مقررات، (16 - 8) لوله‌کشی آب‌باران ساختمان، به
طور کامل رعایت شود.
ب) کفشوهای آب باران بام و شبکه‌های صافی آن باید به طوری ادواری بازدید شود و از
مواد اضافی تمیز گردد.
(پ) دریچه‌های بازدید باید به طور ادواری بازدید شود.
(1) پس از باز کردن دریچه دسترسی و رفع گرفتگی، باید دریچه دسترسی دوباره به طور
کامل آب بند شود و، در صورت لزوم، واشر لاستیکی این دریچه عوض‌شود.
‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها
1 - 1 کلیات
1 - 1 - 1 "‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها" به عنوان راهنما، برای محاسبات
اندازه‌گذاری لوله‌های آب باران ساختمان، پیشنهاد می‌شود و نباید آن را به‌عنوان
جزیی از مقررات، که رعایت حداقل‌های مقرر شده در آن اجباری است، تلقی کرد.
1 - 1 - 2 روش پیشنهاد شده در "‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها" به هیچ وجه
استفاده از روش‌های مهندسی دیگر را، به شرط تأیید، منتفی نمی‌کند.
1 - 1 - 3 روش پیشنهادی برای اندازه‌گذاری لوله‌ها، در لوله‌کشی آب باران ساختمان
شامل اجزای زیر است:
1 - 1 - 3 - 1 تعیین مقدار قطر نامی لوله‌های قائم
1 - 1 - 3 - 2 تعیین قطر نامی لوله‌های افقی
1 - 1 - 4 در جدول‌ها، که در "‌پیوست شماره 1 - اندازه‌گذاری لوله‌ها" مورد
استفاده قرار گرفته، برابری واحدها به ترتیب زیر است:
FT = فوت = 304.8 میلی‌متر
IN = اینچ = 25.4 میلی‌متر
‌شیب لوله افقی:
IN/FT (16).(1) = 0.50 درصد
IN/FT (8).(1) = 1 درصد
IN/FT (4).(11) = 2 درصد
IN/FT (2).(1) = 4 درصد
GPM= گالن آمریکایی در دقیقه = 3.785 لیتر در دقیقه
1 - 2 تعیین قطر نامی لوله‌های قائم
1 - 2 - 1 قطر نامی لوله‌های آب باران، برای حداکثر بارندگی به مقدار یک اینچ، به
مدت یک ساعت مداوم، برای مقادیر سطح بام، از جدول شماره (1 - 2 - 1)‌به دست
می‌آید.
‌جدول شماره (1 - 2 - 1)
‌قطر نامی لوله‌های قائم آب باران بام
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 631<
1 - 2 - 2 اگر مقدار حداکثر بارندگی، به مدت یک ساعت مداوم، عدد دیگری غیر از یک
اینچ باشد، باید در هر مورد سطح بام مندرج در جدول را بر آن عدد‌تقسیم کرد و مقدار
سطح بام تصحیح شده را بدست آورد.
1 - 2 - 3 اگر مجاور بام دیواری باشد که آب باران پس از تصادم با آن به آب باران
بام اضافه شود باید نصف سطح دیوار به سطح بام اضافه شود و قطر نامی لوله‌قائم آب
باران، برای حاصل جمع این دو سطح، بدست آید.
1 - 3 تعیین قطر نامی لوله‌های افقی
1 - 3 - 1 قطر نامی لوله‌های افقی آب باران، برای حداکثر بارندگی به مقدار یک
اینچ، به مدت یک ساعت مداوم، برای مقادیر سطح بام و شیب لوله افقی، از‌جدول شماره
(1 - 3 - 1) بدست می‌آید:
‌جدول شماره (1 - 3 - 1)
‌قطر نامی لوله‌های افقی آب باران بام
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 632<
1 - 3 - 2 اگر مقدار حداکثر بارندگی، به مدت یک ساعت مداوم، عدد دیگری غیر از یک
اینچ باشد، باید در ره مورد سطح بام مندرج در جدول را به آن عدد‌تقسیم کرد و مقدار
سطح بام تصحیح شده را بدست آورد.
1 - 3 - 3 اگر مجاور بام دیواری باشد که آب باران پس از تصادم با آن به آب باران
بام اضافه شود باید نصف سطح دیوار به سطح بام اضافه شود و قطر نامی لوله‌افقی آب
باران، برای حاصل جمع این دو سطح، بدست آید.
‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی
2 - 1 آن چه در "‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی" می‌آید علائمی است که رعایت آنها
در لوله‌کشی آب باران ساختمان پیشنهاد می‌شود. مطالب و علائم"‌پیوست شماره 2 -
علائم ترسیمی" نباید به عنوان قسمتی از مقررات " (16 - 8) لوله‌کشی آب باران
ساختمان" تلقی شود و رعایت این علائم مشمول اجبار‌قانونی نمی‌شود.
2 - 1 - 1 پیشنهاد علائم ترسیمی در "‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی" به هیچ وجه
استفاده از علایم ترسیمی متداول دیگر، یا مندرج در استانداردها، را، به‌شرط تأیید،
منتفی نمی‌کند.
2 - 2 علائم ترسیمی پیشنهادی در "‌پیوست شماره 2 - علائم ترسیمی" فقط اختصاص به
لوله، فتینگ، دریچه دسترسی، کفشوی آب باران بام و دیگر اجزای‌لوله‌کشی دارد، که در
"‌لوله‌کشی آب باران ساختمان" کاربرد دارد.
2 - 3 علائم ترسیمی پیشنهادی به ترتیب زیر طبقه‌بندی می‌شود:
- لوله‌ها
- فتینگ‌ها
- دریچه دسترسی
- کفشوی آب باران بام
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها 1372 - جلد 1 - صفحه 634<
‌مقررات ملی ساختمانی ایران
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
‌بخش نهم - تکیه‌گاه
-----------------------------------------------------------------------
‌فهرست:
-----------------------------------------------------------------------
16 - 9 - 1 کلیات صفحه 1
16 - 9 - 1 - 1 حدود و دامنه کار
16 - 9 - 1 - 2 نکات عمومی
16 - 9 - 2 تعاریف صفحه 2
16 - 9 - 2 - 1 کلیات
16 - 9 - 2 - 2 تعاریف
16 - 9 - 3 تکیه‌گاه لوله‌های قائم صفحه 3
16 - 9 - 3 - 1 لوله‌های چدنی قائم
16 - 9 - 3 - 2 لوله‌های فولادی گالوانیزه قائم
16 - 9 - 3 - 3 لوله‌های مسی قائم
16 - 9 - 3 - 4 لوله‌های پلاستیکی قائم
16 - 9 - 4 تکیه‌گاه لوله‌های افقی صفحه 5
16 - 9 - 4 - 1 لوله‌های چدنی افقی
16 - 9 - 4 - 2 لوله‌های فولادی گالوانیزه افقی
16 - 9 - 4 - 3 لوله‌های مسی افقی
16 - 9 - 4 - 4 لوله‌های پلاستیکی افقی
16 - 9 - 5 محل تکیه‌گاه‌ها صفحه 7
16 - 9 - 5 - 1 فاصله تکیه‌گاه لوله‌ها
----------------------------------------------------------------------
‌مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی
16 - 9 تکیه‌گاه
16 - 9 - 1 کلیات
16 - 9 - 1 - 1 حدود و دامنه کار
(‌الف) این بخش از مقررات ((16 - 9) تکیه‌گاه) ضوابط طرح و نصب تکیه‌گاه، برای
لوله‌کشی‌های زیر را، معین می‌کند:
(1) لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی در ساختمان
(2)‌لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی در ساختمان
(3)‌لوله‌کشی هواکش فاضلاب
(4) لوله‌کشی آب باران ساختمان
ب) این بخش از مقررات ((16 - 9) تکیه‌گاه) اختصاص به لوله و دیگر اجزای لوله‌کشی
دارد
(1) مقررات طرح و نصب تکیه‌گاه، برای لوازم بهداشتی، مخازن آب و دستگاه‌های دیگر،
که در تأسیسات بهداشتی کاربرد دارد، خارج از حدود این بخش از‌مقررات می‌باشد.
16 - 9 - 1 - 2 نکات عمومی
‌الف) انواع تکیه‌گاه، شامل آویز، گیره، کورپی، دیوارکوب، هادی، مهار، پایه باید
برای نگهداری لوله و دیگر اجزای لوله‌کشی، و نیز سیال داخل آن (‌آب
آشامیدنی،‌فاضلاب یا آب باران) مناسب و مورد تأیید باشد.
(1) مصالح ساخت تکیه‌گاه باید در برابر اثر خورنده محیط نصب مقاوم باشد و در محل
اتصال به لوله ایجاد الکترولیز نکند. اتصال بست تکیه‌گاه به لوله نباید به‌سطوح
خارجی لوله آسیب برساند.
(2) اتصال بست به اجزای ساختمان، شامل آویز، گیره، دیوارکوب، پایه، باید برای
نگهداری لوله و دیگر اجزای لوله‌کشی کاملاً مقاوم باشد و به اجزای ساختمان‌آسیب
نرساند.
(3) اتصال تکیه‌گاه به دیوارها و سقف‌ها، که برای مقاومت در مدت معینی در برابر
سرایت آتش طراحی و ساخته شده‌اند، باید با استفاده از مصالحی که به همین‌اندازه در
برابر آتش مقاوم باشند، صورت گیرد.
ب) انتخاب نوع تکیه‌گاه باید به ترتیبی باشد که حرکات طولی و عرضی لوله، ناشی از
انقباض و انبساط، به ویژه در مورد لوله‌های پلاستیکی، به آسانی‌امکان‌پذیر گردد.
(1) در مواردی که لوله در معرض انقباض و انبساط قرار دارد، برای سهولت حرکت طولی
لوله‌های افقی، تکیه‌گاه باید از نوع هادی (GUIDE) باشد.
(2) در مواردی که لوله افقی در معرض حرکات طولی ناشی از انقباض و انبساط باشد،
آویز لوله باید امکان حرکت آونگی داشته باشد.
(3) در نقاط ثابت، تکیه‌گاه‌های لوله‌های افقی یا عمودی باید از نوع مهار (ANCHOR)
باشد.
16 - 9 - 2 تعاریف
16 - 9 - 2 - 1 کلیات
‌الف) تعاریف این فصل اختصاص به واژه‌های فنی دارد که در "(16 - 9) تکیه‌گاه" به
کار می‌رود.
16 - 9 - 2 - 2 تعاریف
‌الف) فهرست تعاریف به ترتیب حروف الفبا
(1) آویز (HANGER)
‌آویز وسیله‌ای است برای آویختن لوله از یک نقطه ثابت و نگاه داشتن آن در ارتفاع
پیش‌بینی شده، با امکان حرکت محدود طولی و عرضی
(2) بار وارده مجموعه کلیه نیروهایی است که به تکیه‌گاه وارد می‌شود و شامل وزن
لوله، سیال داخل آن، فتینگ‌ها، شیرها، عایق، و نیز کلیه نیروهایی که بر اثر‌انقباض
و انبساط، فشارهای استاتیکی و دینامیکی، باد، برف یا یخ‌بندان و غیره، به تکیه‌گاه
وارد می‌شود.
(3) پایه (BUCK FOOT OR SUPPORT FOOT)
‌پایه وسیله‌ای است که بار قائم یک لوله عمودی را از انتهای تحتانی آن به
فونداسیون یا اسکلت دیگری منتقل می‌کند.
(4) تکیه‌گاه یا بست (SUPPORT)
‌تکیه‌گاه، یا بست، وسیله‌ای است دائمی که لوله را در حالت یا موقعیت معین نگاه
می‌دارد.
(5) تکیه گاه لغزنده (SLIDER SUPPORT)
‌تکیه‌گاه لغزنده وسیله‌ای است مرکب از دو قطعه مسطح یا منحنی، که یکی از آنها به
لوله متصل می‌شود و حرکت لغزشی لوله را در امتداد طول یا عرض‌امکان‌پذیر می‌سازد.
(6) حلقه انبساط (EXPANSION LOOP)
‌حلقه انبساط وسیله‌ای است برای جذب حرکت لوله ناشی از تغییر دما یا عوامل دیگر،
که با ایجاد خم‌ها یا منحنی‌هایی در طول لوله ساخته می‌شود.
(7) خرک (TRESTLE)
‌خرک یا اسکلت فلزی است که در محل محکم نصب و ثابت می‌شود و یک یا چند لوله، در
ارتفاعی بالاتر از کف، روی آن تکیه می‌کند.
(8) گیره لوله عمودی (RISER BLAMP)
‌گیره لوله عمودی وسیله‌ای است برای نگهداری لوله عمودی
(9) گیره اتصال به تیر آهن (BEAM CLIPS)
‌وسیله‌ای است که به قسمت زیرین تیرآهن سقف متصل می‌شود و به منظور خودداری از
سوراخ‌کاری و جوش‌کاری تیرآهن، برای اتصال آویز به سقف، به کار‌می‌رود.
(10) لایی (LINER)
‌غلاف محافظ، که بین سطح خارجی لوله یا عایق آن و سطح داخلی بست گیره‌ای به منظور
حفاظت لوله یا عایق در برابر خورندگی، الکترولیز، محدود کردن‌مقدار انتقال گرمایی
و یا توزیع بار وارده، نصب می‌شود.
(11) مهار (ANCHOR)
‌مهار وسیله‌ای است برای ثابت نگهداشتن لوله در یک نقطه، هم از نظر موقعیت و هم از
نظر جهت، در شرایط دمای معین و بار وارده
(12) هادی (GUIDE)
‌هادی وسیله‌ای است که حرکت لوله را فقط در امتداد معینی امکان‌پذیر می‌سازد.
16 - 9 - 3 تکیه‌گاه لوله‌های قائم
16 - 9 - 3 - 1 لوله‌های چدنی قائم
‌الف) تکیه‌گاه لوله‌های چدنی قائم (‌سرکاسه‌دار و بدون سرکاسه)، باید از نوع
(ب) اگر لوله عایق‌دار باشد بست گیره‌ای یا کورپی باید لوله را محکم نگهدار و عایق
روی گیره را بپوشاند.
16 - 9 - 3 - 4 لوله‌های پلاستیک قائم
‌الف) تکیه‌گاه لوله‌های پلاستیک باید از نوع گیره‌ای یا کورپی باشد.
ب) تکیه‌گاه گیره‌ای یا کورپی باید، با قطعات فولادی یا پلاستیکی، به اجزای
ساختمان محکم شود یا با پیچ و مهره به اسکلت ساختمان متصل شود.
پ) بست لوله‌های پلاستیکی باید از جنس پروفیل‌ها فولادی یا قطعات پلاستیکی باشد.
(1) به سبب انقباض و انبساط قابل توجه در لوله‌های پلاستیکی، تکیه‌گاه باید امکان
حرکت آزاد لوله را بدهد.
16 - 9 - 4 تکیه‌گاه لوله‌های افقی
16 - 9 - 4 - 1 لوله‌های چدنی افقی
‌الف) تکیه‌گاه لوله‌های چدنی افقی (‌سر کاسه‌دار و بدون سرکاسه)، باید از نوع
آویز، دیوارکوب، اسکلت فولادی، یا بستر ماسه‌ای (‌در صورت دفن در خاک)‌باشد.
(1) اتصال بست به لوله، در تکیه‌گاه آویز، دیوارکوب یا اسکلت فولادی باید از نوع
گیره باشد، که لوله را مهار کند و از حرکت آن جلوگیری نماید.
(2) تکیه‌گاه آویز، دیوارکوب، یا اسکلت فولادی باشد، به کمک قطعات چدنی یا فولادی
به اجزای ساختمان محکم شود یا با پیچ و مهره به اسکلت ساختمان‌متصل شود.
ب) بست گیره‌ای لوله‌های چدنی افقی باید، تا حد ممکن، در لوله‌های سرکاسه‌دار
نزدیک سرکاسه و در لوله‌های بدون سرکاسه نزدیک اتصال قرار گیرد، تا از‌حرکت لوله
جلوگیری شود.
16 - 9 - 4 - 2 لوله‌های فولادی گالوانیزه افقی
‌الف) تکیه‌گاه لوله‌های فولادی گالوانیزه افقی باید از نوع آویز، دیوارکوب یا
اسکلت فولادی باشد.
(1) اتصال بست به لوله، در تکیه‌گاه آویز، باید از نوع گیره باشد.
(2) اتصال بست به لوله، در تکیه‌گاه دیوارکوب یا اسکلت فلزی، باید از نوع گیره یا
کورپی باشد.
(ب) بست گیره‌ای تکیه‌گاه لوله‌های چدنی قائم باید، از پروفیل‌های فولادی یا چدنی
باشد ولوله را محکم نگهدارد.
(1) بست گیره‌ای لوله‌های چدنی قائم باید، تا حد ممکن، در لوله‌های سرکاسه‌دار
نزدیک سرکاسه و در لوله‌های بدون سرکاسه نزدیک اتصال قرار گیرد تا از‌حرکت لوله
جلوگیری شود.
(2) تکیه‌گاه گیره‌ای باید، با قطعات چدنی یا فولادی، به اجزای ساختمان محکم شود
یا با پیچ و مهره به اسکلت ساختمان متصل شود.
پ) پایه لوله‌های چدنی قائم باید روی بتن، آجر و سیمان، یا اسکلت فولادی که به
سازه ساختمان متصل می‌شود، قرار گیرد.
(1) تکیه‌گاه لوله‌های چدنی قائم باید در زیر زانوی انتهای پایین لوله قرار گیرد.
16 - 9 - 3 - 2 لوله‌های فولادی گالوانیزه قائم
‌الف) تکیه‌گاه لوله‌های فولادی گالوانیزه قائم باید از نوع گیره‌ای، کورپی، یا
آویز باشد.
(1) اگر لوله در معرض حرکات ناشی از انقباض و انبساط باشد بست باید به صورت گیره
لوله را نگهدارد و آویز امکان حرکت طولی لوله را بدهد.
ب) بست گیره‌ای یا کورپی لوله فولادی گالوانیزه قائم باید از جنس پروفیل‌های
فولادی، چدن چکش‌خوار یا برنجی باشد.
پ) اگر لوله عایق‌دار باشد بست گیره‌ای یا کورپی باید لوله را محکم نگهدارد و عایق
روی گیره را بپوشاند.
16 - 9 - 3 - 3 لوله‌های مسی قائم
‌الف) تکیه‌گاه لوله‌های مسی باید از نوع گیره‌ای، کورپی با آویز باشد.
(1) اگر لوله در معرض حرکات ناشی از انقباضی و انبساط باشد بست باید به صورت گیره
لوله را نگهدارد و آویز امکان حرکت طولی لوله را بدهد.
ب) بست گیره‌ای یا کورپی لوله‌های مسی قائم باید از جنس برنجی، مسی یا پلاستیکی
باشد.
(1) اگر جنس بست از پروفیل‌های فولادی باشد باید، بین سطح داخلی گیره یا کورپی و
سطح خارجی لوله مسی، یک لایی از ورق مسی یا برنجی، قرار گیرد.
ب) اگر لوله در معرض حرکات ناشی از انقباض و انبساط باشد تکیه گاه باید امکان حرکت
آزاد لوله را فراهم کند.
(1) برای سهولت حرکت لوله، در تکیه‌گاه آویز، تکیه‌گاه باید امکان حرکت آونگی
داشته باشد.
(2) در تکیه‌گاه دیوارکوب یا اسکلت فلزی اتصال بست به لوله باید، در نقاط ثابت از
نوع "‌مهار"، و در نقاط دیگر از نوع "‌هادی" باشد.
پ) اگر لوله عایق‌دار باشد باید اتصال بست به لوله با رعایت فاصله لازم برای عایق
باشد.
(1) بست باید طوری به لوله عایق‌دار متصل شود که سبب پارگی و له شدن عایق نشود. در
نقاط ثابت باید بست به لوله محکم متصل شود و عایق روی گیره یا‌کورپی قرار گیرد.
اگر لوله عایق‌دار در معرض حرکات ناشی از انقباض و انبساط باشد باشد، بین سطح
خارجی عایق لوله و سطح داخلی گیره یک لایی، از ورق‌فولادی به ضخامت 1.5 میلی‌متر و
طول حداقل 30 سانتیمتر، به منظور حفاظت از عایق، قرار گیرد.
ت) بست لوله فولادی گالوانیزه افقی باید از پروفیل‌های فولادی، چدن چکش‌خوار یا
برنجی باشد.
16 - 9 - 4 - 3 لوله‌های مسی افقی
‌الف) تکیه‌گاه لوله‌های مسی افقی باید از نوع آویز، دیوارکوب یا اسکلت فولادی
باشد.
(1) اتصال بست به لوله، در تکیه‌گاه آویز، باید از نوع گیره باشد.
(2) اتصال بست به لوله، در تکیه‌گاه دیوار کوب یا اسکلت فلزی، باید از نوع گیره یا
کورپی باشد.
ب) اگر لوله در معرض حرکات ناشی از انقباض و انبساط باشد تکیه‌گاه باید امکان حرکت
آزاد لوله را فراهم آورد.
(1) برای سهولت حرکت لوله، در تکیه‌گاه آویز، تکیه‌گاه باید امکان حرکت آونگی
داشته باشد.
(2) در تکیه‌گاه دیوارکوب یا اسکلت فلزی، اتصال بست به لوله باید، در نقاط ثابت از
نوع "‌مهار"، در نقاط دیگر از نوع "‌هادی" باشد.
پ) اگر لوله عایق‌دار باشد باید اتصال بست به لوله با رعایت فاصله لازم برای عایق
باشد.
(1) بست باید طوری به لوله عایق‌دار متصل شود که سبب پارگی و له شدن عایق نشود. در
نقاط ثابت باید بست به لوله محکم شود و عایق روی گیره یا کورپی‌قرار گیرد. اگر
لوله عایق‌دار در معرض حرکات ناشی از انقباض و انبساط باشد باید، بین سطح خارجی
عایق لوله و سطح داخلی گیره یک لایی، از ورق مسی یا‌برنجی به ضخامت 1.5 میلی‌متر و
طول حداقل 30 سانتیمتر، به منظور حفاظت از عایق، قرار گیرد.
ت) بست لوله مسی افقی باید از پروفیل‌های برنجی، مسی، یا پلاستیکی باشد.
(1) اگر بست از پروفیل‌های فولادی باشد باید، بین سطح داخلی گیره یا کورپی و سطح
خارجی لوله مسی، یک لایی از ورق مسی یا برنجی، قرار گیرد.
16 - 9 - 4 - 4 لوله‌های پلاستیکی افقی
‌الف) تکیه‌گاه لوله‌های پلاستیکی افقی باید از نوع آویز، دیوارکوب یا اسکلت
فولادی باشد.
(1) اتصال بست به لوله، در تکیه گاه آویز، باید از نوع گیره، از پروفیل‌های فولادی
یا پلاستیکی باشد.
(2) اتصال بست به لوله، در تکیه‌گاه دیوارکوب یا اسکلت فلزی، باید از نوع گیره یا
کورپی، از پروفیل‌های فولادی یا پلاستیکی باشد.
ب) به سبب انقباض و انبساط قابل توجه در لوله‌های پلاستیکی، تکیه‌گاه باید امکان
حرکت آزاد لوله را بدهد.
16 - 9 - 5 محل تکیه‌گاه‌ها
16 - 9 - 5 - 1 فاصله تکیه‌گاه لوله‌ها
‌الف) فاصله دو تکیه‌گاه مجاور از هم، در لوله‌های قائم و لوله‌های افقی، برای
لوله‌های از جنس‌های مختلف که در این قسمت از مقررات (‌مبحث شانزدهم -‌تأسیسات
بهداشتی کاربرد دارد، باید دست کم برابر ارقام جدول شماره (16 - 9 - 5 - 1)"‌الف"
باشد.
ب) اگر یک دسته لوله، از جنس‌های مختلف و قطرهای مختلف، تکیه‌گاه‌های مشترک داشته
باشد، فاصله دو تکیه‌گاه مشترک باید کمترین عددی باشد که برای‌هر یک از لوله‌ها،
طبق جدول شماره (16 - 9 - 5 - 1) "‌الف" بدست می‌آید.